O’zbekiston Respublikasi Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti

3.Mijozning kreditga layoqatliligining asosiy va qo‘shimcha ko‘rsatkichlari.

Korxonalarning kreditga layoqatliligini aniqlashda turli xil ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Ko‘rsatkichlar soni chegaralanmagan, ya’ni qarz oluvchining faoliyatidan kelib chiqqan holda, xar bir tijorat banki uni o‘zi mustaqil aniqlaydi. Banklar orqali qarz oluvchining kreditga layoqatliligini baholash turlicha bo‘lishi mumkin, lekin ularning hammasi ma’lum bir andozaga tushirilgan moliyaviy koeffitsientlardan foydalanadilar. Ularga:

• 
  qoplash koeffitsienti;
  
• 
  likvidlilik koeffitsienti;
  
• 
  mustaqillik(muxtoriylik) koeffitsienti, ya’ni o‘z mablag‘lari bilan ta’minlanish koeffitsienti kiradi.
  

Likvidlilik mijozning o‘z majburiyatlarini o‘z vaqtida bajarilishini (qoplanishini) bildiradi. Likvidlilik va qoplash koeffitsientlari qarz oluvchining balans likvidliligini, ya’ni passivdagi majburiyatlarni qoplash uchun aktivdagi pul mablag‘larining etarlilik imkoniyatlarini tasvirlaydi.
O‘oplash va likvidlilik koeffitsientlari balansning aktiv va passivlarini solishtirish yuli bilan hisoblanadi. Likvid mablag‘lar o‘zining tez pulga aylanishi darajasiga qarab 3 guruxga bo‘linadi.
Birinchi guruh likvid mablag‘larga:

1. 
   pul mablag‘lari (balansning 170-qatori), jumladan hisob-kitob varag‘i;
   
2. 
   valyuta hisob varag‘idagi (180 - q),
   
3. 
   boshqa hisob varaqlardagi va kassadagi pul mablag‘lari (190 - q) kiradi;
   

Ikkinchi guruh likvid mablag‘lariga tez pulga aylanadigan talablar(bu talablarningmuddati odadta 3 oydan oshmasligi lozim):
- ishonchli debitorlar va ko‘rsatilgan xizmatlar bo‘yicha hisob-kitoblar (200-220 - q);
- muddati 3 oygacha bo‘lgan avans to‘lovlar (230 - q);
- byudjet bilan hisob-kitoblar (240 - q);
- korxonalar bilan qisqa muddatli xarakterga ega bo‘lgan boshqa operatsiyalar (260-270 - q) ;
- ishchi- xizmatchilar bilan hisoblashishlar (250- q);

4. 
   ta’sischilar hamda boshqa debitorlar bilan hisob-kitoblar (280-290 - q);
   

Ikkinchi guruh likvid mablag‘larning aksariyat qismini yaqin 3 oy ichida to‘lanish lozim bo‘lgan debitorlar tashkil qiladi. SHuning uchun kredit berishda bu likvid aktivlarning haqiqatta 3 oy ichida pulga aylanish ehtimolini chuqur tahlil qilish lozim.

1. 
   3 oy da to‘lanishi lozim bo‘lgan veksellar;
   
2. 
   xorijiy korxonalar bilan hisob-kitoblar;