O‘zbekiston respublikаsi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali

4. Amaliy darajadagi shlyuzlar. 
Amaliy darajadagi shlyuzlar filtrlovchi-yo‘llovchilarga mansub 
bo‘lgan kamchiliklarni bartaraf etish maqsadida ishlab chiqilgan. Ushbu dasturiy vosita 
vakolatlangan 
server,
deb nomlanadi va u bajarilayotgan xost-kompyuter esa amaliy darajadagi shlyuz deb ataladi. 
Amaliy darajadagi shlyuzlar mijoz va tashqi xost-kompyuter bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloka 
urnatishga yo‘l qo‘ymaydi. Shlyuz keladigan va junatiladigan paketlarni amaliy darajada filtrlaydi. 
Server-dallollap shlyuz orkali aniq server tomonidan ishlab chiqilgan ma’lumotlarni qaytadan 
yunaltiradi. 
Amaliy darajadagi shlyuzlar nafaqat paketlarni filtrlash, balki serverning barcha ishlarini kayd 
qilish va tarmoq adminstratorini noxush ishlardan xabar qilish imkoniyatiga ham ega. 
Amaliy darajadagi shlyuzlarning afzalliklari quyidagilardan iborat: 
• global tarmoq tomonidan ichki tarmoq tarkibi ko‘rinmaydi; 
• ishonchli autentifikatsiya va kayd qilish; 
• filtrlash koidalarining yengilligi; 
• ko‘p tamoyilli nazoratlarni amalga oshirish mumkinligi. 
Filtrlovchi-yo‘llovchilarga nisbatan amaliy darajadagi shlyuzlarning kamchiliklari quyidagilardan 
iborat samaradorligining pastligi; narxining qimmat bo‘lishi. 
Amaliy darajadagi shlyuzlar sifatida quyidagilarni misol qilib keltirish mumkin: 
• Border Ware Fire Wall Server — junatuvchining va qabul qiluvchining manzillarini, vaqtini va 
foydalanilgan protokollarni kayd qiladi; 
• Black Hole — serverning barcha ishlarini kayd qiladi va tarmoq administratoriga kutilayotgan 
buzilish xakida xabar junatadi. 
Bulardan tashqari quyidagi shlyuzlar ham qo‘llaniladi: 
Gauntlet Internel FirewaU, Alta Visla FireWali, ANS Interlock va boshqalar. 
Barcha tashkilot tizimidagi ma’lumot uzatish tarmog‘iga tegishli bo‘lgan barcha qurilma-vositalar 
yoki ular joylashgan ishchi maydon qurilma-vositalarining ishdan chiqishi, konfiguratsiyalarining 
ruxsatsiz o‘zgartirilishi, o‘g‘irlanishi kabi bir qator salbiy holatlarning oldini olish maqsadida qat’iy 
cheklangan tarkibdagi xodimlarning ishtiroki ta’minlanadi va qat’iy nazorat o‘rnatiladi. 
Ruxsat etilmagan tarmoqlararo foydalanishga qarshi ta’sir ko‘rsatish uchun tarmoqlararo ekran 
ichki tarmoq hisoblanuvchi tashkilotning himoyalanuvchi tarmog‘i va tashqi g‘anim tarmoq orasida 
joylanishi lozim (rasm 16).

---

84 
Rasm 16. Tarmoqlararo ekran 
Bunda bu tarmoqlar orasidagi barcha aloqa faqat tarmoqlararo ekran orqali amalga oshirilishi 
lozim. Ichki tarmoqning ko‘pgina uzellarini birdaniga himoyalovchi tarmoqlararo ekran quyidagi 
ikkita vazifani bajarishi kerak: 
- 
tashqi 
(himoyalanuvchi 
tarmoqqa 
nisbatan) 
foydalanuvchilarning 
korporativ 
tarmoqning 
ichki 
resurslaridan 
foydalanishini 
chegaralash. 
Bunday foydalanuvchilar qatoriga tarmoqlararo ekran himoyalovchi ma’lumotlar bazasining 
serveridan foydalanishga urinuvchi sheriklar, masofadagi foydalanuvchilar, xakerlar, hatto 
kompaniyaning xodimlari kiritilishi mumkin; 
- 
himoyalanuvchi 
tarmoqdan 
foydalanuvchilarning 
tashqi 
resurslardan 
foydalanishlarini 
chegaralash. 
Bu 
masalaning 
yechilishi, 
masalan, 
serverdan 
xizmat 
vazifalari 
talab 
etmaydigan 
foydalanishni 
tartibga 
solishga 
im- 
kon beradi. 
Texnik qurilma va dasturiy ta’minotdagi barcha ta’mirlash,sozlash va almashtirish ishlari tuzilma 
rahbariyati ruxsati bilan belgilangan tartibda (nosozliklarni hisobini yuritish jurnaliga yozuv kiritish 
orqali) amalga oshiriladi. 
Qurilmalardan to‘g‘ri foydalanish hamda ularning ishchi holatining saqlanishi uchun javobgarlik 
oliy ta’lim muassasalari tuzilmaviy tarkib rahbarlari zimmasiga yuklatiladi. Qurilmanin gbutligi uchun 
javobgarlik buyruq bilan tayinlangan moddiy javobgar shaxsga yuklatiladi.