5.2. Bozor sharoiti o‘zgarishlarining oqibatlarini baholash va prognoz qilish Bu yerda taklif va talab chiziqlari yordamida qanday qilib elastiklikka oid
hisob-kitoblar amalga oshirilishini qarab chiqamiz. Buning uchun bozor
ma’lumotlariga muvofiq talab va taklifning chiziqli grafiklarini qarab chiqishimiz
kerak (biz hozir statistik usullar orqali quriladigan chiziqli regressiya tenglamalarni
hisoblashni qaramaymiz.) Faraz qilaylik, biror tovar uchun ikkita miqdor berilgan
bo‘lsin: tovar narxi va uning miqdori. Bu ko‘rsatkichlar bozorda muhim
ko‘rsatkichlar
hisoblanadi (ular
o‘rtacha ko‘rsatkichlar bo‘lib, bozordagi
muvozanatlik holatida aniqlangan, yoki bozordagi shart-sharoitlar turg‘unlashgan
davrdagi ko‘rsatkichlar bo‘lsin). Bu ko‘rsatkichlarni muvozanat ko‘rsatkichlari deb
qaraymiz va quyidagicha belgilaymiz: muvozanat narx
e P , muvozanat tovar miqdori
e Q . Berilgan tovarning muvozanat nuqta yoki uning atrofidagi narx bo‘yicha taklif
va talab elastikligini mos ravishda
S E va
D E harflari bilan belgilaymiz.
Bu ko‘rsatkichlarning, ya’ni
S E Q P e e ,
,
va
D E son miqdori, faraz qilaylik,
statistik hisob-kitoblar orqali aniqlangan va ular asoslangan bo‘lsin. Berilgan
ma’lumotlar asosida talab va taklif chiziqlarini chizamiz. Talab va taklif chiziqlari
yordamida, talab va taklif miqdorining, narxning o‘zgarishini, berilgan tovar
miqdorining boshqa tovar narxiga nisbatan o‘zgarishini va boshqa ko‘rsatkichlarni
hisoblash mumkin. Talab va taklifning grafigini chizamiz (5.4-rasm).
5.4-rasm. Talab va taklifning eksperimental yo‘l
