O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Birinchidan, axborot resurslariga:

• 
  Shaxsiy kompyuter;
  
• 
  Proyektor;
  
• 
  Multimediya vositalar;
  
• 
  Skaner (murakkab sxemalar va chizma, tasvirlarni kompyuterga o’tkazish uchun);
  
• 
  Video kamera (video anjumanlar o’tkazish uchun va yana boshqa maqsadlarda);
  
• 
  Printer, nusxa ko’chiruvchi qurilma (tarqatma materiallarni qog’ozga tushirish va ko’paytirish, yana boshqa maqsadlar uchun) va boshqa resurslar.
  

Ikkinchidan, maxsus dasturiy ta’minotlar xisoblanadi.
Ta’lim tizimida multimediali elektron o’quv adabiyotlar, ma’ruzalar virtual laboratoriya ishlari, har hil animasion dasturlar va elektron versiya, slaydlar yaratishda kerak bo’ladigan maxsus dasturlar hisoblanadi.
Ta’lim jarayonida multimediya texnologiyalaridan “Otkrыtaya fizika” umumiy o’rta ta’lim va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tinglovchilari uchun mo’ljallangan, multimediya – fizika kursi bo’lib, u quyidagi bo’limlarni o’z ichiga oladi. “Mexanika”, “Mexanik tebranishlar va to’lqinlar”, “Optika”, “Qiziqarli fizika” va hokazolar. Bu dasturda maktab fizika kursining hamma bo’limlariga oid mingtaga yaqin masalalar berilgan. “Repetitor po fizike” o’quvchilarni tezkor metod usulida oliy o’quv yurtlariga fizika fanidan interfaol uslubda tayyorlashga imkon beradi.
6-9 sinflar uchun elektron darsliklardan foydalanish katta ahamiyatga ega. Ta’lim tizimida yuqorida keltirilgan dasturlar ya’ni, fizikon kompaniyasining dasturlarida tayyor modellar mavjud bo’lib bunda foydalanuvchi boshlang’ich parametrlarni kiritib bir necha turkum ishlarni (laboratoriya, masalalarni tahlil qilishda, taqdimot ma’ruzalarida animasiyalar) dan keng foydalanishi mumkin. Fizik jarayonlarini modellashtirish imkoniyatini beradigan dasturlariga: MatCad, MatLab, Maple, Matematika tizimlari, Crocodile, Physics, Electronics Workbench va boshqa dastur paketlarini misol keltirish mumkin.
Axborot texnologiyalarning imkoniyatidan foydalangan holda kompyuter modellarini o’quv jarayonlarida foydalanish o’zining samarasini beradi. Kompyuter modellarini o’quv jarayonlarida qo’llash tamoyillari quyidagilar:

• 
  kompyuter dasturi tajribani o’tkazish mumkin bo’lmagan yoki tajriba ko’zatib bo’lmas darajada harakatlangan paytda qo’llanilishi lozim;
  
• 
  kompyuter dasturi o’rganilayotgan detalni aniqlashda yoki yechilayotgan masalaning illyustrasiyasida yordam beradi;
  
• 
  ish natijasida o’quvchilar model yordamida hodisalarni harakterlovchi kattaliklarning ham sifatiy, ham miqdoriy bog’lanishlarini bilishlari kerak;
  
• 
  dastur bilan ishlash paytida tinglovchilarning vazifasi turli qiyinlikdagi topshiriqlar ustida ishlashdan iborat, chunki bu o’z ustida mustaqil ishlashga imkon beradi.
  

Bugingi kunda o’qitishning an’anaviy ko’rinishidan farq qiladigan zamonaviy axborot texnologiyalarini qo’llash yuqori samaradorlikka erishishga imkoniyat yaratadi. Fizika fanini o’qitish borasida tinglovchilar (o’quvchilar) ongida nazariyalarga oid modelning tasavvurlarini shakllantirish, hodisalar va jarayonlar bilan tanishtirishning samarali metodlarini ishlab chiqish muhimdir.
Kompyuterlashtirish jarayoni shunday ketmoqdaki bir necha yildan keyin har bir tinglovchi kompyuter bilan ta’minlanadi. Shuning uchun kompyuterlardan o’quv jarayonlarida foydalanishning uslubiy-o’quv qo’llanmalarini ishlab chiqish kerak. O’qituvchilar o’quvchi va tinglovchilarga fizika dasturiga mos keluvchi dasturlarni qo’llashi, elektron darsliklar va topshiriqlarning qulay va tushunarli tomonini ko’rsatishi kerak. Elektron darslikni barcha fan pedagoglariga o’z darslarida qo’llash va shu yordamida ma’ruza o’tish vazifasi yuklatiladi.
Fizik jarayonlarni kompyuterda modellashtirish uchun axborot texnologiyada fizik bilimlardan keng foydalaniladi.
Shuningdek, modellashtirishning o’ziga hos muhim tomonlari shundaki, unda turli hil fizik vosita va asboblar tayyorlash shart emas, hodisalarni jonli va tabiiy ko’rinishda tasvirlash, tajribani oz fursat ichida istalgan paytda takrorlash, kuzatish qiyin bo’lgan va umuman kuzatilishi mumkin bo’lmagan jarayonlarni ham namoyish eta olish imkoniyatiga ega bo’ladi.
O’qituvchiga kompyuter monitorida, shuningdek, multimedia proyektori yordamida ko’pgina fizik hodisalarni namoyish etishni hamda yangi noan’anaviy o’qitish turini takomillashtirish mumkin. Har bir fizika fani o’qituvchisi o’zining fizika ma’ruzasini rejalashtirishda kompyuter o’quv dasturidan to’g’ri foydalanishi kerak, chunki kompyuterlarni har qanday darsda qo’llash mumkin. Shuning uchun uni rejalashtirish va ijobiy natijaga erishishda kompyuterdan qachon va qanday foydalanishini bilishi zarur. Kompyuter dasturini qo’llash bilan kompyuterdagi o’tilgan ma’ruzalar oddiy ma’ruzalardan ko’ra yaxshiroq samara beradi. Bu esa o’quv rejasining o’z vaqtida bajarilishini ta’minlaydi. O’z tajribalarimizda fizika va fizikaning qisqa sohalariga doir kurslarni o’qitishda kompyuter dasturlaridan foydalangan holda, animasiyali turda mashg’ulotlar olib borish o’qituvchiga va tinglovchiga qo’laylik yaratib qo’ymasdan, balki fizik jarayonlarning yuz berish mexanizmlari va bosqichlarini tushunib yetishda yaxshi samara berishi kerak. Shuni e’tiborga olgan holda, fizik jarayonlar mexanizmlarini, ularning yuz berish bosqichlarini kompyuterda animasion turda namoyish etishni tashkil qilish tinglovchilar va o’quvchilar uchun ko’rgazmali, qiziqarli va yaxshi eslab qolishiga yordam beradigan mashg’ulot bo’lishi aniqlandi. Fizik jarayonlar mexanizmlarini, ularni ma’ruza, amaliy va ayniqsa tajriba mashg’ulotlarida namoyish etish va bu holatlarni kompyuter texnologiyalariga tayangan holda olib borish o’qitish jarayonida tinglovchi va o’quvchiga bilim berish va fan asoslariga doir ko’nikmalar hosil qilish samaradorligini oshiruvchi omillardan ekanligi aniqlandi.
Demak, fizik hodisalarni namoyon qila olishda axborot texnologiyalaridan foydalanish yaxshi natijalar bermoqda. O’quvchilar tasavvurlarini kengaytirishda va ularning bilimlarini yanada oshirishda zamonaviy texnologiyalarni qo’llash eng qo’lay vosita va unumli usul bo’lib hisoblanadi. Hulosa qilib shuni aytish mumkinki, yuqorida keltirilgan dasturlardan ma’ruza jarayonida qo’llash natijasida qisqa vaqt ichida kerakli axborotni tinglovchi va o’quvchilarga ko’rgazmali qilib o’tkazish imkoniyati bor. Bu esa o’quv samaradorligini oshirishning muhim omili bo’lib xizmat etadi.
Olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, bugungi kunda uzluksiz talim tizimining barcha bo'g'inlarida, shu jumladan umumiy o'rta ta’lim maktablarida ta'lim jarayonini kompyuterlashtirish quyidagi ikki yunalishda davom etmoqda:

• 
  o'quvchilarning kompyuter savodxonligini ta'minlash;
  
• 
  zamonaviy kompyuterlardan umumta'lim fanlarini o'qitishda foydalanish. Birinchi yunalish bo'yicha malum bir ijobiy natijalar qo'lga kiritilgan. Lekin
  

ikkinchi yo'nalish bo'yicha olingan natijalarni bugungi kun talabiga tulik javob bera oladi deb bulmaydi. Masalan birgina matematika fani buyicha mavjud o'rgatuvchi dasturlarda zamonaviy kompyuterlarning imkoniyatlari tulik e'tiborga olinmagan. O'quvchilarda ijodiy izlanish, mustaqil fikrlash, evristik layoqatni tarbiyalashga yunaltirilgan dasturlar deyarli yo'q. O'quv materiali batafsil bayon o'ilish, tasawur qilish qiyin bo'lgan jarayon va hodisalarni namoyish qilish, mashqlar bajartirishga mo'ljallangan dasturlar deyarli yo'q
Ana shularni e'tiborga olgan holda umumiy o'rta talim maktablari matematika kursida ko'pburchaklar mavzusini o'rganishda axborot texnologiyalaridan foydalanish pedagogik va psixologik nuqtai nazardan katta ahamiyatga ega bo'lib, quyidagi mo'him samaradorlikga olib kelishi aniqlandi:
- axborotlarning turli shakllarda berilishi o'quvchining diqqatini tortadi;

• 
  dars jarayonidagi yuqori darajadagi ko'rgazmalilik o'quvchilarda katta qiziqish o'yg'otadi, mavzuning uzoq vaqt xotirada saqlanishini ta'minlaydi;
  
• 
  o'quvchi mashg'ulot davomida passiv tinglovchidan faol ishtirokchiga, o'qituvchi bilan baravar muloqat olib boradigan hamkorga aylanadi;
  

dars davomida o'qituvchi tomonidan bajariladigan ko'pginatashkiliy ishlar kompyuter tomonidan amalga oshiriladi. Interfaol metodlar ta'lim jarayoni ishtirokchilarining birgalikda, ya'ni o'zaro hamkorlikda faoliyat yuritishiga asoslanadi. Bunda o'quvchilar va talabalar an'anaviy ta'limdagi kabi faqat tayyor bilimlarni eshitib qabul qiluvchi passiv obyektdan ta'lim jarayonida bevosita ishtirok etuvchi, mustaqil fikrlovchi faol ubyektga aylanadilar. Tadqiqotchi I.Rajabova ta'kidlashicha, "Interfaol metodlardan to'g'ri foydalanilganda, bilim olish o'quvchi uchun qiziqarli hayotiy faoliyatiga aylanadi. Bunday usullar qo'llanilganda, o'quvchilar o'qitilmaydi, balki ularning mustaqil o'qituvchi bilan birgalikda muayyan yo'nalish va miqdordagi bilimlarni mustaqil o'zlashtirishadi". Biroq bunda o'qituvchining o'rni nihoyatda katta, chunki, u muayyan fan o'quv dasturi asosida rejalashtirilgan, darslik, qo'llanmalarda belgilab berilgan muayyan mavzuga xos xususiyatlar, mavjud pedagogik shart-sharoitlar, o'quvchilarning yosh psixologik va fiziologik xususiyatlari, ularning hayotiy ehtiyoji va qiziqishidan kelib chiqib, ta'lim metodlari va dars shakllarini tanlaydi. Ushbu jarayonda, albatta, o'qituvchining bilim va malaka darajasi, dunyoqarashi, ijodkorligi, vaziyatni baholay olishi hamda unga muvofiq tezkor harakat qila olish layoqati muhim o'rin tutadi. O'z navbatida, o'quvchilarning yosh, psixologik, fiziologik xususiyatlari, bilim darajasi, dunyoqarashining ko'lami hamda sinf, guruhning faolligi ham noana'anaviy ta'lim shakli, metodi va vositalarini tanlash, ulardan maqsadga muvofiq foydalanish uchun turtki bo'ladi.
Ma'lumki, ta'lim jarayoni ikki tomonlama harakterga ega bo'lib, o'qituvchi va o'quvchilarning teng munosabatlaridan tashkil topadi. Bu jarayonga rahbarlik qiluvchi o'qituvchi ta'lim jarayonining to'g'ri tashkil etilishi, ta'lim maqsadlarining to'g'ri amalga oshirilishi va ta'lim natijalari uchun javobgar shaxs hisoblanadi. Ammo bu, ta'lim jarayoni o'qituvchining to'liq hukmronligi ostida amalga oshadigan jarayon degan noto'g'ri fikrning tug'ilishiga asos bo'la olmaydi. Ta'lim jarayoni o'quvchilarning fan asoslarini o'zlashtirishlariga oid mexanizmgina bo'lib qolmasdan, balki shaxsning umumiy ijtimoiy-madaniy qobiliyatlarini tarkib toptirishga ham qaratilishini unutmaslik lozim. Hozirgi davr talabi o'qituvchi va o'quvchilarning o'zaro hamkorlik munosabatini yo'lga qo'yish orqali o'quvchi-talabalarning ichki imkoniyatlarini yuzaga chiqarish va ularni faollashtirishdir. Interfaol ta'lim jarayonini quyidagi ikki qismga bo'lish mumkin.
-o'qituvchi bilan o'quvchilar hamkorligi;
-O'quvchilarning o'zaro bir-birlari bilan hamkorligi.
O'qituvchi bilan o'quvchilarning hamkorligi o'qituvchining o'quvchilarga ko'rsatadigan yordamidan boshlandi. U asta-sekin faollashib, o'qituvchi bilan o'quvchilarning o'zaro hamkorlik pozitsiyasiga o'sib o'tadi. Ta'lim jarayonida o'qituvchining o'quvchilar bilan hamkorlik qilishi katta ahamiyatga ega. O'quvchilarning fanga qay darajada ixlos qo'yishi o'qituvchining mana shu hamkorlik jarayonini yo'lga qo'yish mahoratiga, ya'ni pedagogik ijodkorligiga bog'liq. Interfaol usullarni qo'llash jarayonida hamkorlik munosabatini o'rnatishga ijodkorlik bilan yondashish va o'qituvchi bilan o'quvchilar hamkorligi bir vaqtda o'quvchilarning bir-birlari bilan hamkorligini tashkil etish ham juda muhim. Jumladan, fizika darslarida interfaol usullar ko'pincha o'quvchilarning dunyoqarashini shakllantirishga qaratiladi. Bunda kichik guruhlarga bo'lingan holda o'quvchilar hamkorligining yo'lga qo'yilishi xatto bilimi bo'sh, nutqi past o'quvchilarni ham o'rtoqlari ko'magida nimanidir gapirib berishga intilishiga, o'quvchini o'zi oldida turgan "tushunaman, ammo gapira olmayman" degan nutqiy to'siqni yengib o'tishga va o'zidagi ichki imkoniyatni yuzaga chiqara olishiga yordam beradi. Bu esa o'quvchilarning dars jarayonida ham, uyda ham o'z ustlarida muttasil va mustaqil ishlashlarini ta'minlaydi va nihoyatda samarali natijalarga: o'quvchilarda o'z-o'ziga ishonchning paydo bo'lishiga,. fanga muhabbat, ixlos xissining paydo bo'lishiga olib keladi.


XULOSA
Akedemik Litseylarda pedagogik texnologiyalar masalalari, muammolarini o’rganayotgan o’qituvchilar, ilmiy tadqiqotchilar, amaliyotchilarning fikricha pedagogik texnologiya-bu faqat axborot texnologiyasi bilan bog’liq, hamda o’qitish jarayonida qo’llanishi zarur bo’lgan kompyuter, masofali o’qish yoki turli xil texnikalardan foydalanish deb belgilanadi. Bizning fikrimizcha, pedagogik texnologiyaning eng asosiy negizi-bu o’qituvchi va talaba-talabaning belgilangan maqsaddan kafolatlangan natijaga hamkorlikda erishishlari uchun tanlagan texnologiyalariga bog’liq deb hisoblaymiz. Ya’ni o’qitish jarayonida maqsad bo’yicha kafolatlangan natijaga erishishda qo’llaniladigan har bir ta’lim texnologiyasi o’qituvchi va talaba o’rgasida hamkorlik faoliyatini tashkil eta olsa har ikkalasi ijobiy natijaga erisha olsa, o’quv jarayonida o’qituvchi-talabalar mustaqil fikrlay olsalar, ijoliy ishlay olsalar, izlansalar, tahlil eta olsalar, o’zlari hulosa qila olsalar, o’zlariga, guruhga, guruh esa ularga baho beriilsa o’qituvchi esa ularning bunday faolliklari uchun imkoniyat va sharoit yarata oladi.
O’qish jarayonining asosi xisoblanadi, Har bir dars, mavzu o’quv predmetining o’ziga xos texnologiyasi bor ya’ni o’quv jarayonidagi pedagogik texnologiya-bu yakka tartibdagi jarayon bo’lib, u talaba-talabaning ehtiyojidan kelib chiqqan holda yo’naltirilgan, oldindan loyihalashtirilgan va kafolatlangan natija berishiga qaratilgan pedagogik jarayondir.
Ta’lim jarayoni samaradorligini oshirish, ta’lim oluvchilarning mustaxkam nazariy bilim, faoliyat, ko’nikma va malakalarini shakllantirish, ularni kasbiy mahoratga aylanishini ta’minlash maqsadida o’qitish jarayonida yangi pedagogik texnologiyadan foydalanish davr taqozosi hamda ijtimoiy zaruriyat sifatida kun tartibiga qo’yilmoqda.
Yangi pedagogik texnologiya nazariyasi g’oyalaridan foydalanish asosida tashkil etilgan ta’lim jarayoni barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tarbiyalash borasidagi ijtimoiy buyurtmaning bajarilish xolatining sifat ko’rsatkichiga ega bo’lishiga olib keladi.
Malakaviy bitiruv ishida bajarilgan ishlarni umumlashtirib quyidagicha xulosalar qilish mumkin:
Akademik litseylarda osmon jismlarini o'rganishda, astronomiya fani, o'z oldiga yechilishi talab etiladigan quyidagi uchta asosiy vazifani qo'yadi deb qarash mumkin:
1) osmon jismlarining fazoda ko'rinma holat va harakatlarini, so'ngra bu ma'lumotlar asosida ularning harakatlarini o'rganish, ulargacha boigan masofalar, o'lchamlari, massalari va shakllarini aniqlash;
2) osmon jismlarining kimyoviy tarkibi ichki va sirtiga tegishli fizik sharoitni (temperatura, zichlik, bosim va boshqa shu kabi fizik kattaliklarni) aniqlash;
3) osmon jismlari va sistemalarining kelib chiqishi, evolyutsiyasi va kelajak taqdirini o'rganish.
Astronomiyaning birinchi vazifasiga tegishli masalalar juda qadimdan o'rganiladi. Ayniqsa, osmon mexanikasining asosiy qonunlari Kepler va Nyuton tomonidan ochilgandan so'ng bu sohada katta yutuqlarga erishildi
Olib borilgan kurs ishimiz natijalariga asoslanib, quyidagi xulosalarga kelindi:
1. Akedemik Litseylarda ta`lim sistemasida astronomiya fanining o`rnini va ahamiyatini tahlil qilishga harakat qildim

2. Akedemik Litseylarda ta`lim tizimida astronomik bilimlar berishning dolzarbligi ta`lim berish muammolari tahlil qildim .

3. Мухаммад Ал-Хоразмий ва Ахмад Ал-Фаргонийнинг астрономия сохасидаги илмий мерослариni tahlil qilishga harakat qildim

4. Akademik litseylarda fizika va astronomiya fanlarini integrallab o`qitish muammolari tahlili bayon qilindi
5 Akademik litseylarda astronomiya faniga talabalar qiziqishini orttirish boyicha fikr mulohazalar berildi
6. Akademik litseylarda astronomiya ta`limida hozirgi kunning talablaridan kelib chiqib komp’yuter imkoniyatlaridan foydalanish bo’yicha fikr mulohazalarimizni bayon qildim