O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universiteti agroinjeneriya fakulьteti Qishloq xo`jaligida elektr energetikasi va elektrotexnologiyalar kafedrasi

Transformatorning yuklama bilan (normal sharoitda) ishlashi
Dastlab yuklamali transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg`amlari uchun EYuK tenglamasini aniqlaymiz.
T ransformatorning ikkilamchi chulg`ami qismalariga iste’molchi, ya’ni yuklama ulanganda uning birlamchi chulg`amidan I<sub>1</sub> va ikkilamchi chulg`amidan I₂ tok o`tadi. Bu toklar hosil qilgan magnitlovchi kuchlar (I<sub>1</sub>w<sub>1</sub>, va I<sub>2</sub> w<sub>2</sub>) birgalikda transformatorning asosiy magnit oqimi F ni hosil qiladi. Asosiy magnig oqimi asosan transformatorning po`lat o`zagi orqali tutashadi (3.3.-rasm). Ayni vaqtda bu toklar har bir chulg`am atrofida qisman o`zak va havo orqali tutashadigai F<sub>s1</sub> va F<sub>s2</sub> sochilma oqimlarni ham hosil qiladi. Bu yerda F<sub>s1</sub> — birlamchi chulg`am va havo orqali tutashadigan sochilma magnit oqimi; F_s2 — ikkilamchi chulg`am va havo orqali tutashadigan sochilma magnit oqimi. Sochilma oqimlar ham vaqt birligi ichida o`zgarganligi uchun bu oqimlar ilashgan o`ramlarda qo`shimcha, ya’ni sochilma EYuK hosil qiladi. Sochilma oqimlar ta’sirida hosil bo`ladigan EYuK sochilma EYuK deyiladi. Sochilma EYuK ni Ye<sub>s1</sub> va Ye<sub>s2</sub> bilan belgilaymiz. Sochilma EYuK ham o`zinduktsiya EYuK dir. Ularning qiymati (3-4) formula yordamida aniqlanishi mumkin, ya’ni
Ye_s1 = 4,44 w₁ f F_s1,
Ye_s2 = 4,44 w₂ f F_s2
Elektr yurituvchi kuchlar Ye_S1, va Ye_S2 ni I₁ va I₂ toklar hosil qiladigan va shu EYuKni kompensatsiyalovchi reaktiv kuchlanish pasayishlari bilan almashtirish ancha qulaylik tug`diradi, ya’ni ularning qiymati chulg`amlar-ning induktiv qarshiliklarida kuchlanish pasayishi bilan aniqlanadi:
Ye_s1 = - j Ì₁x_1, (3-10)
Ye_s2 = - j Ì₂x_2, (3-11)
bu yerda x_x va x₂ - sochilma oqimlar ta’sirida vujudga keladigan birlamchi va ikkilamchi chulg`amlarning induktiv qarshiliklari. Harflar ustiga qo`yilgan nuqta ularning vektor qiymatini bildiradi.
Sochilma EYuK reaktiv xarakterga ega bo`ladi. (— j) ko`paytuvchisi esa sochilma EYuK I, va I₂ toklarga nisbatan 90° orqada qolishini ko`rsatadi.
Shunday qilib, transformatorning har bir chulg`amida, aynan bir vaqtda, asosiy EYuK va sochilma oqimlar hosil qiladigan sochilma EYuK hosil bo`ladi. Oldin aytib o`tilganidek, birlamchi chulg`amda hosil bo`ladigan È₁ elektr yurituvchi kuchi o`zinduktsiya EYuK bo`lib, uning yo`nalishi transformatorga tarmoqdan beriladigan kuchlanish U<sub>1</sub> yo`nalishiga teskari, qiymati esa tarmoq kuchlanishi qiymatiga, deyarli teng bo`ladi. Tarmoq kuchlanishining ozgina qismi birlamchi chulg`amning aktiv va induktiv qarshiliklarida kuchlanish pasayishiga sarflanadi. Transformator nominal yuklama bilan ishlaganda birlamchi chulg`amning aktiv va reaktiv qarshiliklarida kuchlanish pasayishi tarmok kuchlanishining taxminan 2,5..,5% ni (salt, ya’ni yuklamasiz ishlaganda esa U<sub>1</sub> ning 0,125 .. . 0,25% ni) tashkil qiladi.
Birlamchi chulg`amga tarmoqdan beriladigan kuchlanish U₁ vaqtning har bir momentida shu chulg`amda hosil bo`ladigan barcha EYuK lar yig`indisi bilan muvozanatlashadi. Kirxgofning ikkinchi qonuni asosida transformatorning birlamchi chulg`ami uchun EYuK lar tenglamasi quyidagicha yoziladi:
Ù ₁ + È₁ + È_c1 = Ì₁R₁
yoki
Ù₁ = (- È₁) - È_c1 + Ì₁R₁
yoki bu tenglamadagi sochilma EYuK ni sochilma induktiv qarshilikdagi kuchlanish pasayishi bilan ifodalasak:

Ù₁ = (- È₁) – jÌ₁x₁+ Ì₁R₁ (3–12)

bu yerda: Ì₁R₁, va Ì₁x₁ - birlamchi chulg`amning aktiv va induktiv qarshiliklaridagi kuchlanish pasayishi.