O’zbekiston respublikаsi tа’lim, fаn vа innovаtsiyаlаr vаzirligi

III bob bo’yicha xulosa
Milliy madaniyatni frazeologizmlarda ifodalash usullaridan biri maqol va matallardir. Maqol va matallar haqiqatni yoki hikmatni ifodalovchi qisqa, mazmunli gaplardir. Ular ko'pincha madaniy qadriyatlar va e'tiqodlarni etkazish, shuningdek, yo'l-yo'riq va maslahat berish uchun ishlatiladi. Masalan, ingliz tilida “An apple a day keeps the doctor away” maqolida salomatlik va farovonlikning muhimligi ifodalangan. Xuddi shunday, xitoy tilida “Odamga baliq berib, bir kun ovqatlantirsang, odamni baliqqa o‘rgat, bir umr boqasan” degan maqoli ta’lim va o‘z-o‘zini ta’minlashning qadrini ifodalaydi. Milliy madaniyatni frazeologizmlarda ifodalashning yana bir usuli - idiomalardan foydalanishdir.
Idiomalar - to'g'ridan-to'g'ri ma'nosidan farq qiladigan ko'chma ma'noga ega bo'lgan so'z birikmalari. Ular ko'pincha boshqa tillarga osongina tarjima qilib bo'lmaydigan madaniy tushunchalar va g'oyalarni ifodalash uchun ishlatiladi. Masalan, ingliz tilida “to let the cat out of the bag” idiomasi sirni oshkor qilish ma’nosini bildiradi. Ispan tilida “estar en la luna” (oyda bo‘lish) iborasi befarq yoki chalg‘itishni anglatadi. Nihoyat, milliy madaniyat frazeologiyada jargon va so‘zlashuv so‘zlari yordamida ifodalanadi. Slang va so'zlashuv so'zlari kundalik suhbatda qo'llaniladigan norasmiy iboralardir. Ular ko'pincha madaniy munosabatlar va qadriyatlarni ifodalash, shuningdek, tegishlilik va o'ziga xoslik tuyg'usini yaratish uchun ishlatiladi. Misol uchun, Amerika ingliz tilida "cool" jargon atamasi ma'qullash yoki hayratlanishni ifodalash uchun ishlatiladi. Avstraliya ingliz tilida “fair dinkum” so‘zlashuv tili halollik va haqiqiylikni ifodalash uchun ishlatiladi. Xulosa qilib aytish mumkinki, frazeologiya milliy madaniyatni ifodalashning muhim vositasidir. Maqollar, matallar, idiomalar, jargon va so'zlashuv so'zlari madaniy qadriyatlar, an'analar va e'tiqodlarni etkazish uchun ishlatiladi. Frazeologiyani o‘rganish orqali biz madaniyat va uning xalqi haqida chuqurroq tushunchaga ega bo‘lishimiz mumkin.
XULOSA
Ingliz, oʻzbek va tojik tillari oʻz soʻzlovchilarining oʻziga xos madaniy oʻziga xosligini aks ettiruvchi boy va rang-barang frazeologizmlarga ega uch tildir. Har bir tilda madaniy qadriyatlar, e’tiqod va an’analarni ifodalovchi o‘ziga xos maqol, matal, idioma, jargon va so‘zlashuv so‘zlari mavjud. Ushbu tadqiqotda biz milliy madaniyat ushbu uch til frazeologiyasida qanday aks etishini o‘rgandik.
Mazkur dissertatsiya ishida biz uch til madaniyatining frazeologizmlar yordamida aks etishini o’rganib chiqdik. Ma’lumki, ingliz, o’zbek va tojik madaniyati turli, o’ziga xos alohida belgilarga ega madaniyatlar hisoblanadi. Bu tillarning o’zaro qiyoslanishi turli yangi lisoniy va nolisoniy xususiyatlarni ochib beradi. Ma’lumki, frazeologiya tilshunoslikning katta bo’limi hisoblanib, uning asosini frazeologizmlar tashkil etadi. Frazeologizmlar milliy madaniyat inikosidir. Frazeologizmlar yordamida biz xalq madaniyatiga oid turli tarixiy ma’lumotlarni bilib olishimiz, turli an’ana va qadriyatlarni aniqlab olishimiz mumkin. Frazeologizmlar o’sha xalq madaniyatini ko’rsatish, ifodalash qudratiga ega. Ushbu dissertatsiya ishida biz frazeologizmlar yordamida qanday qilib milliy madaniyatni aks ettirish mumkinligini tahlil qilib, quyidagi xulosalarga keldik.
Birinchidan, frazeologizmlar yordamida milliy madaniyatning o’ziga xos belgilarini aniqlash mumkin.
Ikkinchidan, frazeologizmlar tarkibidagi leksik birliklar xalq madaniyatiga oid bo’lishi mumkin.
Uchinchidan, frazeologizmlarni boshqa tillarga tarjima qilishning iloji yo’q, shunday iboralar borki, shunday iboralar borki, ular faqat o’sha til va madaniyatga xos. Masalan, o’zbek tilidagi “do’ppisini osmonga otmoq” iborasini tojik tiliga ham ingliz tiliga ham tarjima qilishning iloji yo’q, sababi ularning ekvivalenti o’sha tillarda bo’lishi mumkin, lekin o’zbek madaniyati, o’zbek urf – odati, o’zbek xalqi tushuna oladigan iborani boshqa tillarga tarjima qilib bo’lmaydi.
To’rtinchidan, frazeologik iboralar o’zgarmaydi, ular yaxlit til birliklari sifatida avloddan avlodga ko’chadi.
Beshinchidan, ingliz madaniyatiga xos bo’lgan iboralar o’zbek va tojik tildagi iboralardan tubdan farq qiladi.
Oltinchidan, o’zbek va tojik tillari iboralari din jihatdan va urf odatlari, madaniyati yaqinligi nuqtai nazardan bir-biriga aloqador va o’xshash hisoblanadi. Masalan, O’zbek madaniyatidagi bir iboraning o’xshash jihatlari Tojik tilidagi iboradagi birliklarga o’xshashi mumkin, chunki bu xalqlar qo’shni bo’lib yashab kelishadi bir necha asrlardan beri va ularning madaniyatida o’xshashliklar mavjud.
Ingliz frazeologiyasi individuallik, mustaqillik va o'zini ifoda etishni qadrlaydigan madaniyatni aks ettiradi. Ingliz maqollari va maqollarida ko'pincha shaxsiy mas'uliyat va o'ziga ishonish muhimligini ta'kidlaydi, masalan, "Agar biror narsa to'g'ri bajarilishini istasangiz, uni o'zingiz qiling". Ingliz idiomalari ko'pincha "to be on cloud nine" (o'ta baxtli bo'lish) yoki "to be a wet blanket" (to be a killjoy) kabi murakkab g'oyalar va his-tuyg'ularni ifodalash uchun metaforalardan foydalanadi. Ingliz tilidagi jargon va soʻzlashuv tillari tilning dinamik va rivojlanish xususiyatini aks ettiradi, leksikaga doimiy ravishda yangi soʻz va iboralar qoʻshiladi.
O‘zbek frazeologiyasida mehmondo‘stlik, kattalarni hurmat qilish, oilaviy qadriyatlarni qadrlaydigan madaniyat namoyon bo‘ladi. O‘zbek maqol va maqollarida “Mehmon – xudoning in’omi” yoki “Keksani izhor et, kichiklarga izzat ko‘rasan” kabi jamiyat va jamiyat totuvligining ahamiyati ko‘p uchraydi. O‘zbek iboralarida fikr va hissiyotlarni ifodalashda ko‘pincha jonli va rang-barang obrazlar qo‘llaniladi, masalan, “qovunday ko‘ngli bor” (yaxshi ko‘ngli bor) yoki “qilichday tilim bor” (o‘tkir tilli). Oʻzbek tilidagi jargon va soʻzlashuv soʻzlari tilning oʻynoqi va kulgili tabiatini aks ettiradi, koʻplab iboralar doʻstlar va oila aʼzolari bilan mazax qilish va hazillashish uchun ishlatiladi.
Tojik frazeologiyasi urf-odatlarni, hokimiyatni hurmat qilishni va mehmondo'stlikni qadrlaydigan madaniyatni aks ettiradi. Tojik maqol va maqollarida “Dononing so‘zi tilladan qimmat” kabi donolik va tajribaning ahamiyati ko‘pincha ta’kidlanadi. Tojik iboralarida koʻpincha tabiat va ob-havoga oid metaforalardan “togʻdek koʻngli boʻlmoq” (sobit va oʻzgarmas boʻlmoq) yoki “elakdek boshi bor” (unutuvchi boʻlmoq) kabi fikr va his-tuygʻularni ifodalaydi. Tojik tilidagi jaranglar va soʻzlashuv tillari tilning mintaqaviy xilma-xilligini aks ettiradi, turli mintaqalar va shevalar oʻziga xos ibora va lugʻatga ega.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, ingliz, o'zbek va tojik frazeologiyalarining barchasi o'z milliy madaniyatining boy va rang-barang ifodasidir. Har bir tilning frazeologiyasi o‘z so‘zlovchilarining o‘ziga xos qadriyatlari, e’tiqodlari va an’analarini aks ettiradi va bu jamoalarning madaniy o‘ziga xosliklari haqida tushuncha beradi. Frazeologiyani o‘rganish orqali biz ushbu madaniyatlar va ularda so‘zlashuvchi xalqlar haqida chuqurroq tushunchaga ega bo‘lishimiz mumkin.