O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

To‗la ish bilan bandlik
ishchi kuchining 100 foiz ish bilan 
ta‘minlanganligini bildirmaydi. Aksincha, friksion va strukturali 
ishsizlik ilojsiz hol bo‗lganligini hisobga olsak, biz mutlaq to‗la ish bilan 
bandlilikka erishib bo‗lmasligini tushunamiz. 
To‗la ish bilan bandlik davridagi ishsizlik, 
ishsizlikning tabiiy 
darajasi
deyiladi. Bunga ish qidiruvchilar soni bo‗sh ish joylari soniga 
muvofiq kelsagina erishish mumkin. Ishsizlikning tabiiy darajasi
friksion va tarkibiy ishsizlik yig‗indisiga teng bo‗ladi. 
Ishsizlikning tabiiy darajasi makroiqtisodiy muvozanat holatiga 
mos keladi va quyidagi formula bilan hisoblanadi: 
F q 
U = 
— = —— 
R m+q 
bu yerda; U - ishsizlikning tabiiy darajasi; F- ishsizlar, ular uchun 
ish joylari mavjud; R - mehnatga layoqatli aholi (iqtisodiy faol aholi); q 
- ishdan ayrilayotgan ishchilarning ulushi; m - ish topadigan 
ishsizlarning ulushi. 
Ishsizlikning tabiiy darajasi doimiy emas, chunki u iqtisodiy 
vaziyat, qonun va milliy an‘analar bilan bog‗liq holda o‗zgarib turadi. 
3.3. Ishsizlikning iqtisodiy oqibatlari.A. Ouken qonuni 
 
Makroiqtisodiy beqarorlik tufayli, iqtisodiy pasayish davrida 
mamlakat o‗z iqtisodiy potensialini to‗liq ishga solmasdan, yaratilgan 

---

39 
haqiqiy YaIM hajmi (Yh) potensial YaIM (Yp) hajmidan ortda qoladi. 
Ya‘ni YaIMning uzilishi (YUZ) ro‗y beradi. 
Yh – Yp 
Y
UZ
= ----------------- 100 
Yp 
Potensial YaIM deganda mamlakatdagi ishlab chiqarish 
resurslaridan to‗liq foydalanilgan sharoitda mumkin bo‗lgan ishlab 
chiqarish hajmi tushuniladi.
Potensial YaIM*ni hisoblashda mamlakatda ishsizlik mutlaqo yo‗q 
deb emas, balki mavjud, biroq u tabiiy darajada, deb hisoblanadi. 
Ishsizlik darajasining oshishi natijasida iqtisodiyot potensial YaIM 
hajmidan kam mahsulot yaratadi. Ouken qonuniga ko‗ra agar
ishsizlikning haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan bir foizga oshib 
ketsa, ya‘ni davriy ishsizlik 1 foizni tashkil etsa milliy iqtisodiyot 
YaIMni 2,5 foizga kam yaratadi.
Ouken qonuni ishsizlikning turli darajalaridagi mahsulot 
yo‗qotishlari hajmini aniqlash imkonini beradi. Hozirgi kunda β 
koeffisiyenti deb atalgan bu koeffisiyent miqdori 2 foizdan 3 foiz 
oralig‗ida deb hisoblanadi. 
Ouken qonunini formulada quyidagicha tasvirlash mumkin: