O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

 
O‗z-o‗zini tekshirish va muhokama uchun savollar 
1. Markaziy bank va tijorat banklari funksiyalarini tushuntirib
bering. 
2. Pul-kredit siyosatining asosiy maqsadi va vazifalari nimalardan 
iborat? 
3. Ochiq bozordagi operasiyalarning pul taklifiga ta‘siri 
mexanizmini tushuntirib bering.
4. Qayta moliyalash stavkasining o‗zgartirilishi pul taklifiga 
qanday ta‘sir etadi? 
5. Majburiy zahiralash normasi qaysi maqsadlarda qo‗llaniladi va 
uning pasaytirilishi oqibatlari qanday? 
6. Pul-kredit siyosatining yetkazish mexanizmini tushuntirib 
bering. 
7. Yumshoq va qattiq pul kredit tsiyosati tushunchalariga izoh 
bering.
8. Fiskal va pul-kredit siyosatini muvofiqlashtirishning muhimligi 
nimalar bilan izohlanadi?

---

132 
XI BOB. IQTISODIY O‗SISH VA IQTISODIYOTDA 
DINAMIK MUVOZANAT 
11.1. Iqtisodiy o‗sish tushunchasi, o‗lchanishi, omillari va 
tiplari 
Iqtisodiyot hech qachon bir joyda turmaydi. Ammo makroiqtisodiy 
tahlilda muvozanat tushunchasi ishlatilib, bu makrotizimning tegishli 
holatini anglatadi. Bunday holda, u aylanma modeli doirasidagi barcha 
oqimlar va zaxiralarning nisbatlarining o‗zgarmasligi bilan tavsiflanadi. 
Kengaytirilgan takror ishlab chiqarish iqtisodiy o‗sishni nazarda tutadi.
Iqtisodiy o„sish
to‗liq bandlilik sharoitiga mos keluvchi potensial 
ishlab chiqarish darajasini uzoq muddatli ko‗payishi tendensiyasini 
anglatadi. 
Iqtisodiy o„sish
jami taklifning o‗sishini yoki boshqacha 
aytganimizda, haqiqiy va potensial YaIM hajmining oshishini bildiradi. 
Iqtisodiy o„sish
- bu ma'lum vaqt davomida YaMM (YaIM) 
hajmining miqdoriy va sifat jihatidan o‗zgarishi yoki milliy 
iqtisodiyotning izchil rivojlanishini anglatadi. 
Iqtisodiy o‗sish muammosini o‗rganish natijasida real ishlab 
chiqarish tizimi duch keluvchi - cheklangan resurslardan samarali 
foydalanish muammosiga yechim topiladi.
Demak, iqtisodiy o‗sish omillari va ular samaradorligini o‗rganish 
hamda tahlil qilish jamiyat oldidagi eng dolzarb muammolardan biridir. 
Iqtisodiy o‗sish nafaqat mamlakat real daromadlarining o‗sishi, 
shuningdek, jon boshiga to‗g‗ri keladigan real daromadlarning o‗sishini 
ham anglatadi. Shu sababli ham iqtisodiy o‗sish ikki xil usul bilan
o‗lchanadi. 
Birinchi usulda iqtisodiy o‗sish real YaIM ni o‗tgan davrga 
nisbatan o‗zgarishi sifatida aniqlanadi va mamlakatning umumiqtisodiy 
imkoniyatlari dinamkasini aniqlash uchun ishlatiladi.
Y t 
Y= ------- x 100 
Yt-1 

---

133 
Bunda joriy yildagi real YaIM (Y t) hajmining bazis yildagiga (Yt-
1) (asosan oldingi yilga) nisbatan foiz ko‗rinishidagi o‗sishi aniqlanadi. 
Ikkinchi usulda iqtisodiy o‗sish aholi jon boshiga to‗g‗ri keladigan 
real YaIM ning o‗tgan davrga nisbatan o‗zgarishi sifatida aniqlanadi. 
Iqtisodiy o‗sish nazariyasi va modellarida YaIM o‗rniga SIM, 
YaMD, SMD ko‗rsatkichlaridan ham foydalanilishi mumkin. Iqtisodiy 
nazariyada iqtisodiy o‗sish daromadlarni qanday nisbatlarda iste‘mol va 
investitsiyalarga bo‗linishiga bog‗liq deb qaraladi. 
Iste‘mol hajmi dinamikasi iqtisodiyotning provard maqsadini va 
yashash darajasi oshishini bildirsa, investitsiyalar hajmining o‗zgarishi
resurs 
imkoniyatlarining 
o‗sishi 
va 
texnik 
yangiliklarning 
moddiylashishini anglatadi. Iste‘mol va investitsiya o‗rtasida yetarlicha 
muqobillik mavjud, chunki, joriy iste‘mol miqdorining oshishi 
investitsiyalarning daromaddagi ulushini pasaytirish iqtisodiy o‗sish 
imkoniyatlarini qisqartiradi. 
Iqtisodiy o‗sishni o‗lchashning asosiy ko‗rsatkichlari: 
•