O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro filiali

2.4. Dalada va uzoq masofadan olingan ma`lumotlarni tekshirish, to`g’irlash 

yo`llari 

Keyingi yillarda geografiya axborot tizimlarda dalada ko`zatilgan, 

geopozitsionli tizim orqali va sunniy yo`ldoshlardan olingan ma`lumotlardan keng
foydalana kelmoqda. Dalada olingan ma`lumotlar geodezik asboblar erdamida, 

---

28

topografik syomka orqali olingan ma`lumotlarni o`z ichiga oladi. Maxsus dastur
―koordinata geometriyasi‖ (COGO) ma`lumotlarni geografiya axborot tizimlar 
uchun
mo`ljallangan 

formatga

ezib

beradi.
Geopozitsionli 

tizimdan
foydalanilganda eng kamida ikkita qabo`l qiluvchi vositalar ishlatilsa ma`lumotlar 
aniqligi oshadi. Ushbu usul ―differentsial usuli‖ deb nomlanadi va muhim bo`lgan
nuqtalarning koordinatalrini aniqlashda qo`l keladi. Qabo`l qiluvchi vositalar 
olingan ma`lumotlarni turli xil koordinata va balandliklar tizimlarga aylantirish
imkoniyatga ega. Ayrim geopozitsion va geografiya axborot tizim birgalikda 
ishlatishga mo`ljallangan. Ushbu qo`llanmada bu masalaga ko`p e`tibor
berilmagan. 
Arofotosuratlar va sunniy yo`ldoshlardan olingan ma`lumotlardan ham
geografiya axborot tizimlarda foydalanish imkoniyatlari katta. SPOT sunniy 
yo`ldoshdan olingan tasvirlar Internet orqali tarqalgani tufayli muhim manba`
sifatida ishlatilish mumkin. Turli xil echimligidagi tasvirlar alohida turgan uylarni 
bir biridan ajratish imkon beradi va turli vazifalar echishga mos keladi.
Kodlash jarayoni geografiya axborot tizimga ma`lumot kiritish jarayonining 
faqat ayrim qismidir. U natijasida nuqtalarning koordinatalar to`g’risida ma`lumot
barpo etiladi. Geografiya axborot tizimida saqlanadigan har bir element to`g’risida 
ma`lumotni ham komp’yuter xotirasiga kiritish kerak. Ma`lumki, ushbu ma`lumot
ham raqamli tarzda kiritilish lozim. Xaritaga nazar tashlasak unda turli xil 
ma`lumotlar har xil usuldan foydalanib ko`rsatilgan. Misol uchun, darelar uchun
ularning nomlari, chuqurligi, kengligi, tezligi, ko`prik va boshqa inshootlar kabi 
axborot berilgan. Ushbu axborot tushunishni komp’yuterga ham o`rgatish kerak.
Ilgari atributlar xususida gap ketgan edi va ular oddiy fayl tarzida saqlanadi, 
boshqacha, aytganday, oddiy jadval va ushbu jadvalning qatorlari xaritada berilgan
elementlar, ustunlar esa elementlarning ko`rsatkichlari. 
Misol uchun, qatorlarda daryolarning nomlari berilsa, ustunlarda esa har bir
darening o`ziga hos ko`rsatkichlari, ya`ni tezligi, kengligi, dengiz sathidan 
balandligi va h.q. Geografiya axborot tizimda atributlarni kiritishdan avval ularni
tasavvur qilib ta`riflash tartibini belgilash kerak. Misol uchun, nomi qaysi yo`l 

---

29

bilan beriladi, nechta raqamlarga joy ajratish kerak, nechta ustunda ma`lumot
keltiriladi va shunga uhshash savollarga javob berish to`g’ri keladi (7 rasm).
ID
TURI

NOMI
SIFATI

YO`LLAR AVTOMOBILLAR 

SONI (KUNIGA)
1
AVTOMOBIL 

YO`L
R 234

ASFALT
BETON

5 QATOR
88

2
AVTOMOBIL 
YO`L
O 34

SHAG’AL 2 QATOR

32

A B V
7 rasm. Atributlar jadvali fayl qilib saqlanadi. A - atributga munosib sonli 

yoki matnli ko`rsatkich, B - har bir atributning nomi va ko`rsatkichi mavjud, V -
yozuv, birorta tafsilotning hamma atributlari 
Har bir atributning o`ziga hos ko`rsatkichlar mavjud va ularni to`g’ri
kiritishda bir necha masalalarga e`tibor berilgani lozim.