O‘zbеkiston rеspublikаsi
Yüklə 5 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
F
E P P 1 P * K MC P e M D=AR L M R Q Q e Q * Q 1 0 191 Faraz qilaylik, monopolist ishlab chiqargan mahsulot miqdori 1 Q bo‘lsin va u * Q dan kichik * 1 Q Q , bu holatga mos keladigan narx 1 P ham * P dan yuqori va chekli daromad chekli xarajatdan katta MC MR . Monopolist mahsulot hajmini 1 Q dan oshirsa, u har bir birlik qo‘shimcha ishlab chiqargan mahsuloti uchun MC MR ga teng bo‘lgan qo‘shimcha foyda olishi mumkin, ya`ni u o‘zining umumiy daromadini oshirishi mumkin. Monopolist mahsulot hajmini oshirib, umumiy foydani oshirishi mumkin to mahsulot hajmi * Q ga teng bo‘lgunga qadar, mahsulot hajmi * Q ga teng bo‘lganda, keyingi qo‘shimcha bir birlik ishlab chiqarilgan mahsulotdan tushadigan daromad nolga teng, nima uchun deganda MC MR bo‘ladi. Shuning uchun ham ishlab chiqarish hajmi 1 Q ga teng bo‘lganda monopolistning umumiy foydasi rasmdagi shtrixlangan FKM sohaga teng bo‘lgan miqdorga kamayadi. Monopolist uchun 2 Q miqdorda mahsulot ishlab chiqarish ham uning umumiy foydasini kamaytiradi. 2 Q hajmda chekli xarajatlar chekli daromadlardan yuqori MR MC . Agar monopolist ishlab chiqarish hajmini 2 Q ga nisbatan kamaytirsa, u o‘zining umumiy foydasini MR MC miqdorga oshirgan bo‘lardi. Monopolist mahsulot hajmini 2 Q dan * Q ga qadar qisqartirishi natijasida umumiy foydani MEL shtrixlangan soha miqdorida oshirishi mumkin. * Q hajmdan keyin mahsulot hajmini qo‘shimcha birlikka qisqartirilishi umumiy foydani oshirmaydi ( MR MC bo‘ladi). Rasmda 0 Q bilan * Q va MC hamda MR chiziqlar oralig‘idagi soha monopolistik tomonidan kam miqdorda mahsulot ishlab chiqarib o‘ta yuqori narxda sotish munosabati bilan yo‘qotiladigan foydani ifodalasa, mahsulot hajmi * Q dan katta bo‘lgandagi va MC bilan MR oralig‘idagi soha nihoyatda ko‘p mahsulot ishlab chiqarib * Q Q , past narxlarda sotilishi natijasida yo‘qotiladigan foydani ifodalaydi. Mahsulot ishlab chiqarish hajmi * Q foydani maksimal qiladigan hajm ekanligini matematik nuqtai nazardan ham ko‘rsatish mumkin. Umumiy foydani bilan belgilasak Q TC Q TR Q , va bu munosabatdan Q bo‘yicha hosila olib, uni nolga tenglashtirib echamiz: . 0 dQ dC dQ dR dQ d Bu yerda MR dQ dR va MC dQ dC bo‘lgani uchun ham foydani maksimallashtirish sharti 0 MC MR yoki MC MR bo‘ladi. Misol 1 . Quyidagi ko‘rinishdagi xarajatlar funktsiyasi berilgan bo‘lsin 2 80 Q Q TC , o‘zgarmas xarajat 80 TFC so‘m, o‘rtacha xarajat esa 192 Q Q ATC 80 bo‘ladi. Talab funktsiyasi quyidagicha berilgan bo‘lsin: ) ( 60 Q P Q yoki . 60 ) ( Q Q P U holda daromad: 2 60 ) ( ) ( Q Q Q P Q Q TR ko‘rinishda aniqlanadi. Chekli daromad Q dQ dR MR 2 60 . Chekli xarajat Q MC dQ dC 2 . Maksimallik shartiga ko‘ra MR MC dan Q Q 2 60 2 bu tenglikdan aniqlash mumkinki, 15 * Q bo‘lganda foyda maksimal miqdorga ega bo‘ladi. Mahsulot narxi 15 * Q da 45 P so‘mga teng. Umumiy foyda 370 305 15 45 ) ( ) ( ) ( Q C Q P Q C Q R Q so‘m. Faraz qilaylik, monopolist 15 * Q birlik mahsulot o‘rniga 16 Q birlik ishlab chiqardi deylik. Hisob-kitoblar natijasida quyidagilarni aniqlaymiz. , 336 256 80 80 2 Q TC , 44 P , 704 16 44 TR foyda 368 336 704 ) 16 ( so‘m. Demak, monopolist mahsulot hajmini maksimal foyda beradigan hajm 15 birlikdan oshirsa, ya`ni 16 birlik ishlab chiqarsa uning foydasi 2 so‘mga kamayadi. Xuddi shunday monopolist ishlab chiqarish hajmini 15 birlikdan 14 birlikka kamaytirsa, narx ko‘tarilib 46 so‘m bo‘ladi va umumiy foyda 370 so‘mdan 368 so‘mga kamayadi. Demak, bunday holni tushungan monopolist mahsulot ishlab chiqarishda bu qoidaga amal qiladi. 14.3. Monopol sharoitda narx belgilash va monopol hokimiyati ko‘rsatkichi Biz
ko‘rdikki, monopol bozorda narx chekli daromaddan yuqori bo‘ladi MR P . Chekli daromad MR ni quyidagicha o‘zgartirib yozamiz: Q Q P Q R MR (1) Q Q P - bu qo‘shimcha bir birlik mahsulot ishlab chiqarish natijasida olingan qo‘shimcha daromad bo‘lib, u ikki xususiyatga ega. (1) - tenglikni quyidagicha yozish mumkin: P Q P Q Q Q P Q Q P MR (2) 1) Bir birlik qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarib 1 Q , uni P narxda sotganimizda P P ) 1 ( narxga teng bo‘lgan daromad olamiz (Q=0); 2) Monopol firma mahsulotiga bo‘lgan talab chizig‘i pastga yotiq bo‘lgani uchun qo‘shimcha bir birlik mahsulot ishlab chiqarib, uni sotilishi, narxni kichik miqdorga 193 kamaytiradi ( Q P - qo‘shimcha birlik mahsulot ishlab chiqarib sotish natijasida narx qancha miqdorga kamayishini ko‘rsatadi) va bu barcha sotilgan mahsulotdan tushgan daromadni kamaytiradi (ya`ni Q P Q - daromadning o‘zgarishi). Demak, Q P Q P MR va bu yerda Q P talab chizig‘i manfiy yotiqlikka ega bo‘lgani uchun chekli daromad narx P dan kichik bo‘lishi kerak (nima uchun deganda Q P manfiy). Endi chekli daromad bilan talab chizig‘i yotiqligi o‘rtasidagi bog‘liqlikni chekli daromad bilan narxga ko‘ra talab elastikligi koeffitsienti o‘rtasidagi bog‘liqlikka aylantiramiz. Ma`lumki, talabning narxga ko‘ra elastiklik koeffitsienti P Q Q P E D p , bundan D p E Q P Q P , bu munosabatni chekli daromad tenglamasi (3) ga qo‘ysak quyidagini olamiz , 1 D p D p E P P E Q P Q P MR D p E P P MR 1 (4) (4) - tenglama chekli daromadni har qanday ishlab chiqarish hajmida tovar narxidan va talabning narxga ko‘ra elastikligidan bog‘liq ekanligini ko‘rsatadi. Ikkinchidan, P MR ekanligini ham ko‘rsatadi. Firmaning maqsadi foydani maksimallashtirish bo‘lgani uchun biz chekli daromadni chekli xarajatga tenglashtirib yozamiz: MC E P P MR D p 1 , yoki D p E P MC P 1 (5) Ushbu formula monopol narx belgilashda «Bosh barmoq» qoidasi nomi bilan yuritiladi (esdan chiqarmaslik kerak 0 E , demak (5)-ifodaning o‘ng tomoni har doim musbat). (5)-tenglamaning chap tomonidagi ifoda P MC P narxning chekli xarajatdan qanchalik yuqori ekanligini, narxga nisbatan foiz hisobida ko‘rsatadi va bu farq teskari olingan manfiy elastiklik koeffitsientiga teng. (5) tenglikni narxga bog‘liq holda ham yozish mumkin: D p E MC P 1 1 . Masalan elastiklik Yüklə 5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|