O’zbekiston Respublikasi xalq ta’lim vazirligi

4. Ferromagnitiklar.
F erromagnitklar dya va parramagnitik moddalardan o’zlarining qabul qiluvchanlik va singdiruvchanlik koeffitsienitlari va ularning tashqi magnit maydonga bog’liqligi bilan farq qiladi. Shu kabi induktsiya magnitlanganlik vektorlari ham magnit maydon kuchlanganligiga bog’liq. Ferromagnitizmni elektronlarning spin momentlari hosil qiladigan Mganit maydon bo’lmagan holda magnitlanish, ya`ni spantan magnitlanish zxossasiga ega bo’lgan qattiq jismlar aferromagnitiklar deyiladi.
Boshlang’ich holatda magnit momenti nol bo’lgan Ferromagnitiknin/g magnitlangan vaktorini tashqi magnit maydonga bog’liqligi rasmda keltirilgan.
Ko’rinib turibdiki, magnitlanganlik magnit maydon ortishi bilan noldan boshlab tez osha boradi, ma`lum qiymatga
etgandan so’ng maydon kuchlanganligi ortsa ham u
o’zgarmaydi, ya`ni magnitlanganlik vektori turtinish holatiga etadi. Demak bu vaqtda maddolardagi magnit momenti va spin moment vektorlari deyarli to’la orientatsiyalangan bo’ladi.
M ganitlanganlik vektori to’yinganda ham magnit maydon kuchlanganligi hisobiga magnit maydon induktsiya vektori orta boradi (garfik).
Ferromagnitlarni harakterlovchi zarur egrilik bu siongdiruvchanlikni tashqi magnit maydon kuchlangamligiga bog’liqligi. Buni bir marta yumshoq temir bilan o’tkazilgan

tajribada Stoletov aniqlagan bo’lib (rasm) egrilik magnit singdiruvchanlikning ma`lum bir

q iymatidan boshlanib Ferromagnit jismlar ham Kyuri va Kyuri – Feys formulasiga bo’ysinadi.
Mksimumga erishgandan so’ng kamaya borib Asimtotik ravishda uning qiymati birga yaqinlashadi. Ferromagnitlarning qabul qiluvchanligini temperaturaga bog’liqligi murakkabdir.
Temperatura pasayishi bilan Ferromagnitning qabul qiluvchanligi va singdiruvchanligi pasayiib magnitlanganlik vektorining to’yinish qiymati kamayadi. Ma`lum temperaturadan so’ng Ferromagnitik xususiyatlarini yo’qotadilar. Temperaturaning bu qiymati Kyuri nuqtasi deyiladi.
Ferromagnitiklar Kyuri haroratiga ko’ra juda yuqori haroratlarda parramagnitiklarga aylanadi. Ferromagnitiklarni Kyuri haroratidan past haroratda olinsa o’z - o’zidan, ya`ni spontan magnitlanganlikni va ferromagnitikning har bir mikrokristalli to’yinguncha magnitlangan bo’ladi. Bu hol magnit maydon Ferromagnitikka ta`sir etmasa ham uning magnitlanishi o’zaro qarama – qarshi bo’ladi.
Bu qarama – qarshilikni B.Rozining quyidagicha hal etdi: Har bir mikrokristal spantan magnitlanishda hajmi 10<sup>-18</sup> m<sup>3</sup> bo’lgan, magnitlanganlik vektori turli yo’nalishda bo’lgan mayda bo’lakchalarga bo’linadi. Bu bo’lakchalar domenlar deyiladi. Ularning magnit maydon ta`sir etgandagi natijaviy magnitlanganliklari nolga teng. Domenlar hosil bo’lganda kristall ichida deyarli undan chiqmaydigan magnit oqimi hosil bo’ladi. Bu esa spinlarning orientatsiyalanishiga imkon berib, tashqi maydon bo’lmaganda ham Ferromagnitiklar magnit xususiyatini saqlab qolishga olib keladi.
Ferromagnitiklar uchun yuqorida nochiziq bog’lanishlardan tashqari gisiterezis hodisasining mavjudligi yanada harakterlidir.
Turli xil Ferromagnitlarning gisiterezis sirtmog’ining shakli turlicha bo’ladi. Tashqi maydon yo’qolganda Ferromagnitiklar butunlay magnitsizlanmaydi, balki qoldiq magnit induktsiyasini saqlaydi, chunki issiqlik harakati bunday ko’p atomli to’plamlarni – domenlarni tezda orientirsizlay olmaydi.
Shu sababli magnit gisiterezis hosil bo’ladi. Ferromagnitikni magnitsizlash uchun koertcitiv kuch ta`sir etishi kerak.