O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asrgacha)

Chingizxon

---

64
bahorida Buxoro shahrida qabul qiladi. elchilar Chingizxon 
Sulton Muham madni qudratli podshoh sifatida bilib, uni o‘zining 
eng ardoqli o‘g‘illari qatorida ko‘rishi hamda u bilan do‘stona 
shart noma tuzishga roziligini aytadi. eng ardoqli o‘g‘illari qa-
to rida ko‘rish “iltifoti”, shubhasiz, Sharq ustamonligida “Chin-
giz xonning Xorazmshohni o‘ziga qaram qilib olish niyati bor” 
degan ma’noni anglatardi. O‘zini Iskandari soniy (Ikkinchi 
Iskandar) deb hisoblab yurgan podshoga bunday “istiqbol” 
sira yoqmas edi. Xorazmshoh Mahmud Yalavochni tunda 
xufiyona o‘z huzuriga chaqirtirib keladi. Elchiga xorazmlik 
bo‘lgani uchun Chingizxonga emas, balki Xorazm shohiga 
xizmat qilishini, Chingizxon to‘g‘risidagi bor haqiqatni 
aytishini, keyinchalik xon qarorgohida Xorazmshohning josusi 
bo‘lib qolishini talab qiladi. Chingizxon o‘z elchilarining ish 
natijalaridan mamnun bo‘ladi. Chunki Mahmud Yalavoch 
Xorazm davlati va uning podshosi to‘g‘risida Chingizxonga, 
mo‘g‘ullar to‘g‘risida Xorazmshohga aytgan ma’lumotlaridan 
ko‘proq axborot to‘plab qaytgan edi.
Munosabatlarning keskinlashuvi.
 
Chingizxon ikki buyuk 
qo‘shni davlatlar o‘rtasida shartnoma tuzish uchun 1218-yilning 
o‘zidayoq Xorazmga juda katta savdo va elchilar karvonini 
jo‘natadi. Karvon ko‘p miqdorda oltin, kumush buyumlar, 
xitoy ipak matolari, suvsar va qunduz mo‘ynalari va boshqa 
har xil qimmatbaho mollar ortilgan 500 tuyadan hamda 450 
musulmon savdogarlardan tashkil topgan edi. Bu ulkan savdo 
karvoni mamlakat poytaxti Urganch shahri tomon borar edi. 
Ammo karvon yo‘lda chegara shahar O‘trorda ushlanib qoladi. 
Shaharning noibi G‘oyirxon (Inolchiq) tomonidan karvon 
talanib, savdogarlarning hammasi qirib tashlanadi. Faqat bir 
tuyakashgina o‘limdan qutulib qoladi. U Chingizxonning qa-
ror gohiga zo‘rg‘a yetib borib, karvonning dahshatli qis matidan 
xabar beradi.
Chingizxon Xorazm ma’murlaridan hisoblangan O‘tror 
noibi 
ning xiyonatkorona xatti-harakatidan nihoyatda g‘azab-
landi. Ammo g‘azabini bosib, Ibn Kafroj Bug‘roni ikki 

---

65
ishonchli mulozim kuzatuvchilar bilan Xorazmshoh huzuriga 
elchi qilib yuboradi. Chingizxon Sulton Muhammaddan ayb-
dorlarni jazo 
lashni va Inolchiqni tuttirib, uning ixtiyoriga 
jo‘na tishni talab qiladi. Xorazmshoh Chingizxonning talabiga 
javo ban elchini o‘ldirishni va u bilan birga kelgan ikkita mu-
lozimning soqol-mo‘ylovlarini qirib, sharmanda qilib qaytarib 
yuborishni buyuradi. Bu voqealar ikkita eng katta davlatlar 
o‘rtasida savdo aloqalari va elchilik munosabatlari tamomila 
uzilganini bildirar edi. Xorazmshoh uyushtirgan bu voqea har 
ikki buyuk davlatlar o‘rtasida urush boshlanishiga bahona 
bo‘ldi.