O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti transport huquqi asoslari toshkent-2022 kenjayeva barno otabayevna
Yüklə 493,13 Kb.
|
|
2.2. Transport huquqining manbalari
Huquqning manbalari huquqiy normalarni birlashtirish yo`llari, ularning tashqi ifodalash shakllari bo`lib, umumiy majburiydir1. Transport huquqining manbalari ma'lum o'ziga xos xususiyatlarga ega. Transport huquqi manbalarining asosiy turi transportni tashkil etish va amalga oshirish sohasidagi huquqiy munosabatlarni o'rnatadigan, o'zgartiradigan yoki tugatadigan normativ-huquqiy hujjatlardir. Barcha normativ hujjatlar odatda qonunlar va qonun osti hujjatlariga bo'linadi. Qonun — davlatning qonun chiqaruvchi organi yoki aholi tomonidan referendumda maxsus tartibda qabul qilingan oliy yuridik kuchga ega boʻlgan normativ hujjatdir. Transport munosabatlarini tartibga soluvchi eng yuqori huquqiy hujjat O’zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi. Tovarlar va xizmatlarning erkin harakatlanishi, fuqarolarning erkin harakatlanishi tamoyillari, shuningdek, mamlakat transportini boshqarish bilan bog'liq eng muhim qoidalar, O’zbekistonning fuqarolik qonunchiligining yurisdiktsiyasi konstitutsiyaviy tarzda mustahkamlangan. O’zbekiston Respublikasining fuqarolik kodeksida mulkiy xususiyatga ega bo'lgan transport majburiyatlari ishtirokchilari - shaxslar uchun eng muhim xatti- harakatlar qoidalari mavjud. Ular tashishning umumiy shartlarini belgilab beradi, uni tashkil etish qoidalarini o'rnatadi, to'g'ridan-to'g'ri aralash transportda tashishni, jamoat transportida tashishni tartibga soladi. U tashish toʻlovi, uning miqdorini 31
bilan bogʻliq boʻlgan xarajatlarni qoplash masalalarini tartibga soladi. Yuk tashish bilan bog'liq holda tuziladigan shartnomalarning turlari, jumladan, tashishni tashkil etish bo'yicha uzoq muddatli shartnoma, yuk tashish shartnomasi, yo'lovchini tashish shartnomasi, transport tashkilotlari o'rtasida tuzilgan shartnomalar belgilanadi. Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi tomonlarning tashishni tashkil etish va amalga oshirish majburiyatlarini buzganlik uchun javobgarligini belgilaydi. Shuni ta'kidlash kerakki, kodekslar va nizomlar o'rtasidagi asosiy farq shundaki, kodekslar tashishni tashkil etish va amalga oshirish bo'yicha xususiy- huquqiy shartnoma munosabatlarini tartibga solishdan tashqari, ma'muriy-huquqiy jihatlarga oid ommaviy-huquqiy munosabatlarga bag'ishlangan tartib-qoidalarni ham o'z ichiga oladi. Transport faoliyati, uning texnik holati, transport xavfsizligi, transport arteriyalaridan foydalanish va boshqalar ustidan nazorat qilishni nazarda tutadi. Transport kodeksi va nizomlaridan tashqari, boshqa qonunlar ham transport huquqining manbalariga tegishlidir. O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari uning huquqiy tizimining ajralmas qismidir. Agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida qonunda nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo'lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo'llaniladi. Xalqaro tashishlarni amalga oshirish va ularga xizmat ko'rsatish bilan bog'liq munosabatlarni tartibga soluvchi bir qator xalqaro konventsiyalar transport huquqi masalalariga bag'ishlangan. Transport faoliyatini tashkil etish va amalga oshirishni huquqiy tartibga solish tizimidagi qonun osti hujjatlarining ahamiyati shundaki, ular O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining qoidalarini, transport qonunlarini, ayrim tushunchalar va institutlarni batafsil bayon qiladi, transport faoliyatini amalga oshirish tartibini belgilaydi; ularni amalga oshirish mexanizmlarini belgilaydi. Yuridik kuchga ko'ra, transportni tartibga soluvchi qonun hujjatlari O’zbekiston Respubliksi Prezidentining Farmonlariga, Hukumat qarorlariga, vazirliklar va 32
hujjatlari mavjud. Tartibga solish ahamiyatiga ega bo'lgan O’zbekiston Transport vazirligi, ya'ni umumiy xulq-atvor qoidalarini o'rnatishga mutasadi tashkilot mavjud. Ushbu normativ hujjatlar qonunga nisbatan ularning tiklangan pozitsiyasini ta'kidlaydigan qonunosti hujjatlari deb ataladi. Qonun hujjatlari yordamida transportda operativ boshqaruv faoliyati amalga oshiriladi, chunki qonun ko'proq umumiy qoidalarni va qonunosti hujjatlarni - muayyan transport munosabatlariga qonunlarni qo'llashni osonlashtiradigan qoidalarni belgilaydi. Davlat ro'yxatidan o'tkazilmagan va (yoki) belgilangan tartibda e'lon qilinmagan hujjatlar yuridik kuchga ega emas va yuridik oqibatlarga olib kelmaydi. Normativ hujjatlardan tashqari, turli xil tushuntirishlar, savollarga javoblar va boshqalarni o'z ichiga olgan huquqni sharhlash aktlari mavjud. Bunday aktlarning eng muhim xususiyati shundaki, ular alohida qonunlar va me’yoriy-huquqiy hujjatlarni sharhlash va tushuntirish mumkin, lekin ularni to‘ldirish va aniqlashtirish mumkin emas. Qanday bo'lmasin, sudga murojaat qilganda, nizoni mohiyati bo'yicha ko'rib chiqishda bunday hujjatlar qo'llanilmaydi. Qonunni talqin qilish aktlari haqida gapirganda, O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining rasmiy talqin qilish aktlari bo'lgan va shu tariqa O’zbekiston Respublikasining tegishli sudlari tomonidan qo'llanilishi shart bo'lgan qarorlariga alohida to'xtalib o'tish kerak. Shuningdek, qonun manbalari bo'lgan O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining qarorlari bo'yicha , boshqa sudlarning qarorlaridan farqli o'laroq ularning o'ziga xos xususiyati shundaki, ular huquqiy normalarni o'rnatmaydilar, lekin agar ular O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga mos kelmasa, ularni konstitutsiyaga zid deb tan oladilar. Huquqni qo'llash amaliyotida normativ bo'lmagan aktlar ham qo'llaniladi, ya'ni. umumiy huquqiy normalarni o'z ichiga olmagan, lekin individual asosda qo'llaniladi. Transport huquqida, ayniqsa, dengiz huquqida, qonun hujjatlarida ko'zda tutilmagan, amalda bo'lgan va keng qo'llaniladigan xatti-harakatlar qoidalari 33
bojxona sifatida Incoterms-20101 savdo atamalarini talqin qilishning xalqaro qoidalari va multimodal tashish hujjatlari uchun UNKTAD qoidalari keng qo'llaniladi. Xalqaro ekspeditorlar assotsiatsiyasi (FIATA) ekspeditorlik xizmatlarining namunaviy qoidalari ishlab chiqilgan. Agar ichki qonunchilikda kamchiliklar mavjud bo'lsa, bojxona sifatida ham foydalanish mumkin. Bundan tashqari, qoidalar, agar transport ekspeditorligi shartnomasida ularga havola bo'lsa, ular ham qo'llanilishini belgilaydi. Yüklə 493,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|