O`zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi Navoiy Davlat pedagogika instituti Pedagogika fakulteti

2.2. Quritish apparatlarining shartli grafik belgilari.
S. Quritish apparatlarining shartli grafik belgilari (GOST 2.792-74)
1.Quritish apparatining umumiy belgisi
2.Quritish shkafi
3.SHaxtali quritish: atmosfera bosimli bosimda atmosfera bosimidan yuqori bosimda atmosfera bosimidan past bosimda.
4.Barabanli quritish: atmosfera bosimli aylanma barabanli atmosfera bosimidan past bosimli aylanma barabanli.
5.Rotorli quritish: atmosfera bosimli atmosfera bosimidan past bosimli
6.Kamerali quritish.
7.Tunnelli quritish.
R. Truboprovod elementlarining shartli grafik belgilari (GOST 2.784-70) 1.Truboprovod chizig`i
2.Truboprovodlarning ulanishi
3.Truboprovodlarning ulanmay kesishishi
4.Vertikal stoyakali truboprovod
5.Ajraladigan qilib biriktirilgan truboprovod: umumiy belgilanishi flyanetsli shtutserli muftali rezbali elastik muftali.
6.Ajratishga mo`ljallangan truboprovod oxiri: umumiy belgilanishi flyanetsli
shtutserli rezbali G muftali rezbali elastik muftali
7.Turli sifonlar I G I PZ.Truboprovod tayanchi: qo`zg`almas siljiydigan. Sharikli yo`naltiruvchili sirpanuvchi.E. Truboprovod armaturalarining shartli grafik belgilari (GOST 2.785-70)
1.Boshqarilmaydigan ventil, klapanlar: o`tkazuvchi burchakli uch yo`nalishli.
2.Boshqariladigan ventil, klapan: o`tkazuvchi burchakli N1
3.Saqlagichli o`tkazuvchi klapan
4.Drosselli klapan
5-Zadvijka G > |< 1
6.Kran: m o`tkazuvchi burchakli uch yo`nalishli to`rt yo`nalishli 7.Aralashtiruvchi kran: umumiy belgilanishi
8. Tindirich (otstoynik): basseynli bir kamerali ko`p kamerali
9. Filtr: -qumli -barabanli -lentali 55. Kinematik sxemalar (GOST 2.701-84)
Kinematik sxemalar prinsipial, strukturali va funksional turlarga bo`linadi. Prinsipial sxemada barcha kinematik elementlarning to`plami va ularning bog`lanishi, boshqarilishi, sozlanishi va xarakatlarning nazorat qilinishi ko`rsatiladi. Sxemada mexanik va nomexanik juftlar, zanjirlar va guruhlar orasidagi bog`lanishlar ko`rsatiladi. Bundan tashqari, harakatga keltiruvchi manba bilan bog`lanishlik ko`rsatiladi.Sxemada vallar, o`qlar, sterjenlar, shatun kabilar 8 yo`g`onlikdagi asosiy tutash chiziq bilan chiziladi. Sxema elementlari 8/2 yo`g`onlikdagi ingichka tutash chiziq bilan, buyum konturi ichiga chizilgan sxema 8/3 yo`g`onlikdagi ingichka tutash chiziq bilan chiziladi. Tutash zvenolarining orasidagi kinematik bog`lanishlar 8/2 yo`g`onlikdagi shtrix chiziq bilan elementlar orasidagi yoki ularning xarakat manbai bilan nomexanik (energetika) kinematik bog`lanishlari 8/2 yo`g`onlikdagi ikki qatorli o`zaro parallel shtrix chiziq bilan, elementlar orasidagi hisobiy bog`lanishlari 8/2 yo`g`onlikdagi uch qatorli o`zaro parallel shtrix chiziq bilan tasvirlanadi.
Sxemada mashina va mexanizmlarning zvenolari orasidagi xarakatlarning o`zaro bog`likligini ko`rsatish bilan birga vallarning aylanma xarakat soni, shkiv diametrlari, tishli g`ildirak tishlarining soni, moduli, dvigatelning quvvati va texnik ko`rsatmalar beriladi.
Sxemada kinematik guruhlar va elementlar vazifasini chiqarish chizig`i tokchasi ostiga yozib qo`yish mumkin. Vallar rim raqamlari bilan, qolgan elementlari arab raqamlar bilan nomerlanadi. Eng ko`p tarqalgan sxema elementlariga harfiy belgilar qo`yish mumkin. Standartga muvofiq umumiy mexanizmlar-A, vallar-V kulachokli mexanizm elementlari (kulachok, itargich)-S, turli elementlar-E, bukiladigan mexanizm elementlari (tasma, zanjir)-N, ishonchli mexanizm elementlari (koromislo, krivoship, kulisa, shatun)-K, xropovik mexanizmi elementlari-R, tishli va friksion mexanizm elementlari-T, xarakat manbai (motor)-M, muftalar, tormozlar-X,U, harflari bilan ko`rsatiladi. Strukturali sxemada asosiy funksional qismlar (elementlar, moslama) va ular orasidagi asosiy o`zaro bog`lanishlar tasvirlanadi.
Funksional sxemada funksional qismlarni oddiy geometrik shakllar tarzida tasvirlanadi va ular orasidagi funksional qismlarning nomlari ko`rsatiladi.
Kinematik sxemalar standart tomonidan tasdiqlangan shartli grafik belgilar bilan tasvirlanadi (18- jadval).
18- jadval. Kinematik sxemalarda elementlarning shartli grafik belgilanishi (GOST 2.770-68) A. Mashina va mezanizm elementlarining shartli grafik belgilanishi.
1.Val, o`q, sterjen, shatun kabilar 2.Qo`zg`almas zveno (stoyka) D D Z.Zveno qismlarini biriktirish: qo`zg`almas


qo`zg`almas, lekin sozlanishi mumkin s qo`zg`almas birikma (detal val va sterjen -SH--E-
4.Kinematik juftli xarakat: ______ aylanuvchi ko`p marta aylanuvchi (ikki marta) \~^\~^\ /b( ilgarilama g X vintsimon silindrik sferali -§/ barmoqli sferali kardanli sharnir tekislikli trubali (shar - silindr) nuqtali (shar - tekislik) -— /5.Sirpanish va yumalash podshipniklarining umumiy belgilanishi: radial ————= tayanchli ————11 b.Sirpanish podshipniklari: radial —— bir tomonlama radial-tayanchli —— ikki tomonlama radial-tayanchli __ Tirakli: bir tomonlama ikki tomonlama
7. YUmalash podshipniklari: radial bir tomonlama radial-tayanchli ikki tomonlama radial-tayanchliTirakli: bir tomonlama ikki tomonlama V. Mufta: umumiy belgilanishi mustahkam tarang kompensatsiyali funksion (asinxron) elektrik
9.Avtomatik muftalar: umumiy belgilanishi erkin xarakatlanuvchi - SH- friksion YU.Tormoz (umumiy belgilanishi) I.Kulachoklar: joy o`zgartiruvchi (bo`ylama) aylanuvchi pazli ailanuvchi


12.Barabanli kulachoqlar: silindrik konussimon egri chiziqli
13.Itargich (etakchi zveno): o`tkir uchli yoyli rolikli tekis.
14.Richagli mexanizm zvenolari: ikki elementli krivoship: koromislo, shatun
ekssentrik polzunli kulisali uch elementli richagli mexanizm
15.Tishli xrapovikli mexanizmlar: bir tomonlama tashqi ilashmalikki tomonlama tashqi birlashmali bir tomonlama ichki ilashmali_ reikali ilashmali E V
16.Friksion uzatmalar: silindrik rolikli konussimon rolikli silindrik rolikli (aylanma xarakatni uzatma xarakatga o`tkazuvchi) giperbolali rolikli (aylanma xarakatni vintli xarakatga o`tkazuvchi) 17.Valga kiydirilgan maxovik (chambarak) 18.Valga mahkamlangan pog`onali shkiv 19.Tasmali uzatmalar: umumiy belgilanishi tekis tasmali ponasimon tasmali yumaloq tasmali tishli tasmali 20.3anjirli uzatma: umumiy belgilanishi yumaloq zvenoli plastinka zvenoli tishli zvenoli
21.Silndrik tishli uzatmalar: umumiy belgilanishi to`g`ri tishli qiyshiq tishli shevron tishli V- X ichki ilashmali
G 7g
22.Konusli tishli uzatmalar: umumiy belgilanishi to`g`ri, spiralsimon, aylanma tishli (gipoidli) U 23.CHervyakli tishli (vintli uzatia 24. Reykali tishli uzatma
25.Sektor tishli uzatma
26.Xarakat uzatuvchi vint
27.Xarakat uzatuvchi vintdagi gayka: ajralmas sharikli ajralmas ajraluvchi
28.Prujinalar: silindrik siqilishli silindrik cho`zilishli konussimon siqilishli silindrik buraluvchan spiralli

29Listli prujinalar: bir yoqlama ressorli likopchasimon ZO .Almashib ulash richagi

31.Valning dasta kiydiriladigan uchi SH-
32.Dasta
33.Ko`chma tayanchlar
34.Aylanma xarakat momentini uzatuvchi egiluvchan val