O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’limni rivojlantirish markazi toshkent tibbiyot akademiyasi

Insulinning modda almashinuvining asosiy turlariga ta’siri. 
Uglevod almashinuvini boshqarishda insulinning faoliyati katta. 
Insulin va glukagonning modda almashinuvining asosiy turlariga ta’siri. 
Insulin
Glukagon 
Uglevod 
almashinuvi: qondagi 
glukoza 
miqdorini 
kamaytiradi, glukoza 
miqdorini oshiradi. 
To’qimalar 
tomonidan 
glukozani 
o’zlashtirilishini va energiya hosil bo’lish 
jarayonida uning ishtirokini oshiradi; 
glukozani glukagon sintezi uchun jigarda 
ishlatilishi 
intensivligini 
oshiradi(glikogenogenez); 
jigar 
va 
mushaklarda 
glikogen 
parchalanish 
intensivligini kamaytiradi, glukozaning 
qonga 
erkin 
chiqishini 
ta’minlaydi; 
glukozaning nouglevod mahsulotlardan 
hosil bo’lishini kamaytiradi. 
Jigarda glikogen sintezini 
kamaytiradi; 
jigar 
va 
mushaklarda 
glikogen 
parchalanishini oshiradi, 
glukozani 
qonga 
chiqishini 
ko’paytiradi; 
glukozani 
to’qimalarda 
o’zlashtirish intensivligini 
kamaytiradi; glukozaning 
nouglevod 
mahsulotlardan 
hosil 
bo’lishiga yordam beradi. 
Oqsil 
almashinuvi: 
oqsil hosil bo’lishini 
kuchaytiradi; 
katobolik effect. 
Membrana 
hujayralari 
orqali 
aminokislotalar transportini kuchaytiradi, 
aminokislotalarning 
oqsillar 
tarkibiga 
kirishini ta’minlaydi, oqsil sintezini 
kuchaytiradi; 
oqsil 
katabolizmi 
jarayonlarini susaytiradi. 
Aminokislotalarning oqsil 
sintezi 
jarayonlaridagi 
ishtirokini 
kamaytiradi; 
oqsil 
parchalanishini 
kuchaytiradi. 
Yog’ 
almashinuvi: 
yog’lar 
parchalanishini 
kamaytiradi; 
katabolik effect. 
Atsetilkoenzim-A-Redukrazani ajralishini 
kuchaytiradi, 
yog’ 
kislotalari 
va 
triglitseridlar 
sintezini 
kuchaytiradi; 
lipidlar 
sintezini 
kuchaytiradi, 
giperlipidemiyaga olib keladi; lipoliz 
intensivligini kamaytiradi. 
Lipazani 
aktivlaydi, 
yog’lar 
parchalanishiga 
yordam 
beradi; 
ketoatsidoz 
holatiga 
tayyorlaydi. 

---

50 
Uglevod almashinuvining asosiy etaplari: 
-mono, di, polisaxaridlarning oshqozon-ichak traktida parchalinishi; 
-glyukozani qonga tushishi; 
-glyukozadan jigarda glikogen hosil bo’lishi (glikogenogenez),(glikogen hosil 
bo’lishida buyrak va mushaklarning roli ham bor) 
-glikogenni glyukozaga parchalanishi (glyukogenez) 
-glyukozani sut kislotaga parchalanishi (glikoliz) 
-nouglevod maxsulotlardan uglevodlar xosil bo’lishi (sut kislota, glitserol). 
Oqsil va lipidlar bilan birga uglevodlar organism muhim birikmalariga kiradi va qator 
funktsiyalarni – struktor funktsiyalari (ko’p xujayra strukturalarning zarur komponenti 
hisoblanadi), ximoya funktsiyasi (immunoglobulinlar komponenti), nuklein kislotalar 
sintezi uchun zarur maxsulot bo’lib, energetik xujayra yonilg’isi hisoblanadi. 
Eng ko’p energiyaga ega to’qima – nerv to’qimasi xisoblanadi. Miya sutka davomida 
100-150g glyukoza sarflaydi. Glyukozaga qon tomir, mushaklar, buyrak, glyukogon 
yordamida boshqariladi. Qandli diabet klinik namoyon bo’lishi uchun insulin absolyut va 
nisbiy ortiqligi ham sabab bo’ladi. Insulin yetishmasligiga to’qimalarda glyukozaning 
utilizatsiyasining kamayishi sabab bo’lsa, glyukogon ortiqligiga – jigardagi glyukogenning 
parchalanishini oshishi tufayli jigarda parchalangan glikogenning qonga tushishini sabab 
bo’ladi. Glyukogon keton tanalar sinteziga sabab bo’ladi. Bu esa glyukogonni potensial 
prodiabetogen gormoni deb xisoblash imkonini beradi.
Oshqozon osti bezining yoshga bog’liq o’zgarishlari. 
Oshqozon osti bezining atrofiyasi. Yog’ 
to’qimasining o’sib kirishi, yog’ distrofiyasi. 
Ovqat hazm qilishning buzilishiga olib 
keluvchi ekzo va endokrin yetishmaslikning 
kelib 
chiqishi, 
qandli 
diabet 
dekompensatsiyasining 
yuqori 
chastotasi, 
a’zolarga 
bergan 
asoratlari 
(fermentlar 
yetishmasligi, 
asosan 
lipazaning 
yetishmasligi)
Oshqozon osti bezining chiqaruv sistemasidagi 
o’zgarishlar (fibroz, chiqaruv nayining kistoz 
kengayishi, chiqaruv 
nay epiteliyasining 
metaplaziyasi, konkrementlarning yeg’ilishi).
Chiqaruv nayi ichi gipertenziyasi, o’tkir 
pankreatitning og’ir formalari, qari yoshda 
oshqozon osti bezi o’smasining uchrash 
chastotasining yuqoriligi. 
Qorin bo’shlig’i va qorin orqa sohalaridagi 
qon tomirlarda qon aylanishining o’zgarishi, 
a’zolardagi qon aylanishining 
o’zgarishi 
(ateroskleroz, tromboz, qorin aortasi va uning 
shohlarinig 
tromboemboliyasi, 
taloq 
arteriyasining anevrizmasi). 
Abdominal 
ishemik 
sindrom 
(ishemik 
pankreatit, oshqozon osti bezining infarkti).