O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta

ßponiyda aminokislotalar ishlab shiqarish usullari va bir yildagi hajmi (1877 y.)

Aminokislotalar	Ishlab shiqarish usuli	ishlab shiqarish hajmi, t/y.
Alanin	F,X	150-200
Arginin	M, X, G	100-300
Asparagin kislota	F	1000
Asparagin	X, G	10-50
Sitrullin	M, X	10-50
Sestein	G	1-10
Sistin	G	100-200
Glisin	X	5000-6000
Glutamin kislota	M	100000
Gistidin	M, G	100-200
Gomoserin	M	10-50
Oksiprolin	G	10-50
Glutamin	M	200-300
Izoleysin	M, G	10-50
Leysin	M, G	50-100
Lizin	M	15000
Metionin	X	60000 - 70000
L-metionin	M	100-200
Ornitin	M, G	10-50
Fenilalanin	M, X	50-100
Prolin	M, G	10-50

Serin	M, G	10-50
L-treonin	M	50-100
DL-, L-triptofan	X, F	100
Tirozin	M, G	10-100
Valin	M	50-100
DOFA	F	0,1

Izoh: F - fermentativ sintez; X - kimyoviy sintez; M - mikrobiologik sintez; G - o’simlik xom ashyolari va hayvon oqsili gidrolizatlaridan ekstraksiylash yo’li orqali; DOFA - dioksifenilalanin.
Mikrobiologik sintez asosida ko’plab aminokislotalarni olish ayni vaqtda istiqbolli va iqtisodiy samarali usul hisoblanadi.

Aminokislotlarni mikrobiologik sintezdan tashqari yuqorida keltirilganidek, o’simlik va hayvon xom ashyolari saqlagan tabiiy oqsillar gidrolizi yo’li orqali olish mumkin. Bu usul ko’hna usullardan biri hisoblanadi. Bu usulning asosiy kamshiliklaridan biri oqsilli oziqa yoki oziq ovqat maxsulotlari sifatida foydalanish mumkin bo’lgan xom ashyolardan foydalanilishidir. Masalan, janubiy sharqiy Osiyoda natriy monoglumat soy shrotidan olinadi. SHu kabi bir qator xom ashyolardan bu usulda aminokislotalar olish iqtisodiy samara bermaydi.

Aminokislotalarni kimyoviy sintez qilish etarli darajada samarador bo’lib, yuqori avtomatizasiylash orqali uzliksiz ishlab shiqarishni tashkil etib, hohlagan tuzilishli birikmani olish imkoniytini beradi. Bunda oziq ovqat bo’lmagan xom ashyolardan foydalaniladi va katta miqdordagi maxsulotni tashkil etadi. Biroq, qonuniytdagidek, bu jarayonlar ko’pbosqishli va murakkab asbob-uskunalarni talab etadi. Bu usulning asosiy kamshiligi esa aminokislotaning faqatgina rasemik shaklini olish mumkinligi hisoblanadi. Parrandashilikda keng qo’llaniladigan LD-metioninni bu usulda olish yxshi yo’lga qo’yilgan.

Keyingi yillarda aminokislotalarni olishning kimyoviy-mikrobiologik kombinirlangan usuli keng qo’llanilmoqda, bunda dastlabki birikma kimyoviy reaksiy natijasida olinadi keyin esa mikroorganizmlarning muvofiq shtammlarining fermentativ faolligi hisobiga oxirgi bosqiy amalga oshiriladi.

Aminokislotalarni mikrobiologik usulda sintez qilish ko’pshilik mikroorganizmlarning oziqa muhitida ushbu maxsulotlarni yuqori darajada to’plashiga asoslanadi. Mikroorganizmlar orasida yuqori darajada glutamin kislota hosil qilish xususiytiga ega bo’lgan qator bakteriylar, ashitqi va zamburug’turlari mavjud.

O’rganilgan ko’pshilik mikroorganizmlarning shtammlari, ularning sistematik holatiga bog’liq bo’lmagan holda L-alanin va glutamin kislotani ko’p miqdorda sintez qilishi aniqlangan. Juda ko’plab shtammlar esa asparagin kislota, leysin, valin, izoleysin va lizinni juda kam miqdorda sintez qilishi o’rganilgan.

Mikroorganizmlarning aminokislotalar to’plash xususiyti va turlar aro korrelysiysi qatiy ko’rinishda bo’lmaydi. Aminokislota produsentlarining ko’pshiligi grammanfiy sporasiz bakteriylar bo’lib, ular Sorynebasterium, Misrosossus, Arthrobaster, Brevibasterium turkumlariga mansubdir.