O‘zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalari vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

G.m. avvalo jahonda kechayetgan iqtisodiy, ijtimoiysiyosiy, harbiy, ilmiy-texnologik,

ijtimoiy-madaniy jarayonlarning umumbashariy ahamiyat kasb etishi natijasida

yuzaga keldi.

G.m.larni 4 guruhga ajratish mumkin:

1) xalqaro siyosiy munosabatlarda vujudga kelgan G.m. — jahonda rivojlangan,

rivojlanib kelayotgan va qoloq mamlakatlarning mavjudligi. Hoz. kunda jahon siyosiy

tartibotini belgilashda dunyodagi 7 rivojlangan mamlakatning mavqei katta. Bu

mamlakatlar bilan qoloq mamlakatlar orasidagi tafovut gʻoyat kuchaydi. Taraqqiy

qilgan mamlakatlarda demokratik qadriyatlar rivojlangan boʻlsa, qoloq

mamlakatlarda avtoritarizm, demokratiyaga zid boʻlgan ijtimoiy munosabatlar avj

oldi, xalqaro xavfsizlikka qarshi tahdidlar paydo boʻldi. Buni terrorchilik, ekstremizm

koʻrinishlari vujudga kelganligi tasdiqlaydi;

2) xalqaro iqtisodiy munosabatlarda paydo bulga n G.m. — jahon xoʻjalik tizimi

vujudga kelib, unda asosan iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar ustunligi qaror topdi.

Iqtisodiyoti haddan tashqari rivojlangan mamlakatlar, transnatsional korporatsiyalar

jahon iqtisodiyotini boshqarayotgan bir paytda, ikkinchi tomonda ularga karam,

iqtisodiyoti juda ham past darajadagi mamlakatlar mavjuddir. Jahonda iqtisodiy va

ilmiy-texnikaviy taraqqiyot yutuqlariga qaramasdan boy va kambagal mamlakatlar

oʻrtasidagi farq oʻsib bormoqsa. 20-asr oxirida rivojlangan mamlakatlar jahon yalpi

milliy mahsulotining 86%ini ishlab chiqargan boʻlsa, kambagʻal davlatlar atigi 1%ni

ishlab chiqardi. Ayrim mamlakatlar rivojlangan davlatlardan juda katta miqdorda

qarzga botdi. Natijada ular siyosiy jihatdan mustaqil boʻlsada, iqtisodiy jihatdan

rivojlangan mamlakatlarga qaramdir. Jahon iqti-sodiy munosabatlaridagi globalla-

shuvning salbiy oqibatlari ham mavjud.

3) ijtimoiy sohada vujudga kelgan G.m. — jahon aholisi muttasil koʻpayib borishi