O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XV asr boshlarigacha)

Bag‘dod
shahri Sharqning yirik ilm va madaniyat 
markazi edi. 
IX asr
da bu shaharda 
“Bayt ul-hikma” 
tashkil 
etilgan edi. 
“Bayt ul-hikma”
da katta kutubxona, 
Bag‘dod
va 
Damashq
da astronomik kuzatishlar olib boriladigan 
rasad­
xonalar
mavjud edi. Bu ilm dargohiga jalb etilgan tolibi ilmlar 
tadqiqotlar bilan bir qatorda qadimgi yunon va hind olimlarining 
ilmiy merosini o‘rganish va asarlarini arab tiliga tarjima qilish 
bilan shug‘ullanardilar. 
Al-Xorazmiy, 
Ahmad al-Farg‘oniy, Ahmad al-Mar-
vaziy, al-Abbos Javhariy 
va 
yahyo 
bin Abu Mansur 
kabi Movarounnahr 
va xurosonlik olimlar ijod qilib, o‘rta asr 
ilm-u faniga katta hissa qo‘shadilar.
Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy.
 
Mu 
hammad ibn Muso al-Xorazmiy 
 
(783–850) Xorazm diyorida tug‘ilib, voya -
ga yetadi. Dastlabki savod va turli soha-
Al-Xorazmiy

---

92
dagi bilimlarini u o‘z ona yurti Xo 
razm va Mova 
rounnahr 
shaharlarida ko‘p 
gina ustoz 
lardan oladi. So‘ngra u xa 
lifa 
Ma’mun
zamonida (813–833) “
Bayt ulhikma
”da mudir sifa-
tida fao 
liyat ko‘rsatadi. Zamonasining mash 
hur matematigi, 
astro n
omi va geografi sifatida fanga ulkan hissa qo‘shdi. 
Al-
Xoraz miy
20 dan ortiq asarlar yozdi. Ular dan faqat 10 tasigina 
bizgacha yetib kelgan. Asarlari ora sida, ayniqsa, matematikaga 
doir 
“Al-jabr val-muqobala” 
mashhur. 
Hatto, 
“algebra” 
atamasi ushbu kitob 
ning 
“al­jabr” 
deb 
yuritilgan qisqacha nomining aynan ifodasidir. 
Xorazmiy
nomi 
esa matematika fanida 
“algoritm” 
atamasi shaklida o‘z ifodasini 
topdi. Uning 
“Al­jabr” 
asari asrlar davomida avlodlar qo‘lida 
yer o‘lchash, ariq chiqarish, bino qurish, merosni taqsimlash va 
boshqa turli hisob va o‘lchov ish larida dasturilamal bo‘lib xiz mat 
qildi.