O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

 
10.2. Kredit, uning vazifalari va turlari 
Pul-kredit muassasalarida to‗plangan vaqtincha bo‗sh mablag‗lar 
ssudalarga aylantirilishi kerak, bu esa kredit olish yo‗li bilan mumkin. 
Kredit - bu vaqtincha bo‗sh mablag‗larning kredit kapitali 
ko‗rinishidagi harakati yoki ularni qaytarish, dolzarbligi va to‗lash 
tamoyillari asosida qarz berish. Bu maqsadli xarakterga ega. 
"Kredit" - lotincha so‗z bo‗lib, "ishonish", "qarz", degan ma'noni 
anglatadi. U quldorlik jamiyatida, pul sudxo‗rlarga qarz berilganda 
paydo bo‗lgan va kapitalizm sharoitida keng rivojlangan. Kredit faqat 
daromadlarni ikkilamchi taqsimlash (qayta taqsimlash) jarayonida 
ishtirok etadi. 
Erkin mablag‗larni to‗plash va qarz berish bilan bog‗liq iqtisodiy 
munosabatlar 
kredit munosabatlaridir
. 
Kredit munosabatlarining umumiyligi, kredit berish shakllari va 
usullari, shuningdek kredit muassasalari va tashkilotlari 
kredit tizimini
shakllantiradi. 

---

124 
Kredit quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi: 
- Ishlab chiqarish ko‗lamini kengaytiradi; 
- Moliyaviy resurslarni qayta taqsimlaydi; 
- Amalga oshirish xarajatlarini tejashga yordam beradi; 
- Kapitalning konsentratsiyasini tezlashtiradi; 
- Kredit pullarini (banknotalar, veksellar va boshqalar) yaratadi; 
- Iilmiy-texnik taraqqiyotni tezlashtirishga hissa qo‗shadi. 
Kredit o‗z harakatini turli shakllarda (tijorat, bank, xo‗jaliklararo, 
iste'mol, lizing, ipoteka, davlat, faktoring, xalqaro) amalga oshiradi. 
Tijorat krediti
- bu korxonalar, firmalar va boshqa xo‗jalik 
yurituvchi subyektlar tomonidan tovarlarni kechiktirilgan to‗lov bilan 
sotish shaklida bir-biriga beradigan qarzdir. 
Bank krediti
- bu banklar tomonidan naqd pul shaklida beriladigan 
kredit. Uning hajmi tijorat sifatida cheklanmagan va aylanma 
mablag‗larni shakllantirish uchun qisqa muddatli - 1 yilgacha, o‗rta 
muddatli - 1 yildan 5 yilgacha va uzoq muddatli - 5 yoshdan yuqori 
bo‗lganlarga bo‗linadi. Bu kreditning asosiy shakli. 
Xo„jaliklararo krediti
- bu xo‗jalik yurituvchi subyektlar 
tomonidan bir-birlariga aktsiyalar, obligatsiyalar, banknotalar va boshqa 
turdagi qimmatli qog‗ozlarni chiqarish yo‗li bilan beriladigan kredit. 
Iste'mol krediti
- bu savdo kompaniyalari, banklar va maxsus 
kredit-moliya tashkilotlari tomonidan uzoq muddatli mahsulotlarni 
(mebel, mashina, muzlatgich va boshqalarni) sotib olish uchun jismoniy 
shaxslarga beradigan kredit. 
Lizing krediti-
bu yuridik jihatdan mustaqil shaxslar tomonidan 
mehnat qurollarini (traktorlar, avtoulovlar va boshqalarni) keyinchalik 
ularning qiymatini to‗lash bilan uzoq muddatli ijaraga berish uchun 
beriladigan kreditdir. Lizing - tovar kreditining bir shakli. Bunday 
bitimlar 1 yildan 15 yilgacha bo‗lgan muddatga tuziladi. 
Ipoteka krediti-
bu ko‗chmas mulk (er, bino va boshqalar) garovi 
bilan uzoq muddatli kreditlarni berishdir. Tijorat banklari qarz beruvchi 
hisoblanadi. 
Davlat krediti
- aholi, xususiy biznes tomonidan davlatga 
beriladigan kredit. Bitim vositasi bo‗lib davlat tomonidan chiqarilgan va 

---

125 
aholi va tadbirkorlar o‗rtasida taqsimlanadigan obligasiyalar, zayom 
majburiyatlari. 
Faktoring krediti
- bu tijorat banklari birovning qarzini qaytarib 
sotib olish yoki qayta sotish yoki kelishuv asosida tijorat operatsiyalarini 
amalga oshirishda kreditning yangi shakli. 
Xalqaro kredit -
bu xalqaro iqtisodiy munosabatlar sohasidagi 
kredit kapitalining harakati.