O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi

Kurs ishining maqsadi: Yoshlardagi va o'smirlik davridagi tashvish darajasini qiyosiy o'rganish.
Kurs ishining vazifalari:
1.Tashvishning umumiy xususiyatlarini o'rganib chiqish.
2.Tashvishning o'rganilish tarixini o'rganib chiqish.
3.Namunani o'rganish va tavsiflashning empirik asoslarini tahlil qilish.
4.Metodikalarning tafsifini o'rganib chiqish.
Kurs ishining predmeti: O'smir yoshdagi bolalardagi tashvishlanish xususiyatlarini o'rganish jarayoni.
Kurs ishining ob'ekti: Psixologiya fakultetining ikkinchi kurs talabalari 18 nafar, Tomosha qishlog'idagi o'rta maktabning 9-sinf o'quvchilari 11 nafar.
Kurs ishining metodlari:
1. "Tashvishning namoyon bo'lishining shaxsiy ko'lami" (J. Teylor, 1953),
2. "Maktab o'quvchilarining tashvish darajasini o'lchash" (Fisher)
3.Kuzatish metodi.
4.Sinovdan o'tkazish metodi.
5.Matematik ma'lumotlarni qayta ishlash
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati:
Tadqiqot natijalari psixologlar maktab yoki universitet o'qituvchilari uchun tashvishlanish, havotir darajalari yuqori bo'lgan talabalar bilan ishlashda uslubiy qo'llanma bo'lib xizmat qilishi mumkin,shuningdek ushbu tadqiqot o'smir va yoshlarni tashvishli muammolari bor bolalar oilasiga yordam berishga imkoniyatlar eshigini ochadi.
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirishdan, tashvishni nazariy o'rganishga oid birinchi bobdan, Psixologiya fakulteti 2-kurs talabalari va talabalarining tashvish holatini empirik o'rganishga oid ikkinchi bobdan, xulosadan, foydalanilgan adabiyotlar ro'yxatidan iborat. (20 ta manba) va ilova.
1-Bob Tashvishni nazariy o'rganish
1.1. Tashvishning umumiy xususiyatlari
Tashvish- bu odamning kuchaygan muammoli holatga tushishi, muayyan ijtimoiy vaziyatlarda qo'rquv va xavotirni boshdan kechirish xususiyatidir [1].
Ushbu nuqtani boshlang'ich nuqta sifatida tanlab, markaziy muammoni - tashvish muammosini ko'rib chiqishning umumiy kontekstini to'ldirish kerak. Ushbu kontekstni eng umumiy shaklda ekzistensial, ya'ni tashvish hodisasi ekzistensial hodisa sifatida belgilash mumkin. Ushbu tushunish usulini ushlab turish uchun tashvishning haqiqiy ekzistensial holati nima ekanligini aniqlash kerak. Xavotir va tashvish qanday bog'liq, tashvish nimani o'z ichiga oladi, bu bizga uni shunday deb hisoblash imkonini beradi.
Bu savollarga javoblar aniq bo'lishi mumkin emas, garchi har doim yuzaki variantdan xalos bo'lish osonroq bo'lsa: tashvish - bu shaxsiyatning tarkibiy elementlari o'rtasidagi hal qilinmagan nizolarni bilishidir. Tashvishni ekzistensial tushunish, birinchi navbatda, borliqning yo'qlik bilan munosabati bilan bog'liq. Tashvish bu munosabatlarni yanada ko'rinadigan qiladigan asosiy kategoriyadir. Yo'q bo'lish imkoniyatini anglash - bu kelajakni oddiy rejalashtirish imkonsiz bo'lib chiqishi ma'nosida odamni vaqt nuqtai nazaridan chiziqlilikdan chiqarib yuboradigan tashvish holati. Biror kishi tashvishning bu majburiy xarakterini his qiladi, buning natijasida unga o'zini shunday qilib ko'rsatish imkoniyati ochiladi
Tashvishning ijobiy funktsiyasi shundaki, u xuddi shunday bo'lishi mumkin bo'lgan odamni belgilaydi. Tashvish uning borliqdagi o'ziga xosligi va ajralmasligini tushunib yetishiga yordam beradi. Yoki, M.Baxtin ta’biri bilan aytganda, birinchi marta “borliqda noyobligi” mavqeini biroz ochib beradi. Tashishni yengib o'tish kerak bo'lgan holat va qanchalik tezroq yaxshiroq tushunishning salbiy usulidan farqli o'laroq, ekzistensial tushuncha buning aksini aytadi: tashvishni yengib bo'lmaydi. P. Tillich o'zining "Jasoratli bo'lish " asarida shunga o'xshash g'oyani kiritadi: "Jasorat tashvishni yo'q qilmaydi: tashvish ekzistensialdir va uni yo'q qilib bo'lmaydi. Jasoratli bŏlgani bilan inson o'zidagi tashvishni yengolmaydi. Jasorat bilan harakat qilgan kishi o'z-o'zi bilan kurashda yo'qlik tashvishini qabul qiladi. Xavotir bizni jasoratga undaydi, chunki jasoratning yagona muqobili bu umidsizlikdir. Jasorat umidsizlikka qarshi turish tashvishini o'ziga oladi. Ushbu kichik, ammo g'ayrioddiy chuqur parcha nafaqat tashvishning yagona hodisasini, balki insonning o'zini o'zi shakllantirgan, o'zini butun o'ziga xosligi va o'ziga xosligi bilan qabul qiluvchi taqdirini tushunishning tubdan boshqacha usulini ko'rsatadi. Demak, psixoterapevtik munosabatlarning o'zgarishi yuzaga keladi - o'z-o'zini butunlay ajratish va kamaytirishdan yaxlit o'zini o'zi qabul qilish va o'zini o'zi tasdiqlashga o'tish hodisasi ro'y beradi.
Agar biz faqat uning ijobiy yo'nalishini ko'rsatish bilan cheklansak, tashvishni ko'rib chiqish to'liq bo'lmaydi. Shubhasiz, tashvish qo'rquvga aylanish xavfini o'z ichiga oladi, bu orqali nevrozning shakllanishi mexanizmi ishga tushiriladi.
Biror kishi nevrozga duchor bo'lib, o'zini o'zi qabul qilish va o'zini tasdiqlashdan voz kechishi mumkin. Bu holatda nevroz o'zini o'zi yashirish usuli hisoblanadi. Bu yo'qlikdan yashirinishga imkon beradi, lekin shu bilan birga, yo'qlikdan qochib, odam haqiqiy borliq imkoniyatidan ham qochadi, bu esa o'z-o'zini kamaytirishning siklik mexanizmini ishga tushiradi. Tashvish- uning tashqi fiksatsiyasi - qo'rquv - o'zini tuta bilish - keyinchalik tashvishning kuchayishiga aylanadi. Nevrotik xayolot dunyosiga joylashtirilgan, uning hayotining haqiqiy haqiqati unga deyarli erishib bo'lmaydigan bo'lib qoladi. U doimiy ravishda haqiqat bilan ziddiyatda bo'lib, uni og'riqli va shikastli deb biladi. P. Tillich yozganidek: “Nevrotikning cheklangan va qat’iy o‘zini-o‘zi tasdiqlashi uni chidab bo‘lmas tashvish bosimidan himoya qiladi va uni yo‘q qiladi, voqelikka, voqelik esa unga qarshi o‘girilib, yana chidab bo‘lmas tashvish hujumini keltirib chiqaradi”.
Bu yerda ta'kidlash kerak bo'lgan muhim jihat shundaki, nevrotika o'ziga xos insoniy sifatni - dunyoga ekzistensial ochiqlikni yo'qotadi, bunga e'tibor bermasdan, odam borliqdagi ishtirokidan, "dunyodagi borligidan" chiqib ketadi (L. Binsvanger). Dunyo o'zining yaxlitligini yo'qotib, alohida fantomlarga bo'linadi; ayniqsa, insonning insoniyligi yo'qoladi. M.Baxtin bunday holatni "muloqot qila olmaslik" deb tavsiflaydi.
Xulq-atvor faolligining oshishi, xulq-atvor tabiatining o'zgarishi yoki intrapsixik moslashuv mexanizmlarining kiritilishi tashvishning boshlanishi bilan bog'liq va tashvish intensivligining pasayishi amalga oshirilgan shakllarning yetarliligi va adekvatligidan dalolat beradi. Xulq-atvorning ilgari buzilgan moslashuvni tiklash sifatida yordam beradi.
Og'riqdan farqli o'laroq, tashvish hali amalga oshirilmagan xavf haqida signaldir. Ushbu xavfni bashorat qilish ehtimoliy xususiyatga ega bo'lib, vaziyat va shaxsiy omillarga bog'liq bo'lib, pirovardida inson-atrof-muhit tizimidagi operatsiyalarning xususiyatlari bilan belgilanadi. Shu bilan birga, shaxsiy omillar vaziyatga qaraganda muhimroq bo'lishi mumkin va bu holda tashvishning intensivligi tahdidning haqiqiy ahamiyatidan ko'ra ko'proq darajada sub'ektning individual xususiyatlarini aks ettiradi. Shaxsiy omillarning ahamiyati tashvishni tashvishli reaktsiyalarga tayyorlikni belgilovchi shaxsiy xususiyat sifatida va ma'lum bir vaqtda ruhiy holatning tarkibiy qismi bo'lgan haqiqiy tashvishni ajratib turadigan tadqiqot yo'nalishini aniqladi.
Vaziyatga mos kelmaydigan intensivlik va davomiylikdagi tashvish adaptiv xulq-atvorning shakllanishiga to'sqinlik qiladi, xulq-atvor integratsiyasining buzilishiga, ikkilamchi (ongli yoki ongsiz) ko'rinishlarning paydo bo'lishiga olib keladi, bu tashvish bilan bir qatorda odamning ruhiy holatini belgilaydi. Shunday qilib, ruhiy holat va xulq-atvorda ruhiy stress tufayli yuzaga keladigan har qanday (moslashuvchan va mos kelmaydigan) o'zgarishlar asosida tashvish yotadi.
Freydning tashvish nevrozini ta'riflaganidan beri umumiy nevrotik tashkilotning asosiy qismi sifatida qaraladigan tashvishning psixologik va psixopatologik ahamiyati haqiqatan ham cheksiz adabiyotda muhokama mavzusiga aylandi. Psixopatologik hodisalarda tashvishning patogenetik rolini tahlil qilish, bu ruhiy moslashuvning klinik ko'rinadigan buzilishlari tashvishni ushbu buzilishlar o'zini namoyon qiladigan kasalliklarning aksariyati uchun javobgar deb hisoblashga asos beradi. Tashvish turli xil psixopatologik sindromlarning asosiy komponenti sifatida yoki psixopatologik yoki psixosomatik ko'rinishlarning shakllanishiga asos bo'lib xizmat qiladi. Ushbu sohada uzoq va keng qamrovli tadqiqotlarga qaramay, "tashvish" tushunchasiga va u bilan bog'liq bo'lgan nazariy tushunchalarga yondashuvni bir ma'noli deb hisoblash mumkin emas.
Tadqiqotchilarning nuqtai nazari sezilarli darajada farq qiladigan masalalar orasida tashvish va qo'rquv o'rtasidagi farqlar, normal va patologik tashvish muammosi, tashvishni yagona hodisa yoki hodisalar kombinatsiyasi atamasi sifatida tushunish mavjud.
Tashvish va qo'rquv o'rtasidagi farq odatda K. Jaspers tomonidan psixiatriyaga kiritilgan mezonlarga asoslanadi, unga ko'ra tashvish har qanday qo'zg'atuvchi bilan bog'liq emas ("erkin suzuvchi tashvish"), qo'rquv esa o'ziga xos stimul va ob'ekt bilan bog'liq. Ushbu yondashuv eng keng tarqalgan yondashuvdir.
Tashvish haqidagi qarama-qarshi qarashlarning sabablaridan biri ( ehtimol, eng muhimi) "tashvish" tushunchasi uning yagona fenomenologik ifodasiga mos kelishi kerak degan fikr bo'lishi mumkin. Agar tashvishning namoyon bo'lishi uning intensivligi va shakllanish xususiyatlariga qarab tabiiy ravishda o'zgaradi deb faraz qilsak, tashvish va qo'rquv o'rtasidagi, normal va patologik tashvish o'rtasidagi fenomenologik farqlar bu o'zgarishlarning ifodasi bo'lishi mumkin.
Bunday qonuniyatlarni modellar (klinik va eksperimental) bo'yicha o'rganish mumkin, ularda tashvish va qo'rquvning paydo bo'lishi eksperimental ta'sir yoki patogenetik ta'sir natijasida yuzaga kelgan hissiy holatlarning genezisida muhim rol o'ynaydigan miya tuzilmalari faoliyatining buzilishidan keltirib chiqaradi
Miyaning integrativ faolligining yuqori darajasi bo'lgan gipotalamus hissiy xatti-harakatlarni tashkil etishda shunchalik muhimki, unda deyarli hech qanday zonalar mavjud emas, ularning tirnash xususiyati hissiy reaktsiyalar parallel ravishda yuzaga kelmasdan, vegetativ ta'sirga olib keladi. Tashvish va qo'rquvni nazorat qilish limbik tuzilmalar orasida gipotalamusning alohida o'rni bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Gipotalamusning bu alohida roli, shuningdek, hissiy qo'zg'alishda ishtirok etadigan boshqa miya darajalarining tuzilmalari gipotalamusning emotiogen zonalariga morfologik va funktsional jihatdan bog'liqligi bilan izohlanadi va bu zonalarni stimulyatsiya qilish hissiy eksperimental modellarni olish uchun ishlatilishi mumkin.
Tashvishni turli fenomenologik ifodalarga ega bo'lgan yagona funktsional hodisa sifatida baholash imkoniyati masalasini hal qilish uchun hayvonlarda qo'rquv reaktsiyasini keltirib chiqaradigan gipotalamus tuzilmalarini rag'batlantirish natijasida bunday hodisalarning o'zgarishi to'g'risidagi ma'lumotlar qiziqish uyg'otadi. Shu munosabat bilan, subkortikal tuzilmalarni rag'batlantirish natijasida kelib chiqqan maymunlarning motivatsion xatti-harakatlarini o'rganishda olingan natijalar ayniqsa xarakterlidir. Ushbu tajribalarda gipotalamusdagi qochish zonalarini kuchayib borayotgan oqim bilan rag'batlantirish uchta reaktsiya chegarasini ajratishga imkon berdi. Ulardan birinchisining yutug'i hushyorlikning ko'rinishi bilan tavsiflangan, ammo aniq qo'rquv bilan birga bo'lmagan; ikkinchisida qo'rquv va qochish istagining aniq reaktsiyalari kuzatildi; uchinchi ostonada vahima reaktsiyasi paydo bo'ldi, unda maqsadga muvofiq xatti-harakatlar imkonsiz bo'lib qoldi.
Rivojlanish-qo'rquv-vahima ketma-ketligida ta'riflangan affektiv reaktsiyalarning rivojlanishi gipotalamusning bir xil zonasini qo'zg'atuvchining bir xil tabiati bilan faqat ta'sir qilish intensivligining o'zgarishi tufayli qayd etilganligidan dalolat beradi. Bu reaktsiyalarni yagona hodisa sifatida ko'rib chiqish mumkin. Biroq, uning fenomenologik ifodasi jiddiyligiga qarab o'zgaradi. Shu bilan birga, fiziologik eksperiment shartlari tashvish va qo'rquvni farqlashga va murakkab psixologik va psixopatologik hodisalarni yetarli darajada modellashtirishga imkon bermaydi.
Ko'rib chiqilayotgan eksperimental modelning klinik analogi sifatida qaralishi mumkin bo'lgan odamlarda, gipotalamus kasalliklarida tashvish fenomenologiyasi va uning dinamikasini o'rganish, kuzatilayotgan affektiv holatlarning tabiati va dinamikasini batafsil tahlil qilish imkoniyatini beradi. Bunday tadqiqot gipotalamus kasalliklari uchun o'ziga xos bo'lmagan va aqliy moslashish jarayonining muhim elementi bo'lgan tashvish seriyasining mavjudligi haqida g'oyalarni shakllantirishga imkon beradi. Tashvish seriyasi tashvish paydo bo'lishi va o'sishi bilan tabiiy ravishda bir-birini almashtiradigan bir nechta affektiv hodisalarni o'z ichiga oladi.