O`zbekiston Respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

 

 

 

---

3. Vertikal integratsiya 

Vertikal  integratsiya  -  shunday  usulki,  bu  usul  yordamida  kompaniya 

texnologik  zanjirda  o’z  chiqish  bosqichlarini  (orqa  integratsiya)  yoki  uning  kirish 

bosqichlarini  (oldinga  integratsiya)  tashkil  qiladi.(11-rasm). 

 

2-rasm. Texnologik zanjirning bosqichlari va vertikal integratsiya 

yo’nalishlari 

 

 

 

 

 

Xom-ashyo         Dastlabki       

  Sotish 

Butlovchi             tayyorlov 

Taqsimot  

  Sotish  

buyumlar                                   

 

  

 

 

Integratsiya  to’liq  va tor bo’lishi mumkin. To’liq integratsiyada barcha kirish 

yoki 

chiqishlar 

birlashadi. 

Tor 

integratsiyaga 

kompaniyaning 

kirish 

elementlarining  bir  qismini  sotib  olishi  va  qolganlarini  o’z  kuchlari  bilan  ishlab 

chiqarishi  misol bo’la oladi. 

Vertikal  integratsiyadan  foydalanadigan  kompaniya  odatda  o’zining  asosiy 

dastlabki  biznesiga  xos  raqobatli  pozitsiyani  kuchaytirish  istagi  bilan  izoxlanadi. 

Bunga quyidagilar  sabab bo’ladi: 

- 

xarajatlardan  tejash; 

- 

integratsiyalanayotgan 

ishlab 

chiqarishlarda 

bozor 

qiymatidan 

chetlanish; 

- 

sifat nazoratini  yaxshilash; 

- 

o’z texnologiyasini  himoyalash. 

 

 

 

Yig’ish 

---

Ammo  vertikal  integratsiyaning  salbiy  tomonlari  xam  bor.  Ularning  ichida 

eng muximi  quyidagilardir: 

- 

ortiqcha xarajatlar; 

- 

texnologiyalar  tez almashgandagi  yo’qotishlar; 

- 

talabning  mavxum  bo’lgandagi yo’qotishlar. 

Agar  kompaniyaning  tashqi  arzon  ta'minot  manbalari  mavjud  bo’lib,  o’z 

ishlab  chiqarishidan  foydalansa,  vertikal  integratsiya  xarajatlarni  ko’paytirib 

yuborishi  mumkin.  Bu  kompaniya  ichida  raqobatning  yo’qligi  sababli  xam  yuz 

berishi  mumkin  bo’lib,  bu  uning  sho'ba  korxonalarini  (yetkazib  beruvchilarni) 

ishlab chiqarish xarajatlarini  kamaytirishga  undamaydi. 

Texnologiya  keskin  o’zgarganda  kompaniyaning  eskirgan  texnologiyaga 

bog’lanib  qolish  xavfi  vujudga  keladi.  Talab  doimiy  bo’lganda  yuqoriroq 

integratsiya  darajasi  mahsulot  ishlab  chiqarishni  ishonchliroq  ximoyalash  va 

muvofiqlashtirishga  imkon  beradi.  Talab  beqaror  va  mavxum  bo’lganda  vertikal 

integratsiyada  bunday  muvofiqlashtirish  qiyin  bo’ladi.  Bu  boshqaruv  qiymatining 

o’sishiga  olib  kelishi  mumkin.  Bunday  sharoitlarda  tor  integratsiya  to’la 

integratsiyaga  qaraganda xavfsizroq, bo’lib chiqishi mumkin. 

Shuni  xam  qayd  qilib  o’tish  lozimki,  tor  integratsiya  to’la  integratsiyaga 

qaraganda  xarajatlarni  kamaytirishga  imkon  beradi.  Bu  esa  ma'lum  sharoitlarda 

kompaniyaga  vertikal  integratsiyani  kengaytirishga  imkon beradi (12-rasm). 

Ammo, 

umuman 

olganda, 

tor  integratsiya  boshqaruv  xarajatlarini 

kamaytirishi  mumkin  bo’lsa-da, u xarajatlarni  batamom bartaraf qila  olmaydi. 

Kompaniya  bunga  teskari  strategiya  sifatida  yetkazib  beruvchilar  yoki 

iste'molchilar  bilan  uzoq  muddatli  kontraktlardan  foydalanishi  mumkin.  Bunday 

aloqalar  kredit  majburiyatlardan  yoki  ishlab  chiqarishni  rivojlantrishga  garov 

investitsiyalardan  foydalanishda  ayniqsa  katta  samara  beradi.  Bu  boshqaruv 

xarajatlarini  oshirmay  turib,  vertikal  integratsiya  samarasiga  erishishga  imkon 

beradi. 

---

 

Foydalanish uchun adabiyotlar: 

1.  O’zbekiston Respublikasi Kоnstituttsiyasi.  – T.: O’zb. 2008 

2.  O’zbekiston 

Respublikasi 

Prezidentining 

Farmoni. 

O’zbekistan 

iqtisodiyotida  xususiy  sektorning  ulushi  va  axamiyatini  tubdan  oshirish 

chora-tadbirlari  to’g’risida. "Xalk, so’zi", 2003 yil  28 yanvar'. №23, (3135). 

3.  I.A.Karimov  Bosh  maqsadimi  -  jamiyatni  demokratlashtirish  va  yangilash, 

mamlakatni  modernizatsiya  va islox, etishdir. T.: O’zbekiston, 2005 

4.  Yuldashev  N.K.,  Boltaboev  M.R.,  Rixsimboev  O.K.,  Ganiev B.O. Strategik 

menejment.  O’quv qo’llanma.- T.: TDIU,2003,SL02 

5.  N.K. Yuldashev  , O.S. Kozokov Menedjment . T.: Fan, 2004 

6.  Qo’chqorov  A.,  Toshmatov  H.  “Menejment  strategiyasi”  Iqtisodiyot  va 

huquq duyosi T., 2003 y. 

7.  Shаrifхujаеv  M.,  Аbdullаyov  YO.  “Mеnеjmеnt  100  sаvоl-jаvоb”  Tоshkеnt, 

O’zbekiston nаshriyoti 1999y. 

8.  Vаlijоnоv  R., Kаbulоv О. «Mеnеjmеnt  аsоslаri» Tоshkеnt. Mоliya 1997y.