O’zbekiston Respublikasi Toshkent Shahridagi Muhammad Al

O’zbekiston Respublikasi Toshkent
Shahridagi Muhammad Al
-
Xorazmiy
nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari
Universiteti Telekommunikatsiya
Texnologiyalari fakulteti
MUSTAQIL ISH
Mavzu: Erlang va Pirson qonunlari
Fan nomi
:
Ehtimollar va Statistika
Guruh:
414
–
19
Bajardi:
Yusupov Ulug’bek
Tekshirdi:
Adirov Toliboy

Nomenklatura (BB: /nəˈmɛŋkləˌtʃər/, AQSh: /ˈnoʊmənˌkleɪtʃər/) — nomlar yoki atamalar tizimi, yoki maʼlum bir sanʼat yoki fan sohasida ushbu atamalarni shakllantirish qoidalari^[1]. Nomlash tamoyillari kundalik nutqning nisbatan norasmiy konvensiyalaridan tortib, ilmiy va boshqa fanlarda qoʻllaniladigan maxsus atamalarining shakllanishi va ishlatilishini tartibga soluvchi xalqaro miqyosda kelishilgan tamoyillar, qoidalar va tavsiyalargacha farqlanadi^[2].

„Narsalar“ ni nomlash soʻzlar va tildan foydalangan holda umumiy insoniy muloqotning bir qismidir: bu kundalik taksonomiyaning bir jihati, chunki odamlar oʻzlarining tajriba obektlarini, ularning oʻxshashliklari va farqlari bilan birga, kuzatuvchilik bilan aniqlaydilar, nomlaydilar va tasniflaydilar. Turli tillarda oʻrnatilgan turli xil otlar sifatida nomlardan foydalanish nomenklaturani nazariy tilshunoslik bilan bogʻlaydi, odamlarning dunyoni soʻz maʼnolari va tajribasiga nisbatan aqliy farqlashi til falsafasi bilan bogʻliq.
Onomastika, oʻziga xos ismlar va ularning kelib chiqishini oʻrganish, quyidagilarni oʻz ichiga oladi: antroponimiya (odam ismlari, shu jumladan shaxsiy ismlar, familiyalar va taxalluslar bilan bogʻliq); toponimika (joy nomlarini oʻrganish) va etimologiya (nomlarning kelib chiqishi, tarixi va ishlatilishi) qiyosiy va tavsiflovchi tilshunoslik orqali aniqlangan.
Tabiiy dunyo obektlarini nomlash uchun oddiy, barqaror va xalqaro miqyosda qabul qilingan tizimlarga boʻlgan ilmiy ehtiyoj koʻplab rasmiy nomenklatura tizimlarini yaratdi. Ehtimol, bu nomenklaturaviy tizimlarning eng mashhuri organizmlarning lotinlashtirilgan ilmiy nomlarini boshqaradigan biologik nomenklaturaning beshta kodidir.
Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nomenklatura soʻzi lotincha nomen („ism“) va calare („chaqirmoq“) soʻzlaridan olingan. Lotin atamasi nomenklatura ismlar roʻyxatiga tegishli boʻlib, nomenklator soʻzi ham nomlar provayderi yoki eʼlonini koʻrsatishi mumkin.
Onomastika va nomenklatura[tahrir | manbasini tahrirlash]
Toʻgʻri nomlarni oʻrganish onomastika deb nomlanadi, u barcha nomlar, tillar va geografik mintaqalarni, shuningdek, madaniy sohalarni qamrab olgan keng qamrovli koʻlamga ega^[3].
Onomastika va nomenklatura oʻrtasidagi farq aniq emas: onomastika koʻpchilik uchun notanish fan boʻlib, nomenklaturaning akademik maʼnoda ishlatilishi ham maʼlum emas. Ikkala soha birlashgan boʻlsa-da, nomenklatura koʻproq nomlarni shakllantirish uchun ishlatiladigan qoidalar va konvensiyalar bilan bogʻliq. 
Ijtimoiy, siyosiy, diniy omillarning taʼsiri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ijtimoiy, siyosiy, diniy va madaniy motivlarga koʻra, bir xil boʻlgan narsalarga turli xil nomlar berilishi mumkin, turli narsalar esa bir xil nomlanishi mumkin; bir-biri bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan oʻxshash narsalarni alohida koʻrib chiqish mumkin, boshqa tomondan sezilarli darajada farq qiladigan narsalarni bir xil deb hisoblash mumkin.
Masalan, hind va urdu tillari bir-biri bilan chambarchas bogʻliq, oʻzaro tushunarli hindistoniy tillaridir (biri sanskritlangan, ikkinchisi arablashgan). Biroq, 1947-yilda Hindistonning boʻlinishi zoʻravonligiga olib kelgan hindu-musulmon mojarosi kontekstida koʻrinib turganidek, ular hindular va musulmonlar tomonidan alohida til sifatida maʼqullanadi. Bundan farqli oʻlaroq, Marokash arablari, Yaman arablari va Livan arablari kabi tuzilishi jihatidan bir-biridan sezilarli darajada farq qiluvchi oʻzaro tushunarsiz dialektlar panislomizm diniy oʻziga xosligi tufayli bir xil til hisoblanadi^[4][5][6].
Madaniy nomenklatura[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ismlar bizga dunyoni ongimizda tuzish va xaritalash usulini beradi, shuning uchun ular qaysidir maʼnoda tajribamiz obektlarini aks ettiradi yoki qaytaradi.