tushundasi tez - tez ishaltiladigan bo‗lib qoldi. ×unki jamiyatda tub islohotlarni amalga
oshirish, mehnat unumdorligini ―inson omili‖ni takomillashtirish hisobiga oshirish davr
talabi bo‗lib qoldi. Ayniqsa, odamlarni boshqarish sohasidagi professionalizmga katta
e‘tibor qaratilmoqda. Juda ko‗pdilik mutaxassislar barda bajaradigan funksiyalari orasida
odamlar bilan til topishish, ularga ta‘sir ko‗rsatish, ular faoliyatini to‗g‗ri tashkil qilish va
boshqarish eng murakkablaridan ekanligini e‘tirof etmoqdalar. Odamlar bilan normal
munosabatlarni o‗rnata olmaslik, ayniqsa, biznes sohasida amaliy sheriklarning xolatlari ,
kutishlarini aniqlay olmaslik, o‗z nuqtai nazariga o‗zgalarni professional tarzda ko‗ndira
olmaslik, ―birov‖ni, uning idki kedinmalari va o‗ziga bo‗lgan munosabatini aniq tasavvur
xolatini keltirib chiqaradi. Bunda odamlar oddiy til bilan aytganda, bir - birlarini
tushunolmay qoladilar, shuning oqibatida pishib turgan loyiha yoki yaxshi reja amalga
yo‗nalishida, boshqaruv psixologiyasida katta yoshli odamlarni kommunikativ
bilimdonlikka o‗rgatish, ularda zarur kommunikativ malakalarni hosil qilishga katta
ahamiyat berilmoqda. Har bir korxona, xususiy firma yoki davlat muassasasini
boshqaruvdilarni psixologik jihatdan odamlar bilan ishlashga o‗rgatish muammosini
detlab o‗tolmaydi. Umuman, hozirgi davrda har qanday mutaxassis - vrad, muxandis,
o‗qituvchi, iqtisoddi, agronom, quruvdi, jurnalist, madaniyatshunos yoki boshqalar ham
kommunikativ malakalarga ega bo‗lmagunda, bozor munosabatlari sharoitida tezda
jamoaga kirishib, ko‗pdilik bilan til topishib, o‗z professoinal mahoratini ko‗rsata
olmaydi. Har bir ziyoli inson boshqalar bilan hamkorlik qilish mahorati va san‘atiga ega
Bu vazifa odamlarni muomala va muloqot etikasiga o‗rgatishni har qadongidan
ham dolzarb qilib qo‗ymoqda. To‗g‗ri, muloqotga kirishish - ijtimoiylashuv jarayonida
barda sifatlardan oldinroq shakllanadigan qobiliyatlardan, u tabiiy va hayotiy narsa. Bola
tili juda yaxshi diqib ulgurmay, atrofidagilar bilan aktiv muloqotga kirisha boshlaydi.
Lekin masalaning paradoksal tomoni ham shundaki, yillar o‗tgan sari ongli, aqlli odam
har bir gapini o‗ylab gapiradigan, har bir qadamini o‗ylab bosadigan bo‗lib qoladi, bu
uning jamiyatdagi mavqesini belgilovdi vositadir. Bu muloqotga kirishishga ruhan
tayyorlanishning ahamiyatini ham odam anglashini taqozo etadi. Shunday qilib, ana shu
eng tabiiy va bir qarashda oddiy inson faoliyati shu qadar murakkab va serqirraki, uning
mexanizmlarini o‗rganish, guruhlarda to‗g‗ri munosabatlarni tashkil etish va odamlarni
samarali muloqatga o‗rgatish muammosi bugungi ijtimoiy psixologiyaning muhim
masalalaridandir.
Ma‘lumki, gaplashayotgan odamlar biri gapiradi, ikkindisi tinglaydi, eshitadi.
Muloqotning samaradorligi ana shu ikki qirraning qandalik o‗zaro mosligi, bir - birini
to‗ldirishiga bog‗liq ekan. Noto‗g‗ri tasavvurlardan biri shuki, odamni muomala yoki
muloqotga o‗rgatganda, uni faqat gapirishga, mantiqan asoslangan so‗zlardan foydalanib,
ta‘sirdan gapirishga o‗rgatishadi. Uning ikkindi tomoni - tinglash qobiliyatiga deyarli
e‘tibor berilmaydi. Mashhur amerikalik notiq, psixolog Deyl Karnegi ―Yaxshi
suhbatdosh - yaxshi gapirishni biladigan emas, balki yaxshi tinglashni biladigan
suhbatdoshdir‖ deganda aynan shu qobiliyatlarning insonlarda rivojlangan bo‗lishini
nazarda tutgan edi.
Mutaxassislarning aniqlashlarida, ishlayotgan odamlar vaqtining 45%i tinglash
jarayoniga ketar ekan, odamlar bilan doimiy muloqotda bo‗ladiganlar 35 - 40 % oylik
maoshlarini odamlarni ―tinglaganlari‖ uchun olarkanlar. Bundan shunday xulosa kelib
diqadiki, kommunikatsiyaning eng qiyin sohalaridan hisoblangan tinglash qobiliyati
odamga ko‗proq foyda keltirarkan.
Shuning uchun bo‗lsa kerak, nemis faylasufi A. Shopengauer ―Odamlarni o‗zingiz
to‗g‗ringizda yaxshi fikrga ega bo‗lishlarini xohlasangiz, ularni tinglang‖ deb yozgan
ekan. Darhaqiqat, agar siz kuyunib gapirsangizu, suhbatdoshingiz sizni tinglamasa,
boshqa narsa bilan ovora bo‗laversa, undan ranjiysiz, nafaqat ranjiysiz, balki u bilan
aloqani ham uzasiz. O‗qituvchi gapirayotgan paytda uni tinglamaslik odobsizlikning eng
keng tarqalgan ko‗rinishi deb baholanishini bilasizmi?
Nima uchun biz ko‗pinda yaxshi gapiruvdi, so‗zlovdi bo‗la olamiz-u, yaxshi
tinglovdi bo‗la olmaymiz? Psixologlarning fikrida, asosiy xalaqit beruvdi narsa - bu
bizning o‗z fikr - o‗ylarimiz va xohishlarimiz og‗ushida bo‗lib qolishimizdir. Shuning
uchun ham ba‘zan rasman sherigimizni tinglayotganday bo‗lamiz, lekin aslida hayolimiz
boshqa yerda bo‗ladi. Tinglashning ham xuddi gapirishga o‗hshash texnikasi , usullari
mavjud. Ularning turi ham ko‗p, lekin asosan biz kundalik hayotda uning ikki usulini
qo‗llaymiz : so‗zma - so‗z qaytarish va boshqada talqin etish. Birindisi, suhbatdosh
so‗zlarining bir qismini yoki yaxlitida qaytarish orqali, sherikni qo‗llab - quvvatlashni
bildiradi. Ikkindi usul esa - sherigimiz so‗zlarini tinglab, undagi asosiy g‗oyani muxtasar,
o‗zimizning talqinimizda ifoda etish. Ikkala usul ham sherik uchun muhim, dunki u
sizning tinglayotganingizni, xattoki, undagi g‗oyalarga qarshi emasligingizni bildiradi.
Bunday tashqari, biz yaxshi tinglayotgan bo‗lib, ―Yo‗g‗-e?‖, ―Nahotki?‖, ―Qara-ya?‖,
―Yasha!‖ luqmalari bilan ham suhbatdoshimizni gapirishga, yanayam o‗z fikrlarini
oydinlashtirishga daqirib turamiz.
Demak, aslida bizdagi gapirayotgan shaxs yetakdi, u so‗hbatning mutloq xokimi,
degan tasavvur undalik to‗g‗ri emas. Yaxshi tinglashda ham shunday kud borki, u
so‗hbatdoshni Sizga juda yaqinlashtiradi, ishondni tug‗diradi. ×unki muloqot
jarayonidagi eng qimmatli narsa - bu axborotning o‗zi. Tinglayotgan odam ma‘nili,
yaxshi dialogdan faqat yaxshi, foydali ma‘lumot oladi. Gapirgan esa aksinda, o‗zidagi
borini berib, gapirmaydigan so‗hbatdoshdan ―teskari aloqani‖ olib ulgurmay, hed
narsasiz qolishi ham mumkin. Shuning uchun muloqotga o‗rgatishning muhim
yo‗nalishlaridan biri - odamlarni faol tinglashga, bunda barda paralingvistik va noverbal
omillardan o‗rinli foydalanishga o‗rgatishdir.
Professional tinglash texnikasiga quyidagilar kiradi:
Dostları ilə paylaş: