O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’limni rivojlantirish markazi toshkent tibbiyot akademiyasi

 
DORI MODDALARNING QO’LLANISHI 
 
Dori moddalarini qo’llashning o’ziga xos xususiyatlari. qari va yoshi qaytgan 
odamlarga dorilarni oqilona va kamroq ishlatishni o’rgatish tibbiyot xodimlarining muhim 
vazifalaridan biridir. Dori-darmonlarni noto’g’ri tayinlash oqibatida 60 yoshdan o’tgan 
bemorlarda dori intoksikasiyasi va uning turli asoratlari kuzatiladi. Geriatrik bemorlar 
organizmidagi yoshga aloqador o’zgarishlar dorilarning salbiy ta'sirini oshirib, 
kummulyasiyaga olib keladi. Hazm sistemasining yoshga aloqador fiziologik o’zgarishlari 
peroral qabul qilingan dorilarning so’rilishini izdan chiqarib, sekinlashtiradi. Keksa 
odamlarda me'da devorining tonusi pasayib, uning ichakka evolyusiyasi sekinlashadi. Bu 
esa ayrim kislotali muhitga chidamsiz bo’lgan dori-darmonlardan, masalan, penisillinlardan 
foydalanganda xavflidir. 
Me'daning sekreter qobiliyatining yoshga aloqador pasayishi ham dorilar 
absorbsiyasini sekinlashtiradi. Dori moddalari parenteral yuborilganda kam qon 
aylanishining va kapillyarlar devori o’tkazuvchanligining pasayishi oqibatida dori 
absorbsiyasi sustlashadi, dorining ta'siri kechikadi. 
Geriatriyada dori moddalarini tana og’irligiga nisbatan tayinlab bo’lmaydi, chunki tana 
oqirligi 25 yoshdan 60 yoshgacha 20% ga, organizmdagi yoq miqsori 15-20% ga kamayadi, 
barcha parenximatoz organlarning massasi ham kamayadi. Jigarning og’irligi 10-15% ga 
qisqaradi, gepatositlar soni kamayib, atrofiyaga uchraydi. Dorilar parchalanishida asosiy 
o’rin egallagan jigarning funksiyasi o’zgarganligi sababli dori intoksikasiyasi tez 
rivojlanadi. Dori moddalarinish parchalanish mahsulotlari buyraklar orqali organizmdan 
chiqariladi. Qarilikda buyraklarning qon aylanish funksiyalari 23 barobar kamaygan 
bo’ladi, shuning uchun dori moddalarini juda kam miqdordan boshlash kerak. Ayniqsa, 
buyrak xastaligi bor bemorlarga xlorpropamid, sulfanilamidlar, tetrasiklinlar, furadonin 
kabi dorilarni buyurib bo’lmaydi. Yoshi o’tishi bilan bir nechta dori modsalarini birdaniga 
qo’llash salbiy natijalarga olib keladi. Geriatrik bemorlarning ijtimoiy ahvoli, ruhiy holatini 
e'tiborga olgan holda, agar moddalari zarur bo’lgandagina "farmakoterapiya" uzoq 
muddatlarga, kichik dozalarda tayinlanishi kerak. Bunday bemorlar dori modsalarini 
muntazam qabul qilishlari zarur, buning uchun hamshira dorilarni har gal bemorning 
qo’liga berishi va nazorat qilishi zarur. Bemorning qo’llari qaltirashi, xotira va ko’rishning 
pasayishi oqibatida dorilarni to’kib yuborishi, qabul qilishni esidan chiqarishi, tomchi 

---

44 
dorilarni noto’g’ri o’lchashi mumkin. Bunday paytda dori berishda bemorning yaqinlari va 
qamshira unga ko’maklashishi zarur. 
Geriatriyada dori tayinlashning o’ziga xos xususiyatlari quyidagilar hisoblanadi: 
1. Geriatrik bemorlar organizmidagi yoshga aloqador o’zgarishlar, bir qator patologik 
o’zgarishlar sababli dorilarning salbiy ta'siri yoshlarga nisbatan yuqoriroq bo’ladi. 
2. Organizmning dori moddalari va ularning tabiiy metabolitlari ta'siriga chidamliligi 
pasayib, intoksikasiya rivojlanishi ortadi. 
3. Polipragmaziya, ya'ni bir nechta dori moddalarini birdaniga qo’llash noxush 
oqibatlarga olib keladi. Iloji boricha dorilar qabul qilish oralig’iga rioya qilish kerak. 
4. Davolovchi doza o’rta yoshdagilarga nisbatan 2 barobar kam miqdorda tayinlanadi. 
Ijobiy o’zgarishlarga erishilgach, dozani yana kamaytirish kerak. 
5. Antibakterial kimyoviy preparatlar tayinlashda bu preparatlarning keksa yoshdagi 
odamlarda intoksikasiyasi kuchli bo’lganligini inobatga olib, kamroq dozalarda buyuriladi. 
6. Dori tayinlashda bemorlarning suv-tuz rasioni, sutkalik siydik ajralishi, keksalarning 
suyuqlik kam iste'mol qilishlarini e'tiborga olish kerak, organizmda suyuqlikning kamayishi 
dori intoksikasiyasini kuchaytiradi. 
7. Dori allergiyasi kabi asorat bo’lishini esda tutish kerak. 
8. Yoshi keksa odamlarda o’sma kasalliklarining rivojlanish xavfi tug’ilishi 
munosabati bilan vitaminlarni va biostimulyatorlarni chegaralash lozim.