O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asrgacha)

Nasr Eloqxon boshchiligida qoraxoniylar tomonidan zabt 
etilishi bilan somoniylar hukmronligi batamom barham topdi.
Qoraxoniylar davlatining bo‘linishi.
 
Qoraxoniylar endi 
Xurosonni ham o‘z davlatiga qo‘shib olish uchun harakat qila-
dilar. Oradan ko‘p vaqt o‘tmay qoraxoniylar va g‘aznaviylar 
o‘rtasida shiddatli urushlar boshlanadi. 1006- va 1008-yillarda 
qoraxoniylar Xuroson ustiga ikki marta qo‘shin tortadilar. Lekin 
Mahmud G‘aznaviy qoraxoniylarga zarba berib, Xurosonni 
o‘z davlati tasarrufida saqlab qolishga muvaffaq bo‘ladi.
G‘aznaviylarning saljuqiylar bilan jiddiy kurashi boshlanadi. 
Bundan foydalangan qoraxoniylarning mahalliy hukmdori 
Ibrohim Bo‘ritegin 1038-yilda Amudaryo bo‘yi viloyatlari – 
Xutta lon, Vaxsh va Chag‘oniyonni g‘aznaviylardan tortib 
oladi. Ko‘p vaqt o‘tmay u Movarounnahrni va Farg‘onani 

---

57
o‘zi 
ga bo‘ysundirib, mustaqil siyosat yurita boshlaydi. Nati-
ja 
da qora 
xoniylar ikki mustaqil davlatga ajralib ketadi. Biri 
poytaxti Bola sog‘unda bo‘lgan Sharqiy qoraxoniylar, ikkin-
chisi markazi Samarqandda bo‘lgan Movarounnahrdagi 
Qora xoniylar davlati edi. Bu g‘alabalardan so‘ng Ibrohim 
Bo‘ rit egin “bug‘roxon” un vonini olgan. 
Davlat boshqaruvi.
Qoraxoniylar davlatni viloyatlarga 
bo‘ lib idora qilardilar. Ularni eloqxon yoki takin (yoki tegin)
lar boshqarardilar. Hokimlari faqat qoraxoniylar xonadonining 
eloqxon unvoniga sazovor bo‘lgan a’zolaridan saylanar edi. 
eloqxonlar o‘z nomlari bilan chaqa-tangalar zarb qilar va 
viloyatlarning mustaqilligi uchun intilar edilar. Movarounnahr 
eloqxoni qoraxoniy eloqxonlari orasida katta obro‘ga ega edi. 
U Samarqandda taxtga o‘tirgan. Viloyat boshqaruv ma’mu-
riyatida somoniylar davridagidek boshqaruv mahkamasi bo‘l-
gan. Shaharlar esa shahar hokimi, raislar tomonidan bosh qa-
rilardi. Qoraxoniylar mamlakatda o‘z hukmronligini mus 
tah-
kamlab olishda musulmon ruhoniylari bilan yaqin va do‘stona 
munosabatlar o‘rnatadilar. Bu davrda imomlar, say 
yidlar, 
shayxlar va sadrlarga e’tibor kuchayib, ularning obro‘yi har 
qachongidan ham balandga ko‘tariladi.
Qoraxoniy hukmdorlari garchi bu davrda hali o‘troq ha yot -
ga ko‘chmagan bo‘lsalar ham, dehqonchilik vohalari va sha -
harlarning madaniy ahamiyatini yaxshi anglar edilar. Ular Bo-