O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

Xo’jayin organizmining epidemik jarayondagi xususiyatlari 
Kasallanishga  moyillik  xo’jayin  organizmning  parazitlar  uchun  yashash 
muhiti  bo’la  olish  va  ularning  parazitlik  qilib  yashashiga  javoban  patologik  va 
immunologik  reaksiyalar  bilan  javob  qila  olish  xususiyatidir.  Ma’lum  turdagi 
kasallik  qo’zg’atuvchilariga  nisbatan  aholi  orasidagi  moyillik  har  xildir.  Bundan 
tashqari  kasallikning  kechishi  va  og’ir-engilligi  ham  turlicha  bo’ladi  (engil, 
o’rtacha, og’ir). Kasallik qo’zg’atuvchisini tashuvchilik ham, kasallikning yashirin 
davri  ham  turlicha  bo’ladi.  Odamlar  populyatsiyasi  kasallikka  moyilliklari 
bo’yicha  geterogendirlar  (turlichadir).  Ular  kasallikka  nisbatan  chidamliligi 
jihatdan  genotipik  xarakterga  ega  bo’ladi.  Bir  turdagi  kasallikka  juda  moyil 
bo’lgan odam boshqa turdagi kasallikni yuqtirmasligi mumkin. 
Har bir ma’lum turdagi kasallik qo’zg’atuvchilari organizmning ma’lum a’zo 
va to’qimalarida yashashlaridan tashqari bir populyatsiyadagi odamlardan ma’lum 
kishilargagina  yuqadi.  Bu  xususiyat  odamlarda  interferon  hosil  bo’lishiga,  qon 
zardobi  tarkibidagi  immunoglobulinlarga,  qon  guruhiga  va  boshqa  omillarga 
bog’liqdir. 
Immunitet  -  organizmning  hayoti  davomida  hosil  qiladigan  kasallik 
yuqtirmaslik  xususiyatidir.  Bu  xususiyat  irsiyat  qonunlari  bilan  bog’liq  bo’ladi. 
Ba’zi organizmlarda immunitet kuchli va uzoq davom etadigan bo’lsa, ba’zilarida 
kuchsiz va qisqa muddatli bo’ladi. Xo’jayin organizmi populyatsiyasining moyillik 
darajasi  bo’yicha  genotipik  va  fenotipik  geterogenligi,  shu  populyatsiyalarda 
parazitlik  qiluvchi  kasallik  qo’zg’atuvchilarning  turli  sharoitlarda  yashashiga  va 
turli xususiyatlar kasb etishiga olib keladi. Ishlab chiqarish usuliga bog’liq bo’lgan 
ijtimoiy  munosabatlar  yig’indisi  va  bundan  kelib  chiqadigan  ma’lum  ijtimoiy 
elementlar  epidemik  jarayon  rivojlanishida  ishtirok  etuvchi  va  sharoitga  qarab  bu 
jarayonni tezlashtirishga yoki pasaytirishga ta’sir qiluvchi omil ijtimoiy omil deb 
ataladi. 
Ijtimoiy omilning epidemik jarayonga ta’siri to’g’risidagi ta’limotga birinchi 
bo’lib L. V. Gromashevskiy asos soldi. 
Bu  ta’limotga  asosan,  epidemik  jarayonning  rivojlanishdagi  sifat  va  miqdor 

---

 
14 
o’zgarishlari  bu  jarayonni  harakatga  keltiruvchi  ijtimoiy,  iqtisodiy  va  tabiiy 
omillarning  ko’p  yoki  kamligiga  bog’liq  bo’ladi.  Ya’ni  epidemiya  xususiyatlari 
bo’yicha  o’zgarmas  bo’lgan  kasallik  qo’zgatuvchilarining  zararlangan 
organizmdan zararlanmagan organizmga o’tishini kuchaytiruvchi ijtimoiy va tabiiy 
omillar ta’siri ostida rivojlanadi. 
Ijtimoiy  va  tabiiy  omillar  epidemik  jarayonga  faqatgina  tezlashtiruvchi  yoki 
susaytiruvchi  ta’sir  qilib  qolmay,  balki  bu  jarayonning  ichidan  o’z-o’zini 
boshqarishini ham ta’minlaydi. 
Tabiiy omil - tashqi muhitdagi abiotik va biotik elementlarning uzluksiz yoki 
biron-bir  ijtimoiy  muhit  orqali  epidemik  jarayonga  tezlashtiruvchi  yoki 
susaytiruvchi sifatidagi ta’siridir. 
Shunday  qilib,  biologik,  ijtimoiy  va  tabiiy  omillar  epidemik  jarayonni 
harakatga keltiruvchi kuch hisoblanadi. 
Epidemik  jarayon to’g’risidagi ta’limotning ikkinchi qismi  uning  rivojlanish 
mexanizmidir. Ya’ni epidemik jarayon qanday rivojlanadi?