O’zbekiston Respublikasi xalq ta’limi vazirligi Toshkent shahar xalq ta’limi xodimlarini

Quydagi misollarni yeching. 

1.  n raqamining qanday qiymatlarida 764n soni 9 ga qoldiqsiz bo’linadi? 

 

 

Ulushlar va oddiy kasrlar. 

Narsaning teng bo’laklari ulushlar diyiladi . Biror narsani ixtiyoriy bo’laklarga 

bo’lsak ulushlar hosil bo’ladi , balki o’sha narsani o’zaro teng bo’laklarga 

bo’lgandagina ulushlar 

 

 

 (beshdan bir ) ulushini , 3 ta bo’lagini olsak 

 

 

 Ulushni olgan 

bo’lamiz . 

 

Ulush va qisim tushunchalari bitta ma’noni bildiruvchi tushunchalardir .   

Masalan ; 600 sonning 

 

 

 qismini (ulushni ) topish uchun uni 4 ga bo’lib , 3 ga 

ko’paytirish yetarli . 600 : 4

 3 =150 3 = 450. 

 

Shuningdek narsaning 

 

 

 ulushi uning yarimi, 

 

 

 ulushi uning choragi , 

 

 

 qismi 

nimchoragi , 

 

   

 Ulushini uning foizi (prosenti ) diyiladi. 

Masalan ; 1000 ning nimchoragi 125 bir foizi 10 dir . 

 

Ikkta butun sonning 

 

 

 ko’rinishdagi bo’linmasi kasr deyiladi .   Bunda 

  – 

kasrning surati , b – kasrning maxraji diyiladi. 

 

 

  kasri ettidan to’rt yokki to’rt taqsim 

etti deb o’qiladi . 

 

Kasrlarning 3 ta turi mavjud :1) To’g’ri kasr. 2)  noto’g’ri kasr. 3) aralash kasr .  

 

Surati maxrajidan kichik bo’lgan kasrlar to’g’ri kasrlar diyiladi .  

Masalan ; 

 

 

  

  

  

  

   

   

 

 

Surati maxrajiga teng yoki undan katta bo’lgan kasrlar noto’g’ri kasrlar 

diyiladi .  

---

17 

 

Masalan ; 

 

 

  

  

  

  

   

   

 

  Har qanday butun sonni cheksiz ko’p ko’rinishdagi ( noto’g’ri ) kasr shaklida 

ifodalash mumkin : 

Masalan; 2 ni quydagicha noto’g’ri kasr ko’rinishda yozish mumkin. 

 

 

  

 

 

  

  

 

  

  

  

     

 

 

 

 

 kabi kasrlar aralash kasrlar diyiladi, ya’ni agar kasrning butun qismi noldan 

farqli bo’lsa, bunday kasrlar aralash kasrlar diyiladi . 

Masalan; 5

 

 

 kasrda 5 kasrning butun qismi , 

 

 

 esa kasrning kasr qismi diyiladi. 

Bu kasr 5 butin ikkidan bir deb o’qiladi .  

  To’ri kasrning butun qismi nolga teng deb tushiniladi , ya’ni 

 

 

   

 

 

 

  To’g’ri kasr hamisha 1 dan kichik , aralash kasr hamisha 1 dan katta , noto’g’ri kasr 

esa 1 ga teng yoki undan kattadir .  

  To’g’ri , noto’g’ri va aralash kasrlar birgalikda oddiy kasrlar diyiladi. 

 

Noto’g’ri kasrni aralash kasrga aylantirish uchun suratni maxrajga bo’lib, 

to’liqsiz bo’linma aralash kasrning butun qismiga, qoldiq suratiga yoziladi va maxraji 

o’zgarishsiz qoldiriladi.  

Masalan; 

  

 

    

 

 

  

  

 

   

 

 

 

 Aralash kasrni noto’g’ri kasrga aylantirish uchun maxraji butun qismiga ko’paytirilib, 

suratga qo’shiladi va suratga yoziladi, maxraji o’zgarishsiz qoldiriladi.  

Masalan; 

 

 

 

 

     

 

 

  

 

  

  Har qanday aralash kasrni butun va kasr qisimlarining yig’indisi shaklida yozish 

mumkin .