O‘zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi

KIMYOVIY REAKSIYALARNING ISSIQLIK EFFEKTLARI
Tajriba-1. Tuzning erish issiqligini aniqlash.
Bu tajriba rasm-2 da tasvirlangandek
soddalashtirilgan kalorimetrda bajariladi.
Rasm 56. Soddalashtirilgan kalorimetr.
1. tashqi stakan; 2- ichki stakan; 3- qopqoq;
4-termometr; 5-aralashtirgich; 6- voronka.
Kalorimetrning ichki stakaniga 50 ml suv
quying va uni termometr va aralashtirgich o’rnatilgan
qopqoq bilan berkiting. Aralashtirgich bilan suvni
aralashtiring xamda suvning xaroratini yozib oling va
uni t1 bilan belgilang. O’qituvchining ko’rsatmasi bilan kukun xoligacha maydalangan
tuzdan 0,04 mol texnik kimeviy tarozida tortib oling va uni kalorimetrning ichki
stakandagi voronka yordamida suvga soling. Tuzni aralashtirgich orqali aralashtirib
eriting. Tuz suvda to’liq erigach, eritmaning termometr ko’rsatgan xaroratini yozib oling
va uni t2 bilan belgilang.
Tajriba natijalarini xisobot jadvaliga yozing va tuzning erish issiqligini xisoblang.
Tuzning erish issiqligining nazariy qiymatini jadvalda berilgan.
Moddalarning 180C dagi moddalarning erish issiqlik effektlari
Tajriba-1 natijalarini xisoblash.
1. Tuz erish issiqlik effektini quyidagi formula boyicha xisoblang
Q(namuna)=s*m(eritma)*t0;
Bu erda: s - eritmaning solishtirma issiqlik sig’imi:
c=1 kkal/(g*grad) yoki c=4,2J/(g*grad);
m(eritma)=m(tuz)+m(suv); t0=t2-t1.
2. Proportsiyadan foydalanib
1 mol------ NA------M g/mol-----Qerish (modda)kJ/ mol
n mol------ N------m g -----------Q(namuna) kJ,
Tuzning erish issiqlik effektini quyidagi formula bilan xisoblang:
Q(tuz erish)= Q(namuna)  M(modda)\ m(modda)
3. Tajribaning absolyut va nisbiy xatosini xisoblang:
abs Q=Qerish(modda)nazariy- Qerish(modda)tajriba.
nisbiy Q=Q/Qnazariy*100%
Tajriba-1 natijalari.
Tajriba-1 natijalari.
Jadval-6

Tuzning formula-si	Molyar massasi	Suv massasi	Tuz massasi	Xarorat	Xarorat
	M(tuz), g/mol	m(H2O) g	m(tuz) g	t1 0C| T2 0C |	nazar. kJ/mol

Xisoblash formulasi

	Xisoblash formulasi	Xisoblash	Natija
Xarorat farqi t0S
Eritma massasi m(er-ma), g
Namunaning erish issiqlik effekti Q(namuna), J
Tuzning erish issqlik effekti Qerish (tuz),kJ/mol
Aniqlash xatoligi: A) absolyut Q B) nisbiy Q

Tajriba-2.
Neytrallanish issiqligini aniqlash.
Asbob va reaktivlar: Kalorimetr (56- rasm) , 25 ml hajmli 2 ta o‘lchov silindri,
termometr, voronka, sekundomer, 1 n KOH (yoki NaOH) eritmasi, 1 n HCl (yoki H2SO4)
eritmasi.
Massasi aniq kalorimetrik stakanning (2) qopqog‘ini ochib, unga o‘lchov silindri
yordamida 25 ml 1 n KOH (yoki NaOH) eritmasini quying. Stakanning qopqog‘ini voronkasi
bilan birga yoping. Maxsus teshikchadan stakandagi eritmaga termometr tushirib, eritma
haroratini o‘lchang. Boshqa silindrda 1 n HCl (yoki H2SO4) eritmasidan 25 ml o‘lchab olib,
voronka (4) orqali tez quying va sekundomerni yurgizib, vaqtini o‘lchang. Kalorimetrni
ohistalik bilan chayqatib, eritmani aralashtirib turing. Har yarim daqiqada eritma haroratini
jadvalga yozib boring.

Tajriba vaqti daq
Eritma harorati

Jadvaldagi eng yuqori haroratni aniqlang.
Eritmaning issiqlik sig‘imi Cer=4,18 J/g, zichligi ρ=1,0 g/sm2 shishaning issiqlik sig‘imi
Csh=0,75 J/g eritmaning massasi me=50 g.
Kalorimetrik stakanning massasini bilgan holda quyidagi jadvalni to‘latib hisoblashlarini
bajaring.
Aniqlanayotgan kattaliklar
1. Kalorimetrik stakan massasi, g mst=
2. Тajriba boshlanguncha eritma harorati, t°dast.=
3. Eng yuqori harorat t°oxir=
4.Δt=t0oxir─t0dast
5. Тizimning issiqlik sig‘imi
= Cst ꞏ mst + Cer ꞏ mer
6. Kalorimetrda ajralib chiqqan issiqlik
 H = — ꞏΔt = (J)
7. Neytrallanish issiqligi
ΔHN= (J/mol)
Joulda o‘lchangan neytrallanish issiqligini 1000 ga bo‘lib, kilojoulga o‘tkazamiz.
8. Тajribaning xatosi:
H naz -Htjz
% hato = ---------------------*100
Hnaz
bunda:  Hnaz =—57,2 kJ/mol
Тermokimyoviy hisoblashlarga doir misollar.
1- misol. Magniyning uglerod (IV) oksid bilan reaksiyasi davomida ajraladigan issiqlik effektini
aniqlang.
2Mg(g)+CO22MgO(g)+C
Yechish: jadvaldan: Mg O va CO2 larning hosil bo‘lish issiqliklari (Δ ) mos
ravishda — 601,8 kJ/mol va — 393,5 kJ/mol ekanligini topamiz. Reaksiyaning issiqlik
effektini(Δ ) quyidagicha hisoblaymiz:
H02H
2 —601, 8 — —393, 5 —810, 1
Demak, reaksiya ekzotermik bo‘lib, issiqlik ajralib chiqishi bilan kechadi.
2- misol. 3,2 g oltingugurt yonganda 27,9 kJ issiqlik ajralib chiqqan. Oltingugurt (IV) oksidning
hosil bo‘lish issiqligini aniqlang.
Yechish: Reaksiya tenglamasidan + = S ma’lumki, 1 mol oltingugurt
yonganda 1 mol hosil bo‘ladi. Proporsiya tuzib, 32 g oltingugurt yonganda qancha
issiqlik chiqishini topamiz:
3,2g — 27,9