O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

nazoratning ommaviy (frontal) shakliga ko‘ra o‘qituvchi o‘quvchilarga materialning ma’lum bir hajmi bo‘yicha savol beradi, o‘quvchilar unga qisqacha javob qaytaradilar. Bu kabi so‘rash ko‘pchilik o‘quvchini bir vaqtning o‘zida nazorat qilishni ta’minlaydi va butun guruhni faollashtiradi. Ammo bu nazoratni o‘quvchilarning bilim darajasini har tomonlama aniqlash uchun qo‘llab bo‘lmaydi;

nazoratning guruhli shakliga ko‘ra o‘quvchilarning ma’lum bir qismi nazorat qilinadi. O‘qituvchi tomonidan o‘quvchilar guruhiga vazifa beriladi va uni guruh muayyan vaqt oralig‘ida bajaradi. Lekin masalani hal qilishda boshqa o‘quvchilar ham ishtirok etishlari mumkin.

nazoratning individual shaklidan har bir o‘quvchining bilim, ko‘nikma va malakalari darajasini mukammal tashxislash uchun foydalaniladi. Nazoratning bu shaklida, odatda o‘quvchilar javob berish uchun sinf yozuv taxtasi oldiga chaqiriladi:

nazoratning uyg‘unlashtirilgan (kombinatsiyalangan) shakli individual nazoratni ommaviy va guruhli shakllar bilan birlashtirishni taqozo etadi. Bu nazoratdan yirik hajmli mavzularni bir vaqtning o‘zida barcha o‘quvchilardan so‘rash maqsadida foydalaniladi, har bir o‘quvchiga alohida topshiriq beriladi va bir vaqtda bir necha o‘quvchini tekshirish imkoniyati yuzaga keladi;

o‘z-o‘zini nazorat qilish ta’lim jarayonida ichki qaytar aloqani yuzaga keltirishga xizmat qiladi va psixologik mezonlarga asoslanadi. Uning samaradorligi o‘qituvchining kasbiy mahoratiga bog‘liq bo‘ladi.

O‘quvchilarning faoliyatini nazorat qilish metodlari quyidagilar: og‘zaki tekshirish, yozma tekshirish, amaliy topshiriqlarni bajarishga asoslangan tekshirish, uy vazifalarini tekshirish.
Og‘zaki tekshirish. Bu metod bilimlarni nazorat qilish va baholashning ancha keng tarqalgan an’anaviy usullaridan biridir. Tekshirish chog‘ida o‘qituvchi o‘quvchilarga o‘rganilgan mavzuning mazmunidan kelib chiqib, savol-javob usuli asosida amalga oshiriladi. Ushbu usul ayrim hollarda suhbat usuli deb ham ataladi. Og‘zaki tekshirishda o‘qituvchi o‘rganilayotgan mavzuni alohida qismlarga ajratadi va ularni har biridan o‘quvchilarga savollar beradi. Biroq, o‘quvchilarning nutqini o‘stirish hamda ularning chuqur va mustahkam bilimga ega bo‘lishlari uchun ulardan shu yoki oldingi mavzuni butunlay esga tushirishni talab qilish mumkin.
Keng tarqalganligi va samarali ekanligiga qaramay og‘zaki tekshirish ayrim kamchiliklarga ham ega. Chunonchi, uni qo‘llash jarayonida nisbatan ko‘p mehnat sarflanadi; dars mobaynida 3-4 nafar o‘quvchinigina bilimini tekshirish mumkin.