O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

mehnat 
resurslariga bo‗lgan talabiga ta'ir etuvchi omillari
quyidagilardir: 
• ishchilar tomonidan ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlarga talab 
miqdori, chunki har qanday resursga, shu jumladan mehnat resurslariga 
bo‗lgan talab ular tomonidan ishlab chiqarilgan tovarlarga bo‗lgan 
talabdan kelib chiqadi; 
• mehnat resurslari narxlari darajasi, ya'ni ish haqi darajasi; 
• ishlab chiqarish jarayonida kapitalni ishchi kuchi bilan 
almashtirish darajasi; 
• mavjud iqtisodiy muhit mehnat xizmatlariga bo‗lgan talabni 
oshiradi yoki kamaytiradi; 
• ilmiy-texnik taraqqiyot, bir tomondan, ishchilarning bir qismini 
bo‗shatish uchun old shartlarni yaratadi yoki ularning tuzilishi va 
sifatiga yangi talablarni qo‗yadi, bu esa bandlikning qisqarishi bilan 
birga keladi, boshqa tomondan, yangi kasb va mutaxassisliklar bo‗yicha 
ishchilarga talabni yaratadi; 
Mehnat 
taklifining 
o‗sishiga ta'sir qiluvchi omillar
quyidagilardir: 
• aholi sonini belgilaydigan demografik omillar (tug‗ilish, o‗lim, 
tabiiy o‗sish, yosh va jins tuzilishi); 
• ishchi kuchining turli xil demografik va etnik guruhlarining 
iqtisodiy faoliyati darajasi; 
• pensiya yoshi: ilgari pensiyaga chiqish mehnat resurslari 
ta'minotini kamaytiradi, aksincha, keyinchalik pensiya mehnat 
xizmatlari taklifini oshiradi; 
• mehnatga layoqatli aholining immigratsiyasi; 
• ish kunining davomiyligi; 
• ish haqidan tashqari boshqa daromad manbalarining mavjudligi 
ishchi kuchi taklifining qisqarishiga olib keladi; 
• ish joyini tanlashda mehnat sharoitlarining maqbulligi. 

---

37 
Ishchi kuchi yoki iqtisodiy faol aholi deganda mehnatga 
layoqatli yoshdagi ishlayotgan va ishsiz yurgan aholining umumiy 
soni tushuniladi. 
Ishchi kuchi - a) insonning ish qobiliyati; b) inson hayoti uchun 
zaruriy ne‘matlarni ishlab chiqarish jarayonida foydalanadigan jismoniy 
va aqliy qobiliyatlari to‗plami; c) mamlakatdagi ishchilarning umumiy 
soni; d) aholining bir qismi, shu jumladan ish bilan band bo‗lganlar, o‗z-
o‗zini ish bilan ta'minlaydiganlar va ish qidiruvchilar (ishsizlar). 
Ishchi kuchiga bo‗lgan talab miqdorining ishchi kuchi taklifi 
miqdoridan kam bo‗lishi ishsizlikni keltirib chiqaradi.
Ishsizlar
– bu, ishchi kuchining bir qismi bo‗lib, ijtimoiy ishlab 
chiqarishda band bo‗lmagan, lekin ishlashni xohlovchi va faol ish 
qidirayotgan aholidir.