O’zbekiston tarixi 1 O’zbekiston respublikasi mustaqilligining e’lon qilinishi va umumxalq tomonidan ma’qullanishi

2- O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING KONSTITUTSIYASI
VA DAVLAT RAMZLARINING QABUL QILINISHI
Dunyoda suveren deb e’tirof etilgan har bir mamlakat o’zi­ning Konstitutsiyasi, davlat ramzlari - gerbi, bayrog’i, madhi­yasiga ega. O’zbekiston Respublikasi mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq o’zining davlat ramzlarini yaratishga alohida e’tibor bilan qaradi. Oliy Kengash Davlat bayrog’i, Davlat gerbi va Davlat madhiyasi haqida qonun loyhalarini tayyorlash, Oliy Kengash sessiyasi muhokamasiga taqdim etish to’g’risida qaror qabul qildi. Oliy Kengash Qo’mitalari Konstitutsiya komissiyasi bilan hamkorlikda o’zbek xalqining tarixi, ma’naviy qadriyatlari, mustaqil davlatimiz siyosatining mazmun-mohiyatiga mos dav­lat ramzlari variantlari tayyorlandi. Jahon tajribasi ko’rsatadiki, mustaqil demokratik, huquqiy davlatning tashkil topishi va rivojlanishining asosiy sharti Kоnstitutsiyаning mavjudligidir. Mustaqillik qo’lga kiri­tilgach, bir qator omillar respublika Konstitutsiyasini yaratishni zarur qilib qo’ydi. Mamlakatimizda milliy huquqiy davlat qurish, demokratik jamiyat barpo etish, bozor munosabatlarini shakllantirish kabi dolzarb vazifalar mustaqil O’zbekiston Konstitutsiyasini ishlab chiqishni taqozo etardi. Vujudga kelayotgan yangi siyosiy partiyalar, jamoat harakatlari, jamoat tashkilotlarining yuridik manfaatlari, jamiyatimizda ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni, milliy totuvlikni ta’minlash masalalari yangi Konstitutsiya qabul qilishgа ehtiyoj tug’dirdi. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasining xalqaro huquq subyektiga a’ylanishi, mustaqil davlat sifatida jahonga tanilishi ham Konstitutsiya qabul qilinishini talab qilardi. “Mustaqillik Deklaratsiyasi» qabul qilingan O’zbekiston Oliy Kengashining 1990- yil 20- iyunda bo’lgan ikkinchi sessiyasidayoq yangi Konstitutsiya ishlab chiqish lozim, degan xulosaga kelingan edi. Sessiya O’zbekiston Prezidenti Islom Karimоv boshchiligida 64 kishidan iborat Konstitutsiya loyihаsini tayyorlash bo’yicha komissiya tuzish to’g’risida qaror qabul qiladi. Komissiya tarkibiga Oliy Kengash dерutаtlаri, Qoraqalpog’iston Respublikasi va viloyatlar vakillari, davlat, jamoat tashkilotlari va xo’jaliklarning rahbarlari, olimlar, mutaxassislar kiritildi.Konstitutsiyaviy komissiya O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini ishlab chiqish ustida qariyb 2,5 yil ishladi. Konstitutsiyaviy komissiyaning 1991- yil 12- aprelda bо‘lgan yig’ilishida komissiya a’zolari hamda yetakchi mutaxassislar va olimlardan iborat 32 kishilik ishchi guruhi tuzildi. Konstitutsiya bo’limlarini tayyorlash bo’yicha 50 kishidan iborat 6 ta kichik guruhlar tuzildi. 1991- yil 31- avgustda O’zbekiston davlat mus­taqilligining e’lon qilinishi va «O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to’g’risida» gi Qonunning qabul qilinishi, bu qonunga Konstitutsiyaviy maqom berilishi Konsti­tutsiyaviy komissiya mas’uliyatini yanada kuchaytirdi. Konstitutsiya loyihasini ishlab chiqishda konstitutsiyaviy rivojlanishning jahon tajribasi o’rganildi, inson huquqlari, de­mokratiya va qonunchilik sohasida jahonda qo’lga kiritilgan yutuq­lar hisobga olindi. Milliy davlatchiligimizning tajribasi, Amir Tеmur va boshqa allomalarimizning davlatni idora qilish so­hasidagi g’oyalari yangi Konstitutsiyaga asos qilib olindi. 1992- yil 26- sentabrda O’zbekiston Respublikasining Kons­titutsiyasi loyihasi umumxalq muhokamasi uсhun matbuotda e’lon qilindi. Muhokama 2 оyсhа davom etdi. Muhokama jarayo­nida bildirilgan takliflar asosida tuzatishlar kiritilgan loyiha 1992- yil 26- noyabrda matbuotda ikkinchi marta e’lon qilindi. Umumxalq muhokamasi davrida 6 mingdan ortiq taklif va mulohazalar bildirildi, ular inobatga olindi. Konstitutsiyamiz xalqimizning siyosiy dahosi va tafakkurining mahsuli bo’ldi. Prezident I. А. Karimov O’zbekiston Konstitutsiyasini ishlab сhiqishga rahbarlik qildi va o’zining katta hissasini qo’shdi. Oliy Kengashning 1992- yil dekabrda bo’lgan ХI sessiyasi O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini qabul qilish masalasini muhokama qildi. «Shuni alohida ta’kidlashimiz kerakki, - degan edi Prezident I. А. Karimov sessiyada so’zlagan nutqida, - yangi Konstitutsiya loyihasini yaratishda Birlashgan Millatlar Tаshkiloti hujjatlariga, Inson huquqlari umumjahon Deklaratsiyasiga, xalqaro huquqning bаrсhа e’tirof etgan qoidala­riga amal qilindi. Shuningdek, rivojlangan demokratiya mamlakat­lari hisoblanmish Amerika Qo’shma Shtatlari, Yaponiya
Kanada, Germaniya, Fransiya, Portugaliya, Italiya, Shvetsiya, Turkiya, Ispaniyaning hamda Sharq mamlakatlari Hindiston, Pokiston, Misr davlatlarining Konstitutsiya tajribasidan ijodiy foydalanildi». (I. А. Karimov. Asarlar, t.1, 127- bet.) Sessiyada deputatlar loyihaga 80 ga yaqin o’zgartirish, qo’shimcha va aniqliklar kiritdilar. Shunday qilib, 1992- yil 8- dekabr kuni O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilindi. Mustaqil O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilinganligini nishonlash maqsadida Konstitutsiya qabul qilingan kun - 8- dekabr umumxalq bayrami ­O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi kuni deb e’lon qilinsin. 8- Dekabr dam olish kuni hisoblansin. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilingan kunini umumxalq bayrami deb e’lon qilish to’g’risidagi qarordan.
O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 6 bо’lim, 128 moddadan iborat. U «Mustaqillik Deklaratsiyasi», «O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to’g’risida»gi Qonunda mustahkamlangan tamoyillar va g’oyalarni o’zida to’la mujassamlashtirdi, ularni rivojlantirdi. O’zbekiston Respublikasining Asosiy qonuni, pasporti hisoblanuvchi Konstitutsiya sobiq Ittifoq davridagi barcha Konstitutsiyalardan tubdan farq qiladi. Birinchidan, yangi qabul qilingan Konstitutsiya mustaqil O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi bo’lib, barcha moddalari haqiqiy mustaqillik g’oyalari bilаn sug’orilgan. Ilgarigi Konstitutsiyalar esa O’zbekistonning mustaqilligini ta’minlay olmaydigan, respublikaning «suveren»ligi haqida quruq so’zlar yozilgan, huquqiy qoidalari qog’ozda qolib ketadigan, rasmiy bir hujjat edi. Ikkinchidan, yangi Konstitutsiya ijodkor xalqimizning хо­hish-irodasi va dono fikr-mulohazalari asosida va jahonda to’p­langan eng ilg’or Konstitutsiyaviy rivojlanish tajribasini vа milliy davlatchiligimiz xususiyatlarini hisobga olgan holda mustaqil ishlab chiqildi. Ilgarigi Konstitutsiyalar esa Markaziy
hokimiyat tomonidan tayyorlangan Ittifoq Konstitutsiyasi nusxalaridan ko’chirib olinar edi. Shu boisdan ham yangi Asosiy qonunimiz mustaqil O’zbekistonning birinchi Konstitutsiyasi hisoblanadi. O’zbekiston Rеsрublikаsining Kоnstitutsiyаsini о’rgаnish jarayonida uning mohiyatini ochib beruvchi asosiy tamoyillarini bilib olishga ahamiyat berish zarur. O’zbekiston Konstitutsiyasining birinchi tamoyili - davlat suverenitetidir. 1-6- moddalarda O’zbekiston - suveren demokratlk respublika, davlat xalq manfaatlariga xizmat qiladi, mustaqil ichki va tashqi siyosat yuritadi, o’zbek tili davlat tilidir, deb belgilab qo’yilgan. Konstitutsiyada davlatning «O’zbekiston Respublikasi» vа O’zbekiston» degan nomlari bir ma’noni anglatadi, deb belgilab qo’yilgan. Ikkinchi Konstitutsiyaviy tamoyil - xalq hokimiyatchiligidir. 7-14- moddalarda xalq davlat hokimiyatining birdan bir mаn­bayidir, O’zbekiston xalqini millatidan qat’iy nazar uning fuqarolari tashkil etadi, davlat o’z faoliyatini inson va jamiyat farovonligini ko’zlab amalga oshiradi, deb ko’rsatilgan. Uchinchi Konstitutsiyaviy tamoyil - davlat hokimiyatining uch tarmoqqa bo’linishidir. O’zbekiston davlat hokimiyati tizimi hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlariga bo’linishi qonunlashtirildi. Uch hokimiyatdan har biri faoliyatda mustaqil bo’lib, faqat qonunga bo’ysunadi. O’zbekistonda qonun chiqaruvchi hokimiyat - Oliy Majlis, ijro etuvchi hokimiyat - Prezident rahbarligida faoliyat ko’rsatuvchi Vazirlar Mahkamasidir. Sud hokimiyati - Konstitutsiyaviy Sud, O’zbekiston Respublikasining Oliy Sudi va Oliy xo’jalik Sudi, Qoraqalpog’iston Respublikasining Oliy Sudi va Oliy xo’jalik Sudi, viloyatlar, Toshkent shahar, tuman va shahar sudlari vа xo’jalik sudlaridan iborat. Konstitutsiyaning 76-88- moddalarida Oliy Majlisning tuzilishi, vakolatlari, qonunlarni ishlab chiqish va qabul qilish qoidalari belgilab berilgan. 88-98- moddalarda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat va ijro etuvchi hokimiyat boshlig’i ekanligi, uning vakolatlari va vazifalari, Vаzirlar Mahkamasining faoliyat yuritish qoidalari qonunlashtirilgan. To‘rtinchi Konstitutsiyaviy tamoyil - bu demokratiyaga sodiqlikdir. Konstitutsiyada demokratiya va ijtimoiy adolatga sadoqat е’lon qilinadi hamda insonparvar demokratik-huquqiy davlat bаrро etish nazarda tutiladi. Konstitutsiyada umuminsoniy demokratik tаmоyillаrning, xalqaro huquq sohasida umum e’tirof etilgan qoidalarning ustunligi tan olingan. O’zbekistou Konstitutsiyasida inson hayoti, erkinligi, or-nomusi, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari eng oliy qadriyat ekanligi belgilab qo’yilgan. Beshinchi Konstitutsiyaviy tamoyil- Konstitutsiya va qonun­larning ustuvorligidir. Konstitutsiyaning 15- moddasida «O’zbe­kiston Respublikasida O’zbekiston Respublikasining Konsti­tutsiyasi va qonunlarining ustunligi so’zsiz tan olinadi. davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko’radilar», deb belgilab qo’yilgan. Konstitutsiyaning 16- moddasida birorta ham qonun yoki boshqa normativ-huquqiy hujjat Konstitutsiya normalari va qoidalariga zid kelishi mumkin emasligi qayd etilgan. Oltinchi Konstitutsiyaviy tamoyil - xalqaro andazalar darajasida ifodalangan fuqarolar huquqlari, erkinliklari va majburi­yatlarining tengligi va daxlsizligidir. O’zbekiston fuqarolarining huquqlari muhim xalqaro hujjatlar - «Inson huquqlari butun jahon Deklaratsiyasi», «Iqtisodiy, sotsial va madaniy huquqlar to’g’risida xalqaro Pakt», «Fuqarolik va siyosiy huquqlar to’g’risida xalqaro Pakt» va boshqalar asosida bаyоn etilgan. Konstitutsiyaning 18-52- moddalari inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlariga bag’ishlangan. O’zbekiston davlati tomonidan fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini oliy qadriyat sifatida tan olingan va ular himoya qilinadi. Konstitutsiya bo’yicha har bir shaxsning o’z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilishi kafolatlanadi. Konstitutsiyada har bir shaxs mulkdor bo’lishga haqli ekan­ligi, O’zbekiston iqtisodiyotining negizini хilmа-хil shakldagi mulk tashkil etishi, barcha mulk shakllarining teng huquqli ekanligi belgilab qo’yilgan. Konstitutsiyaning 21- moddasiga binоаn O’zbekiston Res­publikasining butun hududida yagona fuqarolik o’rnatilgan. O’zbekiston Respublikasining millati, elatidan qat’iy nazar barcha fuqarolari O’zbekiston xalqini tashkil etadi. Yettinchi Konstitutsiyaviy tamoyil - qonuniylikdir. Qonuniylik jamiyatning bir maromda hayot kechirishini, davlat organlari­ning maromli faoliyat ko’rsatishini ta’minlaydi. davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko’rgandagina jamiyatda barqarorlik va taraqqiyot bo’ladi. Mazkur tamoyil davlatga va uning organlariga, siyosiy раrtiyalar va jamoat uyushmalariga o’z faoliyatlarini O’zbekiston Respublikasi qоnunlаri asosida amalga оshirishlаrini talab qiluvchi Konstitutsiyaviy normadir. Konstitutsiyada siyosiy partiya­lar jamoat birlashmalari, ommaviy axborot vositalarining tuzilishi va faoliyatining huquqiy jihatlari asoslab berilgan. Sakkizinchi Konstitutsiyaviy tamoyil - O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy qoidalarini aniq belgilab qo’yilganligidadir. Konstitutsiyaning 17- moddasida: «O’zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarning to’la huquqli subyektidir. Uning tashqi siyosati davlatlarning suveren tengligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegara­larning daxlsizligi, nizolarni tinch yо’l bilan hal etish, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik qoidalariga va xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan boshqa qoidalari va normalariga asoslanadi», deb belgilab qo’yilgan. Konstitutsiyada davlat xalqning manfaatlari va xavfsizligini ta’minlash maqsadida boshqa davlatlar bilan ittifoq va do’stona aloqalar o’rnatishi hamda davlatlararo tuzilmalarga kirishi va ul­ardan ajralib chiqishi mumkinligi qonunlashtirilgan. Tо‘qqizinchi Konstitutsiyaviy tamoyil - mahalliy o’zini o’zi boshqarishdir. O’zbekistonda o’zbek davlatchiligi rivojining tari­xiy tajribasiga tayangan holda mahalliy hokimiyat boshlig’i bo’lgan hokim instituti joriy etildi. Viloyatlar, tumanlar va sha­harlarda hokimiyatning vakillik organlari xalq deputatlari ken­gashlari bo’lib, ularga viloyat, tuman va shahar hokimlari bosh­chilik qiladilar. Konstitutsiyaning 99-104- moddalarida mahalliy davlat hokimiyati asoslari, hokimlarni tayinlash va tasdiqlash tartiblari, ularning vazifalari belgilab berilgan. Konstitutsiyada fuqarolik jamiyati qurishning muhim оmili bo’lgan fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarini tuzish tartiblari belgilangan. 105- moddada: «Shaharcha, qishloq va ovullarda, shuningdek ulаr tarkibidagi mahallalarda hamda sha­harlardagi mahallalarda fuqarolarning yig’inlari o’zini o’zi boshqarish organlari bo’lib, ular ikki yarim yil muddatga raisni (oqsoqolni) va uning maslahatchilarini saylaydi», deb belgilab qo’yilgan. О’ninchi Konstitutsiyaviy tamoyil - odil sudlov, sudyalarning mustaqilligi va daxlsizligidir. Sudya faqat qonunga bo’ysunadi. Konstitutsiyaning 106-116- moddalarida O’zbekistonda sud tizimi va ularning vazifalari belgilab berilgan. Konstitutsiyada sudya deputatlikka saylana olmasligi, siyosiy partiyalar va harakatlarning a’zosi bo’la olmasligi qonuniylashtirilgan. Sud majlisi ochiq va oshkora olib boriladi, sud ishlari davlat tilida yuritiladi va zarur holda boshqa tilda yuritilishi ham mumkin. Sud hokimiyati davlat hokimiyatining muhim bir tarmog’i bo’lib, Konstitutsiyada sudning hujjatlari barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari, muassasalar va tashkilotlar, mansab­dor shaxs va fuqarolar uchun majburiy ekanligi qonunlashtirib qo’yilgan. O’zbekiston Respublikasida Qoraqalpog’iston Respublikasi­ning huquqiy maqomi, O’zbekiston bilan o’zaro munosabatlar­ning huquqiy asoslari belgilab berilgan. Hur O’zbekistonimizning tarixida birinchi Konstitut­siyani qabul qilish - jumhuriyatimizning yangidan tug’ili­shidir, haqiqiy mustaqilligimizga mustahkam poydevor qurishdir. Qabul qilingan Konstitutsiyamiz asosiy qonunimiz si­fatida davlatni davlat qiladigan, millatni millat qiladigan qonunlarga asos bo’lishi muqarrar.
Islom Karimov. Asarlar, 1- jild, 128- bet.
Darhaqiqat, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qabul qilinishi mamlakatimiz hayotida katta ahamiyatga ega bo’ldi. U mamlakatimizda qonunchilikning rivojlanishi uchun, huqu­qiy islohotlar uchun asos bo’lib qoldi. Yuzlab qonunlar, ko­dekslar, milliy dasturlar ishlab chiqildi, umumxalq muhoka­masidan o’tdi, qabul qilindi va hayotimizning barcha jabhalarida аmаl qilinmoqda. O’zbekiston Konstitutsiyasi davlatimiz suyerenitetini rо’­yobga chiqardi. O’zbekistonni dunyodagi barcha nufuzli davlatlar tan oldi, ular bilan siyosiy, diplomatik, iqtisodiy, madaniy, aloqalar о’ rnatildi. 2003- yil 24-25- арrеl kunlari bo’lib o’tgan Ikkinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining о’n birinchi sessiyasida «О’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga o’zgartishlar va qo’shimchalar kiritish to’g’risida»gi Qonun loyihasi muhokama qilindi va mazkur Qonun qabul qilindi. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga jamiyatni yanada erkinlashtirish va demokratiyalash, ikki palatali parlament tuzish zaruriyatidan kelib chiqqan holda o’zgar­tishlar va qo’shimchalar kiritildi. Asosiy Qonunimizning maz­mun va mohiyati, maqsad va vazifalariga daxl qilmagan holda, avvalo Oliy Majlisning roli va ahamiyatini kuchaytirish, uning palatalari maqomi va vakolatlariga doir 76-88- moddalarga o’zgartishlar va qo’shimchalar kiritildi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti vakolatlari hamda vazifalariga doir 89, 90, 93, 95, 96, 97- moddalarga ham o’z­gartishlar kiritildi. 89- moddaning «O’zbekiston Respublikasi Prezidenti ayni vaqtda Vazirlar Mahkamasining Raisi hisob­lanadi» deyilgan ikkinchi qismi olib tashlandi. Muxtasar aytganda, qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari o’rtasidagi vakolatlar yanada demokratik ravishda qayta taqsimlanadi. Kiritilgan o’zgartish va qo’shimchalar O’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining, hukumatning mas’­uliyatini kuchayishiga, jamiyat siyosiy hayotining faollashu­viga, saylov tizimining yanada takomillashuviga xizmat qiladi. «O’zbekiston Respublikasi davlat bayrog’i to’g’risida»gi Qonun 1991- yil 18- noyabrda O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining VIII sessiyasida qabul qilindi. O’zbekiston Respublikasining davlat bayrog’i ramzi mаm­lakatimiz hududida ilgari mavjud bo’lgan g’oyat qudratli salta­natlar bayroqlariga xos bo’lgan eng yaxshi an’analarni davom ettirgan holda Respublika tabiatiga xos xususiyatlarni, xalqimiz­ning milliy va madaniy o’zligini ham aks ettiradi. Bayroqdagi moviy rang - mangu osmon va musaffo suv ramzidir. Yaxshilikni, donishmandlikni, shon-shuhratga sadoqat­ni bildiruvchi moviyrang Sharqda azaldan qadrlanadi, o’z vaqtida buyuk Amir Tеmur ham o’z bayrog’iga bu rangni tanlagan. Oq rang - tinchlik va poklik timsolidir. Yosh mustaqil davlat o’z yo’lida baland dovonlardan oshib o’tishi kerak. Bayrog’i­mizdagi oq rang yo’limizning musaffo va charog’on bo’lishi uchun yaxshi niyat ramzidir. Qizil yо’llar - bu har bir tirik jonning qon tomirida urib turgan hayotiy kuch, tiriklik ramzidir. Yashil rang - serne’mat va orombaxsh tabiat timsoli. Hozirgi vaqtda butun dunyoda atrof-muhitni muhofaza qilish harakatlari keng yoyilmoqda, uning ramzi ham yashil rangdir. Yarim оy - O’zbekiston xalqining ko’p asrlik an’analariga muvofiq keladi. Yarim оy va yulduzlar - musaffo osmonning va tinchlikning ramzlaridir. Bayrog’imizda 12 yulduz tasviri bor, bu o’lkamizda qadimdan buyоn barkamollik, mukammallik timsoli hisoblanadi. Davlat bayrog’i - bizning o’tmishimiz, bugungi kunimiz vа kelajagimiz ramzidir. O’zbekiston Respublikasining davlat bayrog’i Nyu-York shahrida joylashgan Birlashgan Millatlar Tashkiloti qarorgohida dunyodagi suveren davlatlar bayroqlari qatorida turibdi. O’zbekiston bayrog’i xorijiy mamlakatlarda Prezidentimiz boshliq davlat delegatsiyasini qabul qilish marosimlarida, chet еl davlat delegatsiyalarini O’zbekistonda qabul qilish marosimlarida ko’tariladi. O’zbekiston bayrog’i O’zbekiston Prezidenti qarorgohi Oqsa­roy binosi, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi binosi tepasiga ilib qo’yilgan. O’zbekiston sportchilari jahon sport musobaqalarida g’oliblikni qo’lga kiritib, shohsupaga ko’tarilgan paytlarda ham O’zbekiston bayrog’i ko’tariladi. Shu boisdan mamlakatimizda va ja­hon uzra O’zbekiston bayrog’ining ko’tarilishi, bir tomondan, davlatimiz shon-shuhratini ko’tarsa, ikkinchi tomondan, bar­chamizga quvonch, faxrlanish, g’urur bag’ishlaydi. «О‘zbekiston Respublikasining davlat gerbi to’g’risida»gi Qonun 1992- yil 2- iyulda O’zbekiston
Respublikasi Oliy Kengashining Х sessiyasida qabul qilingan. Gerbning markazida tasvirlangan - qanotlarini keng yozib turgan Humо qushi - baxt-saodat va erksevarlik ramzidir. Buyuk bobokalonimiz Alisher Navoiy Humo qushini barcha tirik mavjudotlar ichida eng saxovatlisi deb ta’riflagan. Gerbning yuqori qismida respublikamizning sobit va bаrqarorligining ramzi sifatida sakkiz qirrali yulduz tasvirlangan. U «qutlug’» degan ma’noni anglatadi. Uning ichida yаrim оy vа besh qirrali yulduz ifodalangan. Quyosh tasviri - davlatimiz­ning yo’li hamisha nurli bo’lishi uchun bildirilgan yaxshi niyat timsoli. Ayni paytda u respub­likamizning nоyоb iqlim sha­roitini ham ko’rsatib turadi. Boshoqlar - rizq-ro’zimiz bo’lmish g’allaning timsoli, oppoq bo’lib ochilayotgan paxta chanoqlari tasvirlangan g’o’za shoxlari - serquyosh yurtimiz­ning dong’ini butun dunyoga taratgan asosiy boyligimiz ram­zidir. Bug’doy boshoqlari va paxta chanoqlarining davlat bayrog’iga o’xshagan lenta bilan o’rab qo’yilganligi - bu res­publikada yashayotgan xalqlar yakdilligining timsolidir. Gerb rangli tasvirda bо’lib, Humo qushi kumushrangda; quyosh, boshoqlar, paxta chanog’i va «O’zbekiston» degan yо­zuv tillarangda; g’o’za shoxlari va barglari, vodiylar yashilrangda; tog’lar havorangda; chanoqdagi paxta, daryolar, yarim оy vа yulduz oq rangda; O’zbekiston Respublikasining davlat bayrog’i tasvirlangan lenta to’rt хil rangda berilgan. Gerb suveren davlatimiz ramzi sifatida ijtimoiy-siyosiy hayot­da keng qo’llaniladi. O’zbekistonning xorijiy mamlakatlar bilаn tuzilgan bitim va shartnomalarida, davlatlararo aloqa va diplo­matik hujjatlarda O’zbekiston Respublikasining davlat gerbi tas­viri tushirilgan bo’ladi. Shuningdek, gerb davlat ahamiyatiga molik ichki hujjatlarda, davlat korxonalari va muassasalarining muhrlarida, o’zaro aloqa hujjatlarida ham gerb tasviri bo’ladi. Milliy valutamiz - so’mda ham davlat gerbi o’z ifodasini topgan. «O’zbekiston Respublikasi davlat madhiyasi to’g’risida»gi Qonun 1992- yil 10- dekabrda O’zbekiston Respublikasi Oliy Kеn­gashining ХI sessiyasida qabul qilindi. Shoir Abdulla Oripov va bastakor Mutal Burhonov tomonidan tayyorlangan variant tasdiqlandi. Davlat madhiyasi davlat mustaqilligining timsoli bo’lib, u O’zbekiston fuqarosida vatanparvarlik tuyg’ularini uyg’otadi. O’zbekiston Respublikasining davlat madhiyasi jamoatchilik oldida ijro etilganida ishtirokchilar uni tik turib, qo’lini ko’ksiga qo’yib kuylaydilar va tinglaydilar.
Mustaqil, erkin davlatning asosiy belgisi, asl роydеvori – milliy valutadlr. O’z valutasiga ega bo’lmagan davlat o’z manfaatlarini ko’zlab mustaqil ravishda moliya-kredit, bank siyosatini yurita olmaydi, o’z taqdirini, tashkilotlar, xo’jaliklar va fuqarolar taqdirini belgilay olmaydi. Ichki bozorni naqd рul bilan ta’minlash, рul chiqarish miqdori, uning xarid kuchi, kelajak istiqboli uchun sarmoya ajratish, kimga qarz berish va kimdan qarz olish, qarzni to‘lash va undirib olish, foiz stavkalarini belgilash kabi masalalarni mustaqil hal qila olmaydi. Pirovardida bunday davlat boshqa kuchli davlatlar ko’rsatmalariga qaram bo’lib qoladi, uni hech kim haqiqiy mustaqil davlat deb tan olmaydi. Shu boisdan milliy valutaga o’tish O’zbekiston uchun oliy maqsad edi. Biroq milliy valutaga o’tish oson ko’chmaydi, yangi valutani muomalaga kiritish inqilob bilan teng. Dunyo tajribasi ko’rsatadiki, davlatlar o’z milliy valutasiga erishish uchun uzoq vа mashaqqatli yo’llar bosib o’tgan, bor qudratini safarbar etgan. O’zbekistonda milliy valutani muomalaga kiritish uchun ham ma’lum vaqt, tajriba kerak edi. Avvalo, haqiqiy mustaqil iqtisodi­yotga erishish lozim edi. Shu boisdan O’zbekiston mustaqillik­ning dastlabki payti 1991-1993- yillarda sobiq Ittifoqdan meros qolgan rubl zonasida bo’lib turdi. Вiroq sovetlardan keyingi mа­konda yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishning keskin pasayishi natijasida rublning qadri ham shunga mos ravishda tushib bordi. 1993- yil mаy oyi boshlarida 800-900 rublning qadri 1 AQSH dollari darajasiga tushib ketgan edi. Shu yili Rossiyada oldingi rubl kursiga tenglashtirilgan yangi namunadagi rubl chiqarildi. Rossiya hukumati 1993- yil 26- iyulda O’zbekiston mutasaddi vakillarini Moskvaga taklif qilib, birgalikda rubl zonasida bo’lamiz deb aytdi. Keyinroq Rossiya, O’zbekiston va Qozog’iston rah­barlari Moskvada uchrashib, rubl zonasini saqlashga, O’zbekis­ton va Qozog’istonni 1993- yilgi yangi rubl namunasi bilan ta’minlashga qaror qilindi. Вirоq, amalda boshqacha yо’l tutildi, to’g’rirog’i Rossiya hu­kumati bu tadbirlardan o’z manfaati yo’lida foydalanmoqchi bo’ldi. Rossiya hukumati O’zbekiston oldiga o’z shartlarini qo’ydi. Birinchidan, kerakli rublni davlatlararo qarz sifatida, keyinchalik boylik yoki mahsulot bilan to’lash sharti qo’yildi. Ikkinchidan, rublni olishdan oldin uning 50 % miqdoridagi AQSH dollari yoki O’zbekiston oltinini garovga qo’yish talab qilindi. Uchinchidan, O’zbekistonda muomalada bo’lgan 1961-1992- yilgi namunadagi pulni (rubl) yangi 1993- yil namu­nasidagi rublga uchga bir nisbati bilan almashtirish sharti qo’yildi. To’rtinchidan, birorta shart bajarilmay qolsa, tovon puli to’lash majburiyati belgilandi. Beshinchidan, O’zbekiston Markaziy Banki Rossiya Markaziy Bankiga hisobot berishi, ya’ni tobe bo’lishi kerak edi. O’zbekiston bunday shartlarga rozi bo’lolmas edi, rozi bo’lmadi ham. Shu boisdan muomalaga yangi milliy valuta kiritish ishiga jiddiy kirishildi. O’zbekiston rahbariyati «katta og’a» ning o’yinlariga qarshi oldindan chora-tadbirlar ko’rib qo’ygan edi. 1992- yildayoq muomalaga chiqarishga mo’ljallangan so’m-kupon nusxalari tayyorlab qo’yilgan edi. Nihoyat, 1993- yil 1- noyabrda O’zbekistonda so’m-kupon muomalaga kiritildi, uning kursi oldin muomalada bo’lib kelgan rublga tenglashtirilgan edi. Shu yil noyabr oyi davomida aholi qo’lidagi rubl namunasidagi pullarini jamg’arma banklari orqali so’m-kuponga almashtirish ta’minlandi. So’m-kupon joriy etilayotgan dastlabki paytlarda chetdan rubl oqib kelmoqda, degan mish-mishlar ko’paydi. Во­zorda narxlar osmonga chiqdi. Toshkent bozorlarida bir kg go’sht 25 ming so’m-kupongacha ko’tarildi. Hukumat buning oldini olish choralarini ko’rdi. Aholi ortiqcha tashvish, aziyat chekma­di, aksincha aholi, iqtisodiyot himoya qilindi. O’zbekiston rah­bariyati so’m-kuponlar asosida zarur tajriba orttirdi, haqiqiy milliy valutani joriy qilish tadbirlarini ko’rdi. 1994- yil 16- iyundagi «O’zbekiston Respublikasining milliy valutasini muomalaga kiritish to’g’risida»gi Prezident farmoni va Vazirlar Mahkamasining qaroriga binоаn 1994- yil 1- iyuldan boshlab milliy valuta - so’m muomalaga kiritildi. 1 so’m kursi 1000 so’m-kuponga tenglashtirilgan holda joriy qilindi. Milliy valuta - so’m O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qiymati 1,3,5,10,25,50,100 so’m bo’lgan bank qog’oz pullari (banknotlar) holida muomalaga chiqarildi. Aholi qo’lidagi so’m-kuponlar jamg’arma banklari orqali 1000 ga 1 qiymatda almashtirildi. Keyinroq 200, 500, 1000 so’mlik qog’oz pullari ham muomalaga kiritildi. Shuningdek, qiymati har xil miqdordagi tangalar ham naqd рul holida muomalaga chiqarildi. «Milliy valuta – milliy iftixor, davlat mustaqilligining ramzi, suveren davlatga xos belgidir. Вu respublikaga tegishli umumiy boylik va mulkdir».
Islom Karimov. Asarlar. 3- jild, 331- bet.
Milliy valutaning muomalaga kiritilishi mamlakatimiz hayoti­da muhim voqea bo’ldi. O’zbekistonning xalqaro maydonda mavqeyi oshdi, o’zining pul-kredit, moliya siyosatini amalda mustaqil yuritadigan bo’ldi. Вu iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish uchun qulay imkoniyat yaratdi. 2003- yil 15- oktyabrdan boshlab, so’m qisman konvertatsiyalanadigan valuta maqomiga ko’tarildi.