O‘zbekistOn Respublikasi Oliy

partiyaviylik nuqtai nazaridan yondashish oqibatida ulug‘ ajdodlarimizning 
qimmatli g‘oya, ta’limotlari unutildi, din qatag‘on qilindi, imonsizlik, xudosizlik 
g‘oyasi keng targ‘ib etildi.
G‘oyat sun’iy va biryoqlama sotsialistik madaniyat shaxsning mohiyati va 
ijtimoiy-tarixiy vazifalari haqidagi tushuncha va tasavvurlarni tubdan o‘zgartirdi. 
Mustabid tuzum uchun mute, itoatkor, ijrochi, soxta kommunistik g‘oyaga 
ishonuvchi shaxs tipi yaratildi. U hech narsa abadiy emas, moddiylik birlamchi, 
degan  materialistik  dunyoqa rashga  o‘ta  ishonch  bilan  qarardi.  Madaniy 
merosga  o‘tmish  sarqiti,  qoloqlik  belgisi  sifatida  qarash,  baynalmilallikni 
milliylikdan ustun qo‘yish sotsializm yaratgan g‘ayritabiiy shaxsga xos muhim 
xususiyat edi.
Milliy  mustaqillik  yillarida  shakllangan  yangicha  siyosiy  tafakkur  va 
yangicha falsafiy dunyoqarash milliy madaniyat, milliy qadriyat va shaxsning 
mohiyatini yangicha tushunish, tahlil qilish imkonini beradi. Mamlakatimizda 
amalga  oshirilayotgan  barcha  islohotlar  inson  uchun  munosib  hayot 
sharoitlari yaratishni, shaxs erkinligining to‘laroq ro‘yobga chiqishi uchun 
qulay imkoniyatlar yaratishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ydi. Yangi tarixiy davr 
xususiyatlari, barkamol inson shaxsini shakllantirishning asosiy yo‘nalishlari 
Prezident I. A. Karimovning qator asarlarida tavsiflab berildi. Mustaqillikning 
dastlabki yillaridanoq xal qimizning milliy qadriyatlarini tiklashga, boy madaniy 
merosimizni  chuqur  o‘rganishga,  ta’lim-tarbiya  sohasida  tub  islohotlarni 
amalga oshirishga alohida e’tibor berila boshlandi.
Bozor munosabatlariga o‘tish iqtisodiy va siyosiy sohada to‘planib qolgan 
barcha muammolarni oqilona hal etish uchun zamonaviy fan va texnika, 
ilg‘or texnologiya va kasb madaniyatini puxta egallagan halol, mehnatsevar, 
vatanparvar,  sabot-matonatli  inson  shaxsini  kamol  toptirishni  talab  eta 
boshladi. «Ta’lim to‘g‘risida Qonun», «Kadrlar tayyorlash milliy Dasturi»ning 

---

54
madaniyatshunOslik asOslaRi
sobitqadamlik bilan amalga oshirilishi natijasida mamlakatimiz xalq xo‘jaligini, 
xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, erkin fikrlaydigan, bilimdon va tashabbuskor 
shaxs tipini shakllantirish uchun qulay imkoniyatlar vujudga keldi.
Bugun  dunyoda  mafkuraviy  jarayonlar  global  tus  olgan,  turli  diniy-
ekstremistik g‘oyalar O‘zbekiston xavfsizligi va mustaqilligiga jiddiy tahdid 
solayotgan bir sharoitda xalqimizning milliy manfaatlari va mentalitetiga mos 
milliy istiqlol g‘oyasining yaratilishi barkamol inson shaxsini shakllantirishda 
muhim tayanch bo‘lib xizmat qila boshladi.
Ilg‘or g‘oya uchun kurash — shaxs faolligining muhim ko‘rsatkichidir. 
Jahondagi barcha rivojlangan mamlakatlar demokratik qadriyatlarni hayotga 
tadbiq etish, shaxs erkinligini qaror toptirish orqali taraqqiyotning yuqori 
bosqichiga erishdilar.
Milliy  istiqlol  g‘oyasi  O‘zbekistonda  demokratik  jamiyat  barpo  etish, 
xalqimizga munosib hayot sharoitlarini yaratish, ozod va obod Vatan, erkin va 
farovon hayot barpo etish uchun xizmat qiladi. Xalqimizning ozodlik, tinchlik, 
farovonlik va ijtimoiy taraqqiyotga bo‘lgan intilishlari milliy istiqlol g‘oyasida 
o‘z ifodasini topdi.
Shaxs  ijtimoiy-siyosiy  va  milliy  g‘oyani  amalga  oshirishda  muhim  rol 
o‘ynaydi. Ilg‘or g‘oyalarni ilgari surish va ularni hayotga tadbiq etish jarayonida 
insonning axloqiy, irodaviy sifatlari to‘laroq namoyon bo‘ladi. Insoniyat tarixida 
o‘chmas iz qoldirgan buyuk shaxslar o‘zining shaxsiy farovonligi uchun emas, 
balki Vatan, xalq manfaatlari uchun kurashgan. Vatanimiz ozodligi, yurtimiz 
obodligi  va  xalqimiz  farovonligi  uchun  o‘zining  shaxsiy  huzur-halovati, 
aziz jonini fido qilgan sohibqiron Amir Temur, hazrat Navoiy, shoh Bobur, 
Ulug‘bek, Fitrat, Cho‘lpon, Abdulla Qodiriy singari shaxslarning tarixiy va 
madaniy taraqqiyotdagi ahamiyatini milliy mustaqillik yillarida teranroq anglay 
boshladik.
Tarixiy shaxslar qanday ma’naviy soha (fan, san’at, din, siyosat, huquq)da 
faoliyat ko‘rsatishdan qat’i nazar davrning mushkul muam molarini oqilona hal 
etish, jamiyatni inqirozdan qutqarish yo‘llarini ko‘rsatdilar. Milliy madaniyatning 
barcha yutuqlarini chuqur egallagan shaxslargina milliy muammolarni tez va 
oqilona hal etishga salmoqli hissa qo‘shadilar.
Xullas, madaniyat va shaxs bir-biri bilan uzviy bog‘liq tushunchalardir. 
Madaniy rivojlanishning bosh maqsadi barkamol inson shaxsini shakllantirishdan 
iboratdir, boshqa jihatdan shaxs madaniyat ijodkori sifatida ham namoyon 
bo‘ladi. har  bir  avlod  o‘tmishda  yaratilgan  madaniy  merosni,  madaniyat 
yutuqlarini o‘zlashtirish orqali o‘zida muayyan axloqiy sifatlarni shakllantiradi, 
ijtimoiy va tabiiy borliqni o‘zlashtiradi, o‘z «men»ligini teranroq anglaydi.
Milliy istiqlol yillarida shakllangan yangicha dunyoqarash shaxs, milliy 
madaniyat, milliy qadriyatlar mohiyatini yangicha tushunishga imkon berdi. 

---

55