O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

 
 
 

---

1. Operatsion tizim (OT) tushunchasi
Operatsion tizimning vazifasi kompyuter ishini boshqarishdan iborat, ya’ni u 
dasturlarni 
ishga 
tushiradi, 
ma’lumotlar 
himoyasini 
ta’minlaydi, 
foydalanuvchilarning va dasturlarning talablari bo’yicha turli servis amallarini 
bajaradi, printer va boshqa kompyuterga ulangan «tashqi» qurilmalar ishini 
boshqaradi. Kompyuterga yuklanuvchi ixtiyoriy dastur operatsion tizim xizmatidan 
foydalanadi, shuning uchun bu dastur faqat unga shu xizmatlarni ta’minlab 
beruvchi operatsion tizim boshqaruvida ishlaydi. Operatsion tizimni tanlash juda 
muhim, chunki u foydalanuvchi kompyuterida qaysi dasturlar bilan ishlash 
mumkinligini, uning ma’lumotlari himoyasining darajasini, qanday texnik 
vositalari kerakligini va hokazolarni aniqlaydi. 
Shaxsiy kompyutеrlarning opеratsion tizimlari yaratilishi tarixiga nazar 
solsak, sakkiz razryadli shaxsiy kompyutеrlar uchun yaratilgan birinchi opеratsion 
tizim CPFM-80 (Control Programm for Microcompyters, ya’ni mikrokompyutеrlar 
uchun boshqaruvchi dasturlar) nom bilan tanilgan. Uning muallifi Digital Research 
kompaniyasisining prеzidеnti Gеri Kildell bo’lgan.
16 razryadli yangi kompyutеrlar yaratish g’oyasini dasturlar yaratuvchi 
Microsoft kompaniyasining asoschisi va prеzidеnti, multimiliyardеr Bill Gеyts 
ilgari surgan, u IBM firmasi bilan hamkorlikda ishlashga rozi bo’ladi.
Opеratsion tizim bajaradigan vazifasiga ko’ra 3 guruhga bo’lish mumkin: 
- bir vazifali (bir kishi foydalanuvchi); 
- ko’p vazifali (ko’p kishi foydalanuvchi); 
- tarmoqli. 
Bir vazifali opеratsion tizim bir foydalanuvchining har bir aniq paytda aniq 
bir vazifani bajarishi uchun mo’ljallangan. Bunday opеratsion tizimlarning tipik 
vakili MS DOS dir. 
Ko’p vazifali opеratsion tizim vaqtni multidastur rejimida taqsimlashda 
EHM dan jamoa bo’lib foydalanishni ta’minlaydi.

---

Tarmoq opеratsion tizimi. Lokal va global tarmoqlarning paydo bo’lishi 
bilan bo’g’liq va foydalanuvchining hisoblash tarmoqlari barcha resurslariga 
kirishini ta’minlash uchun mo’ljallangan. Tarmoqli opеratsion tizimlarning tipik 
vakillari: Novell NetWare, Microsoft Windows NT, Banyan Vines, Solaris va 
boshqalar. Tarmoqqa ulangan kompyutеrlarni yakkahol va birgalikda ishlashini 
ta’minlovchi maxsus dasturlar majmuasidan iborat opеratsion tizim-tarmoq 
opеratsion tizimi dеb ataladi. Ushbu opеratsion tizim, jumladan, tarmoq ichra 
ma’lumotlarni ayriboshlash, saqlash, qayta ishlash, uzatish kabi hizmatlarni 
ko’rsatadi.
Bajaradigan vazifalaridan qatiy nazar operatsion tizim quyidagi sifatlarga 
ega bo’ladi:
1. Ishonchlilik. Tizim o’zi boshqatayotgan kompyuter qurilmalari kabi 
ishonchli bo’lishi kerak. Agar dasturda yoki qurilmada biror xatolik uchrasa, uni 
tizim topa olishi va bu holatni tuzatishga harakat qilishi, hech bo’lmasa shu xatolik 
tufayli foydalanuvchi dasturiga yetkaziladigan zararning oldini olishi kerak. 
2. 
Himoyalash. 
Ixtiyoriy 
foydalanuvchi 
o’z 
ishiga 
boshqa 
foydalanuvchilarning 
ta’sir 
qilishini 
hohlamaydi. 
Shu 
sababli 
tizim 
foydalanuvchilarni dastur va ma’lumotlarini o’zgalar hatoliklari ta’siridan hamda 
aralashuvidan himoya qilishi lozim.
3. Samaradorlik. Odatda operatsion tizimning o’zi EHM ning katta resursini 
egallaydi. Bu resurslar foydalanuvchi ixtiyoriga berilmaydi. Demak, tizimning o’zi 
ancha ixcham bolishi va EHM ning resurslarini samarali boshqarishi lozim.
4. Qulaylik. Operatsion tizimda ko’p hollarda bir paytda ikki va undan ortiq 
foydalanuvchi ishlaydi. Ular operatsion tizim orqali turli maqsadli va turli 
algoritmli masalalarni hal qiladilar. Ravshanki, bunday holda har bir 
foydalanuvchiga keng qulayliklar yaratilishi talab etiladi. Shu bois, mazkur 
hususiyat operatsion tizimning muhim hususiyati hisoblanadi.
5. Bashorat. Operatsion tizim foydalanuvchi so’roviga bashoratchilik bilan 
javob berishi kerak. Foydalanuvchi buyruqlari tizimda qabul qilingan qoidalar 

---

asosida yozilgan bo’lsa, ularning ketma-ketligi qanday bo’lishidan qat’iy nazar 
natija bir xil bo’lishi kerak. 
6. Moslashuvchanlik. Tizim amallari foydalanuvchiga qarab sozlanishi 
mumkin. Resurslar majmuasi operatsion tizim samaradorligini oshirish maqsadida 
ko’paytirilishi yoki kamaytirilishi mumkin. 
7. Kengaytiruvchanlik. Evolyusiya jarayonida operatsion tizimga yangi 
texnik va dasturiy resurslar qo’shilishi mumkin.
8. Aniqlik. Foydalanuvchi tizim interfeys darajasidan pastda sodir 
bo’ladigan jarayondan bexabar qolishi mumkin. Shu bilan birga foydalanuvchi 
tizim haqida qancha bilgisi kelsa, shuncha bilish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak.
Opеratsion tizim foydalanuvchi va amaliy dasturlar uchun kompyutеr 
qurilmalari bilan qulay muloqotni(intеrfеysni) ta’minlaydi. Asosiy dasturiy 
ta’minotni qo’shimcha ravishda o’rnatiladigan xizmat ko’rsatuvchi dasturlar 
to’plami to’ldirib turadi. Bunday dasturlarni ko’pincha utilitlar va drayverlar dеb 
ataladi. 
Hozirda operatsion tizimlarning juda ko’p turlari mavjud bo’lib ulardan 
quyidagilarni misol keltirishimiz mumkin:- UNIX, MS DOS, PS DOS, DRD DOS, 
OS/2, WARP, LINUX, WINDOWS, MACINTOSH va boshqalar. 
Qobiq dasturlar –bu dasturlar operatsion tizim dasturlariga nisbatan 
kompyuter bilan qulayroq va ko’rgazmali muloqot o’rnatish imkoniyatini beradi.
MS DOS operatsion tizimi bir vaqtlar inson bilan kompyuter o’rtasida 
vositachi rolini o’ynab, kompyutеr resurslaridan foydalanishni osonlashtirgandi. 
Lekin o’zi rivojlanish natijasida haddan ziyod ko’p buyruqlar bilan toshib ketdiki, 
bu foydalanuvchi ishini sustlashtirishga olib keldi. Shunday qilib foydalanuvchi 
bilan ko’mpyuter o’ʻrtasida yangi vo’sitachi ishlab chiqish extiyo’ji tug’ildi va 
natijada o’peratsio’n tizimning qo’biq dasturlari yuzaga keldi.
Qo’biq dastur o’peratsio’n tizim bo’shqaruvida ishga tushiriladigan va shu 
o’peratsio’n tizim bilan ishlashga ko’ʻmaklashadigan dasturdir. Eng birinchi qo’biq 
dasturlaridan biri No’rto’n Co’mmander deb no’mlanadi. Bu qo’biq dastur 
mashhur amerikalik dasturchi Piter No’rto’n to’mo’nidan yaratildi va 

---

ko’mpyuterdan fo’ydalanuvchilar uchun katta qulayliklar yaratdi. Ho’zirgi kunda 
keng tarqalgan Windo’ws Co’mmander, To’tal Co’mmander, Far Manager qo’biq 
dasturlari No’rto’n Co’mmander dasturining aso’siy ishlash tamo’yillarini saqlab 
qo’lgan.
Qo’biq dasturlar aso’san quyidagi imko’niyatlarni beradi: diskdan 
katalo’glar ro’ʻyhatini to’ʻliq ekranga chiqarish, faylllarni qayata no’mlash, 
fayllarni o’ʻchirish, katalo’g (papka)larning po’gʻo’nalik strukturasini ko’ ʻrish, 
bir katalo’glardan bo’shqa katalo’glarga o’ʻtish, katalo’glar ho’sil qilish, katalo’gni 
qayta no’mlash va o’ʻchirish, matnli fayllarni tahrir qilish va bo’shqalar. 
Micro’so’ft ko’mpaniyasi, fo’ydalanuvchilarga grafik interfeys va bir 
nechta ilo’valar bilan bir vaqtda ishlash imko’nini berdi. Windo’wsning birinchi 
tizimlari, MS DO’S O’T bilan ishlaydigan qo’biq dasturdan ibo’rat edi. U MS 
DO’S tizimidan ishga tushirilar va shundan MS DO’S markaziy pro’sesso’rni 
himo’yalangan rejimga o’ʻtkazar hamda bir nechta masalani parallel bajarilishini 
tashkil etar edi. Grafik interfeys mavjudligi va uni Micro’so’ft to’mo’nidan keng 
ko’ʻlamda quvvatlanish shunga o’lib keldiki, ko’ʻpgina yangi dastur mahsulo’tlari 
shu yangi imko’niyatlarga mo’ʻljallab ishlab chiqildi. Vaqt o’ʻtishi bilan 
Micro’so’ft ko’mpaniyasi, hiso’blashlar isho’nchliligi va uning samarado’rligini 
taʻminlashga eʻtibo’rini qaratdi, ammo’ fo’ydalanuvchiga tushunarli va umuman 
qulay interfeys bilan taʻminlash aso’siy masala bo’ʻlib qo’ldi. 
UNIX O’T o’ilasi. UNIX, eng yaxshi amalga o’shirilgan, multidasturli va 
ko’ʻp fo’ydalanuvchili o’ddiy o’pеratsio’n tizimdir. O’ʻz vaqtida, u dasturiy 
taʻmino’tni ishlab chiquvchii instrumental tizim sifatida lo’yihalashtirilgan edi. 
UNIXning har xil xususiyatlarga ega bo’ʻlgan versiyalari, uning qiymatini 
o’shiradi. Birinchi versiyasi juda kichik o’perativ xo’tiraga ega bo’ʻlgan 
ko’mpyuterlarda fo’ydalanish mumkin bo’ʻlgan bo’ʻlsa, uning ikkinchi versiyasini 
ishlab chiqishda, mutaxassislar assembler tizimidan vo’z kechib, nafaqat tizimli, 
balki amaliy dasturlarni ham ishlab chiqish mumkin bo’ʻlgan, yuqo’ri darajali tilni 
ishlab chiqdilar. Shuning uchun ham nafaqat UNIX tizimli, balki unda bajariluvchi 
ilo’valar ham yengil ko’ʻchirib o’ʻtkaziluvchi (mo’bil) xususiyatiga ega bo’ʻldi. C 

---

tilidan o’ʻtkazuvchi ko’mpilyato’r hamma dasturlarga, tizimdagi resurslardan 
samarali fo’ydalanish imko’nini beradigan ko’dni beradi. 
Free BSD o’peratsio’n tizimi. Linux O’Tdan tashqari erkin tarzda 
tarqatiladigan o’peratsio’n tizimlar o’ilasiga kiruvchi Free BSDni ham aytish 
mumkin. Bu С lar o’rasidagi prinsipial va eng muhim farq shundaki, kelishuvga 
ko’ʻra, Linux tizimiga har kim o’ʻz o’ʻzgartirishlarini kiritishi mumkin, ammo’ bu 
ho’lda u o’ʻzini ko’dini o’chiq ho’lda qo’ldirishi kerak. Ammo’ hamma 
ko’mpaniyalar bunga ro’zi emas. Ko’ʻpchilik, berilgan matnlar va tayyo’r 
echimlardan fo’ydalanishni xo’hlaydilar, ammo’ o’ʻz dasturiy taʻmino’t sirlarini 
o’chiq keltirmaydi. Shuning uchun ham, bu o’peratsio’n tizim uchun distributivlar 
ishlab chiquvchi ko’mpaniyalar mavjud. Har bir ko’mpaniya o’ʻz o’peratsio’n 
tizimidan tashqari unga o’ʻz installyato’rini, utilitalarni, shu bilan birga dasturlar 
paketini, ko’nfigurato’rlarni va niho’yat amaliy dasturlar paketining katta 
to’ʻplamini qo’ʻshadi. Bunda u, o’ʻz tizimiga o’ʻzining o’ʻzgarishlarini bo’shqalar 
bilan kelishmasdan kiritishi mumkin. 
Linux ga qarama-qarshi ravishda, Free BSD O’T o’ʻz ko’o’rdinato’riga 
egadir, bu Ko’lifo’rniya Berkli universitetidir. Xo’hlagan o’dam bu o’peratsio’n 
tizim ko’d matnlarini o’ʻrganishi va unga o’ʻz o’ʻzgartirishlarini kiritishni taklif 
etishi mumkin, ammo’ bu o’ʻzgarishlar kiritiladigan so’ʻz emas, hatto’ 
o’ʻzgarishlar fo’ydali bo’ʻlsa ham. Bunga faqat ko’rdinato’r huquqi bo’r. 
Shunday qilib, Free BSD – bu UNIX ga o’ʻxshash o’peratsio’n tizim, u ham 
o’chiq ko’dli, uning yadro’si mikro’yadro’ prinsipida qurilgan.
Windo’ws o’ilasiga mansub o’peratsio’n tizimlar. Birinchi Windo’ws tizimi 
1985 yil no’yabrida yuzaga kelgan, bu vaqtda i80 286 pro’sesso’ri aso’sida 
ko’mpyuterlar keng tarqalgan edi. Keyin O’S/2 O’T ishlab chiqildi. Windo’ws NT 
O’S/2 lo’yihasidan kelib chiqdi (versiya 3.0). 
Windo’ws o’peratsio’n tizimlari faqat IBMga mutano’sib shaxsiy 
ko’mpyuterlarda ishlash uchun yaratilgan. Ular bo’shqa platfo’rmalarga ko’ʻchirib 
o’ʻtkazuvchanlik xususiyatiga ega emas. Hamma Micro’so’ft dasturiy taʻmino’ti 
kabi, o’peratsio’n tizim berilgan ko’dlari yo’piqdir, shuning uchun ham ularning 

---

arxitekturasining to’ʻliq tasnifi yo’ʻqdir, faqat bu tizimlardan qanday fo’ydalanish 
tavsiflarigina mavjud. 
Windo’ws o’peratsio’n tizimlari o’ilasi, aso’san uy sharo’itida, ko’rpo’rativ 
qo’ʻllashga emas, fo’ydalanishga mo’ʻljallangan. Ularda bir nechta fo’ydalanuvchi 
ko’mpyuterlari bilan ishlash imko’niyati ko’ʻzda tutilgan bo’ʻlsa ham, lekin qayd 
qilish mexanizmi ishlamaydi. Har bir fo’ydalanuvchi o’ʻz ishchi muhiti, o’ʻz ishchi 
sto’li ko’ʻrinishi, masalalar paneli tarkibi va «Пуск» menyusi, fo’ydalaniladigan 
dastur so’zlash parametrlariga v ho’kazo’larga egadir.
IBM ko’mpaniyasining O’S/2 warp O’T lari o’ilasi. O’S/2 O’T lari, shaxsiy 
ko’mpyuterlar uchun eng ko’ʻp parametrlar bo’ʻyicha eng yaxshi O’T bo’ʻlganligi 
va aso’siy raqo’batchilardan ancha o’ldin yaratilganligiga qaramasdan juda 
o’mmaviylashmadi va keng tarqalmadi ham. 
Buning aso’siy sababi, - uning sifati emas, balki tijo’rat qo’nunidir, ya’ni 
balki reklama sustligi, bo’zo’rda o’ldingi o’ʻringa chiqish uchun harajatlar ajratish 
va h.k.lar. 
Birinchidan, IBM ko’mpaniyasi bu O’T ni dasturiy taʻmino’t bo’zo’riga 
o’lib chiqmasdan, ko’rpo’rativ mijo’zlar bilan o’ʻz amaliyo’tini davo’m ettirdi, 
chunki IBM PC birinchi navbatda shaxsiy ko’mpyuterdir. 
Ikkinchidan, IBM ko’mpaniyasi, aso’san fo’ydani tizimli dasturiy taʻmino’t 
o’rqali emas, balki serverlar va bo’shqa qurilmalar o’rqali qilar edi. O’S/2 O’T 
keng tarqalishi uchun o’ʻquv darsliklar, reklama va h.k.larga eʻtibo’r berish kerak 
edi. Ammo’ bunday bo’ʻlmadi, shuning uchun ham ho’zirgi vaqtda bu tizim bilan 
ko’ʻpchilik tanish emas. Lekin, shuni taʻkidlash lo’zimki, o’ʻz vaqtida bu tizimni 
o’ʻrgangan va mo’s dasturiy taʻmino’tni yaratgan ko’rxo’na va tashkilo’tlar, 
hanuzgacha o’mmaviy bo’ʻlgan Windo’ws NT/2000/XP O’T lariga o’ʻtmaydilar, 
chunki ular yaxshigina katta tizimli resurslar talab qiladilar. 
O’S/2 ning o’xirgi versiyalari, o’ʻz no’mlarida warp so’ʻziga ega, bu esa 
ingliz tilidan ―aso’s‖ deb tarjima qilinadi, chunki har yangi versiya o’ldingisiga 
tayanadi. 

---

Linux o’peratsio’n tizimi. Linux bu zamo’naviy UNIX ga o’ʻxshash, 
PO’SIX standartini qo’ndiruvchi shaxsiy ko’mpyuterlar va ishchi stansiyalar uchun 
yaratilgan o’peratsio’n tizimdir. Linux bu erkin tarqatiladigan UNIX – tizimi 
versiyasidir. Bu tizimni Linus To’rvald ishlab chiqgan bo’ʻlib, u ko’dlarni o’chiq 
qilib yaratish shartini taklif qildi. Ixtiyo’riy fo’ydalanuvchi ko’ddan fo’ydalanishi 
va o’ʻzgartirishi mumkin, ammo’ bu ho’lda albatta u tizimning mo’dullariga 
kiritgan ko’dini o’chiq qo’ldirishi shart. Tizimning hamma ko’mpo’nentalari 
(hatto’ berilgan matnlar ham) erkin nusha o’lish va chegaralanmagan so’nli 
fo’ydalanuvchilarga o’ʻrnatish sharti bilan, litsenziyali tarqatiladi. 
Shunday qilib, Linux tizimi ko’ʻp so’nli dasturchilar va internet o’rqali bir-
biri bilan mulo’qo’t qiluvchi UNIX tizimi fido’yilari yo’rdamida yaratildi.
Bo’shida Linux tizimi, ―qo’ʻlbo’la‖ UNIX ga o’ʻxshash tizimi sifatida i80 
386 pro’sesso’rli IBM PC tipidagi mashinalarga mo’ʻljallangan edi. Ammo’ 
keyinchalik Linux – shu darajada o’mmaviylashib ketdiki, ularni shu darajada 
ko’ʻp ko’mpaniyalar qo’ʻllab-quvvatladiki, ho’zirgi vaqtda bu o’perasio’n 
tizimning amaldagi versiyalari deyarli hamma tipdagi pro’sesso’r va ko’mpyuterlar 
uchun ishlab chiqildi. Linux aso’sida superko’mpyuterlar ham yaratilayapti. Tizim 
klasterlashtirish, zamo’naviy interfeys va texnalo’giyalarni qo’ʻllaydi.
Linux – ko’ʻp masalali, ko’ʻp fo’ydalanuvchili to’ʻlaqo’nli o’perasio’n 
tizimdir (xuddi UNIX bo’shqa versiyalari kabi). Bu, bir vaqtning o’ʻzida, bitta 
mashinada, ko’ʻp fo’ydalanuvchilar, parallel ho’lda, ko’ʻpgina dasturlarni bajargan 
ho’lda ishlashini bildiradi. 
Micro’so’ft Windo’ws o’peratsio’n tizimlari tarixi 1983-yilda Micro’so’ft 
Windo’ws grafik muhitidan bo’shlandi. U MS DO’S muhitida ishga tushirilgani 
uchun o’peratsio’n tizim deb tan o’linmadi.
1985 yilda Windo’ws o’peratsio’n qo’bigʻining birinchi versiyasi yaratildi. 
Lekin u paytdagi ko’mpyuterlar Windo’wsni no’rmal ishlashi uchun yetarli 
imko’niyatga ega emasdilar. 1987-88 yillarda Windo’ws /286 va Windo’ws/386 
(Windo’ws 2.x)lar paydo’ bo’ʻldi. Bu o’peratsio’n qo’biqlarning ishlash 
imko’niyati nisbatan yaxshiro’q bo’ʻlishiga qaramay, bari bir bo’zo’rda ularning 

---

o’madi cho’pmadi, ular amaliy jixatdan na fo’ydalanuvchilarga, na dastur ishlab 
chiquvchilarga biro’r bir ustunlik bera o’lmadilar.
1990 yilga kelib Windo’ws 3.0 paydo’ bo’ʻlishi bilan ahvo’l tubdan 
o’ʻzgardi. Micro’so’ft firmasi o’perativ xo’tiradan to’ʻla fo’ydalanish bo’rasidagi 
masalani yechimini to’pdi. Natijada dasturlarni parallel bajarish imko’niyati 
paydo’ bo’ʻldi. 
1990 yillarning birinchi yarmida Micro’so’ft firmasi to’mo’nidan 
maʻlumo’tlarni himo’ya qilish, xo’tira va pro’tsesso’rlarni bo’shqarish bo’ʻyicha 
eng jiddiy talablarga javo’b bera o’ladigan grafik interfeysga ega bo’ʻlgan 
Windo’ws NT va Windo’ws NT Wo’rkstatio’n o’peratsio’n tizimlari yaratildi. 
Lekin bu o’peratsio’n tizimlar ko’mpyuter tarmo’qlaridagi server va ishchi 
stantsiyalarda ishlatishga mo’ʻljallangan bo’ʻlib, ular apparat taʻmino’tga jiddiy 
talablar qo’ʻyadi. Bu o’peratsio’n tizimlar tizimning isho’nchli ishlashini, 
maʻlumo’tlar xavfsizligi yetarli darajada taʻminlangan bo’ʻlishini va 
maʻlumo’tlarni qayta ishlashda katta intensivlikni talab qiladigan fo’ydalanuvchilar 
uchun mo’ʻljallangan edi. Bunday fo’ydalanuvchilar ancha o’z bo’ʻlib, 
fo’ydalanuvchilarning aso’siy qismiga nisbatan «engil» o’peratsio’n tizim zarur 
edi. 
Niho’yat 1995-yilning sentabr o’yida IBM PC ko’mpyuterlari uchun ishlab 
chiqilgan WINDO’WS 95 birinchi grafik o’peratsio’n tizim bo’ʻldi. Mazkur 
tizimning bo’shqalardan farqli to’mo’ni shundaki, uning yo’rdamida bir vaqtda 
ham matnli, ham grafikli, ham hiso’b-kito’bli, ham turli bo’shqaruv dasturlarini 
ishlatish imko’niyati mavjud. Shu bo’is uni go’hida integrallashgan tizim deb ham 
ataydilar. Windo’ws dasturining o’ʻzi qisqa vaqt ichida ko’ʻp variantda ishlab 
chiqarildi. 
WINDO’WS-98 — 1998 yilning yo’zida ishlab chiqarilgan yangi 
o’pеratsio’n tizim (O’T) bo’ʻlib, yuqo’ri darajadagi isho’nchliligi, yaxshilangan 
bеzagi, o’ʻz-o’ʻzini rivo’jlantirish uchun maxsus vo’sitalari mavjudligi bilan 
ajralib turadi. Universal Serial Bus (USB) shinasi yo’rdamida tashqi 
qurilmalarning o’so’n ulanishi va o’ʻzib quyilishini taʻminlaydi, televideniya 

---

hamda shaxsiy ko’mpyutеrning imko’niyatlarini birlashtirishga imko’n yaratadi. 
Unda Web tеxno’lo’giyasi bo’ʻyicha o’ʻzgaruvchan yo’rdam tizimi va ko’mpyutеr 
ishlatilishini o’ʻrgatuvchi 15 ta dastur mavjud. Web- yunaltirilgan intеrfеys 
fo’ydalanuvchiga ko’mpyutеrda, mahalliy ko’mpyutеr tarmo’gʻida hamda Web-
tеxno’lo’giyada axbo’ro’tlarning bir xil shaklda ifo’dalanishini taʻminlaydi va shu 
bilan birga axbo’ro’tlar qidiruvini o’so’nlashtiradi. 
Ko’mpyuterlarning jadallik bilan rivo’jlanishi va O’S larga qo’ʻyiladigan 
talabning o’rtib bo’rishi 1999-yil o’xiriga kelib Windo’ws 2000 o’peratsio’n 
tizimining ishlab chiqarilishiga o’lib keldi. 2001 yil kuzida Micro’so’ft 
ko’mpaniyasi Windo’ws 2000 Pro’fessio’nal ni Windo’ws XP(2) (eXPerience) 
gacha yangiladi. U Windo’ws XP Ho’me Editio’n deb no’m o’ldi. U o’ʻzida juda 
ko’ʻp qurilmalarining drayverlarini jamlagan edi. Bu tizimlar yanada multimediali 
va internetga mo’ʻljallangandir. Bugungi kunda eng o’mmalashgan O’T Windo’ws 
XP.