Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus talim vazirligi

1.Buxoro viloyatida iqtisodiy infratuzilmaning rivojlanish tarixi.
Buxoro viloyatida iqtisodiy infratuzilmaning rivojlanish masalalari, sovet davrida tashkil etilgan va faoliyat ko'rsatgan sanoat korxonalarining taqdiri, mustamlakachilik siyosati sanoat korxonalarida ham namoyon bo'lganligi haqida fikrrlar bildirilgan. Mustaqillikka erishilgandan so'ng iqtisodiy infratuzmalardagi muammolarning vujudga kelishi, birin-ketin yirik sanoat korxonalarining faoliyati to'xtatilishiga sabab bo'ldi. Dastlabki yillardagi iqtisodiy tanglik, xususiylashtirishni bosqichma-bosqich amalga oshirilishi, xorijiy investorlarni jalb qilishdagi muammolar iqtisodiyotni rivojlanishiga ta 'sir ko 'rsatdi. Shahardagi mavjud korxonalar, jumladan 8 ta yengil sanoat korxonasi, 2 ta poyafzal va 4 ta tikuvchilik fabrikasi, Buxoro konserva zavodi, un kombinati, Buxoro to 'qimachilik kombinati kabilarda qoloq texnologiya ta 'minoti bu korxonalarning bankrot holatiga olib keldi. 80 yillarning oxirida Buxoro shahrida ekologik vaziyatni yaxshilash maqsadida Buxoro Paxta tozalash zavodi va yog'-ekstratsiya zavodi shahar tashqarisiga chiqarilishi to'g'risida qaror qabul qilinadi, lekin bu qarorning amalda oshirilishi 2000yillarga to 'g'ri keldi.Bugungi kunda Buxoro shahri sanoat infratuzilmasining rivojlanishi va xususiy korxonalarning ko'payishi Buxoro shahar iqtisodiyotiga ijobiy ta'sir qilmoqda. 2020 yil davomida pandemiya oqibatlariga qaramasdan, Prezident Shavkat Mirziyoev tomonidan yaratilgan imkoniyatlar va qulay sharoit yengilliklar tufayli Buxoro shahar mahalliy byudjetining qo 'shimcha daromadlari 1 395 mln. so 'mni tashkil etdi.
Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab "Buxorotekst" hissadorlik jamiyatida katta o'zgarishlar amalga oshirildi. Fabrika chet davlatlarga, jumladan Avstriya, Shveysariya, Slovakiya, Rossiya va MDH mamlakatlariga o'z mahsulotini yetkazib berishni yo'lga qo'ydi. Ammo korxona o'zini oqlamagani uchun 2007 yilga kelib fabrika o'z faoliyatini to'xtatdi va Xitoy, Turkiya investorlariga sotildi. Umuman SSSR davrida Buxoroda barpo qilingan zavod va fabrikalarda markaz manfaatiga xizmat qilgan holda, tayyor mahsulot emas, balki xom-ashyoga dastlabki ishlov berish yo'lga qo'yilgan edi.
2017 yilda sobiq Buxoro paxta fabrikasining 10 gektar tashlandiq yerida BCT (Bukhara Cotton Textile) xususiy korxona tashkil etish ishlari boshlanib yuboriladi. Shu asosda 2019 yilda Buxoro shahrida sobiq paxta fabrikasi xududida jinsi matosi ishlab chiqaradigan korxona ishga tushadi. Bugungi kunda korxona 8,2 million dollarlik mahsulotni eksport qiladi va o'z brendini rivojlantirmoqda. Bukhara Cotton Textile (Buxoro paxta to'qimachiligi) klasterini yaratish g'oyasi O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoev rahbarligida amalga oshirilgan qishloq xo'jaligini isloh qilish natijasida vujudga keldi. Bukhara Cotton Textile O'zbekistondagi tajriba klasteriga aylandi. Klasterlash orqali toladan tayyor kiyim olib, brend yaratish, paxtaurug'ini moyga qayta ishlash va tarkibida oqsil miqdori yuqori bo'lgan chorva oziqasini ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi. Korxonada dastlab barcha mahsulotlar eksport uchun ishlab chiqarildi. Jinsi matolarni Rossiya va Ukrainaga sotish yo'lga qo'yilgan. Hozirda mahalliy tikuvchilik korxonalari ham matolarni sotib olishmoqda. 2019 - yilda VST o'zining B Jeans brendiga ega bo'ldi.
Buxoro shahrida sobiq sovet davrida bir qancha gigant zavod va fabrikalar ishga tushirilgan edi. Jumladan, ikkinchi jahon urushi davrida Buxoro xududiga ham Xarkov velosiped zavodi ko'chirilib keltiriladi. Zavod "20 лет ВЛКСМ" nomli tikuv fabrikasining 30 gektarlik yeriga qayta quriladi va urush yillarida qurol-yarog' ishlab chiqarishga ixtisoslashgan zavod, urush tugaganidan so'ng ikkiga ajratilib, shahar markazida Paxta tozalash zavodi va Qishloq xo'jalik mashinalarini remont qiluvchi zavod tashkil etiladi. Mustaqillik yillarida Buxoro shahrida ekologik vaziyatni yaxshilash maqsadida 2000 yilga kelib Buxoro Paxta tozalash zavodi va Yog' -ekstratsiya zavodi shahar tashqarisiga, paxta tozalash zavodi Buxoro tumaniga, Yog'- ekstratsiya zavodi Kogon tumaniga joylashtirildi. Shu bilan birga shahardagi Go'sht zavodi, G'isht zavodi, 2 ta Poyafzal fabrikalari tugatilib, xususiy tadbirkorlarga xududi sotildi.
20-asrning 80-90 yillarida aholining oziq-ovqat mahsulotlari, g'alla, kartoshka, go'sht, sut hamda qandolat kabi mahsulotlarning katta qismi import hisobidan qoplanar edi. Istiqlol yillari davomida bu mahsulotlarning 90 foizidan ko'proq qismi respublikaning o'zida yetishtirilmoqda. Bu esa o'z navbatida oziq-ovqat sanoatining o'sishiga olib keldi.
1996 yilda Buxoro viloyat sanoat korxonalarining umumiy soni 969 ta bo'lib, 2006 yilda ular soni 1713 tani, 2020 yil dekabr oyi ma'lumotlariga ko'ra 4432 tani tashkil qildi.Shundan 135 tasi tog'-kon va ochiq konlarni ishlash, 4210 ta ishlab chiqarish sanoati, 17 tasi elektr, gaz, bug' bilan ta'minlash hamda havoni konditsiyalash, 70 tasi suv bilan ta'minlash, kanalizatsiya tizimi, chiqindilarni utilizatsiya qilish hissasiga to'g'ri keladi.Hozirgi kunda mavjud sanoat korxonalardan 1221 tasi Buxoro shahriga to'g'ri keladi.
Istiqlol yillarida shaharda sanoat ishlab chiqarish tobora o'sib bordi. Buxoro iqtisodiyotini isloh etish tadbirlari bosqichma-bosqich amalga oshirilib, 1994 yilning birinchi yarmida sanoat mahsuloti ishlab chiqarish hajmi 503 million so'mni, xalq iste'mol mollari ishlab chiqarish 367 million so'mni [4] tashkil etgan bo'lsa, 2020 yilda Buxoro shahrida sanoat ishlab chiqarish hajmi 183,7 mlrd so'mni, iste'mol mollari ishlab chiqarish 92,4 mlrd so'mni tashkil etdi.Bu ko'rsatgich o'tgan yillarga nisbatan sanoat 111,0 foizni, is'temol mollari 126,0 foizga o'sganini ko'rsatadi.Buxoro shahrida korxonalarning sanoat mahsulotlarining ishlab chiqarish ulushi yildan yilga o'sib borgan, faqat 2020 yilda pandemiya tufayli viloyatdagi ulushi 2019 yilda 13,0 % tashkil qilgan bo'lsa, bu ko'rsatgich 2020 yilda 12,2 %ni tashkil etdi.