O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jalik vazirligi

Yurak qon-tomir va nafas tizimlarining o’ziga xos xususiyatlari. Tug’ilish 

paytida  kindikning  uzilishi  bilan  qondagi  kislorodning  miqdori  keskin  kamayadi 

hamda karbonat angidrid gazining konsentrasiyasi ortadi, ya’ni metabolitik asidoz 

rivojlanadi va oqibatda nafas markazi qitiqlanib, mustaqil nafas boshlanadi, o’pka 

parenximasi  ochilib  alveolalarga  havo  kiradi,  kichik  qon  aylanish  doirasiga  qon 

o’tadi  va  manfiy  bosimni  vujudga  keltiradi.  Bu  o’z  navbatida  qonning  Batalov 

---

4 

 

teshigini  aylanib  o’tib,  o’ng  qorinchaga  tushishini  yengillashtiradi.  Batalov 

teshigining  torayishi,  keyinchalik  butunlay  yopilishi  va  obliterasiyasi  kuzatiladi. 

Shunday  qilib,  qonning  kichik  qon  aylanish  doirasi  orqali  aylanib  o’tib  chap 

bo’lmachaga  tushishi  va  qon  bosimining  ko’tarilishi,  yurakning  o’ng  va  chap 

qismlarining  funksional  va  keyinchalik,  morfologik  mustaqilligi  ta’minlanadi.  Bu 

jarayon buzoqlarning 15-20 kunligida to’liq tugallanadi.  

Hayvonning  tug’ilishi  bilan  homila  orqali  qon  aylanish  to’xtaydi,  natijada 

kindik venasida qon bosimi pasayadi va Aransev (venoz) teshigi yopiladi. Homila 

davrida qon homila yo’ldoshidan darvoza venasi orqali kavak venaga o’tib turgan 

bo’ladi.  Aransev  teshigi  va  kindik  venasi  torayib,  keyinchalik,  so’rilib  ketishi 

tufayli jigarning dezintoksikasiyalash funksiyasi boshlanadi.  

Yangi tug’ilgan hayvonlarda o’ng qorincha devorining qalinligi chap qorincha 

qalinligiga  nisbati  1:1  yoki  2:3  ni  (katta  yoshdagi  hayvonlarda  1:3)  tashkil  etadi. 

Yurak to’qimasining gistologik tuzilishida ham o’ziga xosliklar mavjud. Masalan, 

yurak  muskul  tolalari  nisbatan  kalta  va  ingichka,  yurak  klapanlarining  elastik 

tolalari juda nozik bo’ladi. 

Vegetativ  asab  tizimi  simpatik  tarmog’ining  maromlashmaganligi  tufayli 

yangi  tug’ilgan  hayvonlarda  yurak  urishining  chastotasi  juda  yuqori  bo’ladi. 

Masalan,  yangi  tug’ilgan  buzoqda  1  daqiqadagi  yurak  urishi  123  martagacha 

bo’ladi. Qoramollarda yurakning urishi 12 oylik yoshda maromlashadi va o’rtacha 

1 daqiqada 60 - 80 martaga teng bo’ladi.  

Arterial qon  bosimi  yangi  tug’ilgan  hayvonlarda  juda  past  bo’ladi,  masalan, 

buzoqlarda hayotning birinchi kunlarida maksimal va minimal qon bosimi 105 va 

51,5 mm. simob ustunini tashkil etadi. Keyinchalik, 2 oylikkacha ko’tarilib borib, 

8 oylikda maromlashadi. Yangi tug’ilgan hayvonlarda venoz qon bosimi ham juda 

past darajada, qon tomirlar tizimi kapilyarlar to’riga boyligi bilan xarakterlanadi.  

Gipotrofik 

holatda 

tug’ilgan 

hayvonlarda 

nafas 

markazining 

yetishmovchiliklari tufayli o’pka juda sekin ko’tariladi, oqibatda atelektazlar paydo 

bo’lishi  mumkin.  Shuningdek,  bunday  hayvonlarda  qonning  aylanishida  ham 

yetishmovchiliklar kuzatiladi. Batalov teshigining yopilmasdan qolishi, ya’ni yurak 

paroklari kuzatilishi mumkin. 

Yangi  tug’ilgan  hayvonlarda  nafas  tizimida  ham  xarakterli  o’zgarishlar 

kuzatiladi.  O’pkaning  funksional  holati  homilaning  rivojlanish  darajasiga  bog’liq 

bo’ladi.  Fiziologik  jihatdan  to’liq  rivojlanmagan  yangi  tug’ilgan  hayvonda  nafas 

markazining  antinatal  alterasiyasi  tufayli  nafas  amplitudasi  kichik  bo’ladi.  O’pka 

juda sekin ochiladi, uning to’liq ishga tushmasligi (ochilmasligi) atelektazga sabab 

bo’ladi. 

Nafas  markazining  ta’sirlanishi  va  metabolitik  asidoz  nafas  harakatlarining 

tezlashishini  ta’minlaydi.  Yangi  tug’ilgan  hayvonlarda  nafas  qorin  tipida,  yuzaki 

---

5 

 

va aritmik tarzda bo’ladi, chunki nafas markazlari hali turg’unlashmagan bo’ladi. 

Ularda  katta  yoshdagi  hayvonlarga  nisbatan  kislorodga  bo’lgan  talab  yuqori 

bo’ladi, ya’ni yangi tug’ilgan hayvonlarda nafas koeffisiyenti 0,78 ga teng bo’lsa, 

katta yoshdagi hayvonlarda 0,96 ni tashkil etadi.  

Kollogen  tolalarining  nozikligi  tufayli  yangi  tug’ilgan  hayvonlarda  o’pka 

to’qimasining elastiklik darajasi juda past bo’ladi. Yuqori nafas yo’llarining shilliq 

pardasi  ham  juda  nozik,  epiteliysi  juda  tez  jarohatlanuvchan  bo’ladi.  Yosh 

hayvonlarda  alveolalar  soni  ham  nisbatan  kam  bo’lib,  asosan  bir  kamerali 

alveolalardan  iborat  ekanligi  nafas  yuzasining  kichik  bo’lishiga  sabab  bo’ladi. 

Lekin  yosh  hayvonlarda  nafas  harakatlari  katta  yoshdagi  hayvonlarga  nisbatan 

jadalroq  bo’ladi.  Nafas  harakatlari  buzoqlar  hayotining  6-  oyiga  kelib 

maromlashadi. 

Havodagi  kislorodning  gemoglobin  bilan  birikishi  ularda  alveolalar 

devorining  juda  yupqa  ekanligi  tufayli  nisbatan  tezroq  amalga  oshadi.  Ko’krak 

yuzasi auskultasiya qilinganda kuchaygan vezikulyar nafas tovush eshitiladi. Yangi 

tug’ilgan qo’zilarda mukosilyar to’qima to’liq shakllanmagan, immuno-komponent 

elementlar,  membrana  osti  va  membranal  to’qimalar  to’liq  takomillashmagan 

bo’ladi  (N.A.Neumыvakina,  1999).  Shuning  uchun  qo’zilar  o’pkaning 

kasalliklariga tez beriluvchan bo’ladi. Strukturaviy immun himoya elementlarining 

to’liq shakllanishi qo’zilarning 3-4 oyligida kuzatiladi. 

Me’yorda  rivojlangan  buzoqlarda kindik  o’simtasining  qurishi  3-4 kunlikda, 

cho’chqa bolasida 5-7 kunlikda kuzatiladi. Sog’lom holatda tug’ilgan buzoqlarning 

tana vazni o’rtacha 20-35 kg, toylarda - 26-50, qo’zi va uloqlarda - 2-4, cho’chqa 

bolalarida - 1-1,5 kilogrammni tashkil etadi.