«O’zbеkistоn tеmir yo’llаri» aj
I-BOB. MEXANIKANING FIZIK ASOSLARI
Yüklə 1,49 Mb.
|
|
I-BOB. MEXANIKANING FIZIK ASOSLARI
Asosiy formulalar Moddiy nuqtaning fazodagi o’rni radius-vektor bilan aniqlanadi: Bu yerda – yo’nalishlarni ko’rsatuvchi birlik vektorlar x,y,z-nuqtaning koordinatalari. Harakat kinematik tenglamasining kordinata shakli quyidagicha: Bu yerda t-vaqt. O’rtacha tezlik Bu yerda - moddiy nuqtaning vaqt oralig’idagi kochishi. O’rtacha tezlik Bu yerda -nuqtaning vaqt oralig’ida o’tgan yo’li. Oniy tezlik Bu yerda - tezlikning koordinata o’qlariga proyektsiyasi. Tezlik moduli Tezlanish Bu yerda - tezlanishning koordinata o’qlariga proyektsiyalari. Tezlanish moduli Egri chiziqli harakatda tezlanishni normal va tangentsial tezlanishlarning yig’indisi sifatida ifodalash mumkin: Bu tezlanishlarning modullari Moddiy nuqtaning x o’qi bo’ylab tekkis xarakat kinematik tenglamasi Bu yerda x0 –boshlang’ich koordinata; t-vaqt. Tekis harakatda X o’qi boylab tekis o’zgaruvchan harakatning (a=const) kinematik tenglamasi Bu yerda –boshlang’ich tezlik; t-vaqt. Tekis o’zgaruvchan harakatda nuqtaning tezligi O’rtacha burchak tezlik Bu yerda - burilish burchagining vaqt oralig’ida o’zgarishi. Oniy burchak tezlik Burchak tezlanish Tekis aylanishning kinematik tenglamasi Bunda boshlang’ich burchak ko’chish; t-vaqt Tekis aylanishda Aylanish chastotasi Bu yerda N-jismning t vaqtdagi aylanishlar soni; T-aylanish davri (bir marta toliq aylanish uchun ketgan vaqt). Tekis o’zgaruvchan aylanishning kinematik tenglamasi ( ) Bu yerda boshlang’ich burchak tezlik; t-vaqt. Tekis o’zgaruvchan harakatda burchak tezlik Dinamika Moddiy nuqtaning harakat tenglamasi (Nyutonning ikkinchi qonuni): Vektor shakli Koordinata (skalyar) shakli Qayishqoqlik (elastiklik) kuchi Bu yerda k-qayishqoqlik (elastiklik) koeffitsienti (prujina xolida birlik); x-absolyut deformatsiya. O’zaro tortishish kuchi Sirpanish ishqalanish kuchi Moddiy nuqtalar tizimi massalar markazining koordinatalari Impulsning saqlanish qonuni O’zgarmas kuch ta’sirida bajarilgan ish O’zgaruvchan kuch ta’sirida bajarilgan ish vaqt oralig’i uchun o’rtacha quvvat Oniy quvvat Ilgarilanma harakat qilayotgan moddiy nuqta (yoki jism) ning energiyasi Qayishqoq (elastik) deformatsiyalangan jism (qisilgan yoki cho`zilgan prujina) ning potentsial energiyasi . Massalari m1 va m2 bo`lgan, bir-biridan r masofada joylashgan ikki moddiy nuqta (yoki ikki jism) orasidagi gravitatsion o`zaro tortishish potentsial energiyasi Bir jinsli og`irlik kuchi maydonidagi jismning potentsial energiyasi Mexanikada energiyaning saqlanish qonuni faqat konservativ kuchlar ta`sir etadigan yopiq tizimdagina bajariladi va quyidagicha yoziladi: Aylanma harakat dinamikasi. Jismga ta`sir etayotgan kuchning aylanish o`qiga nisbatan momenti bu yerda kuchning aylanish o`qiga tik tekislikdagi proyeksiyasi; l-kuch yelkasi. Aylanish o`qiga nisbatan inertsiya momenti: bu yerda m- moddiy nuqta massasi; r-undan aylanish o`qigacha bo`lgan masofa. Diskret qattiq jism uchun: bu yerda -jism i-elementning massasi; ri –shu elementdan aylanish o`qigacha bolgan masofa; n-jism elementlari soni. Agar jism bir jinsli, ya`ni uning zichligi p butun xajm boyicha bir xil bo`lsa, u holda bu yerda V-jismning xajmi. Shteyner teoremasi. Ixtiyoriy o`qqa nisbatan jismning inertsiya momenti bu yerda J0 –shu jismning berilgan o`qqa parallel va og`irlik markazidan o`tuvchi o`qqa nisbatan inertsiya momenti; a-o`qlar orasidagi masofa; m-jismning massasi. Aylanayotgan jismning o`qqa nisbatan impuls momenti Impuls momentining saqlanish qonuni bu yerda Li – tizim tarkibiga kiruvchi i-jismning impuls momenti. Qo`zg`almas o`qqa nisbatan qattiq jism aylanma harakat dinamikasining asosiy qonuni. bu yerda M - dt vaqt davomida jismga ta`sir etuvchi kuch momenti; J-jismning inertsiya momenti; ω - burchak tezlik; -impuls momenti. Aylanayotgan jismga ta`sir etuvchi M o`zgarmas kuch momentining ishi bu yerda - jismning burilish burchagi. Jism aylanayotganda erilishiladigan oniy quvvat Aylanayotgan jismning kinetik energiyasi Tekislik bo`ylab sirpanishsiz dumalayotgan jismning kinetik energiyasi Mexanik tebranishlar. Garmonik tebranishlar tenglamasi bu yerda x-tebranayotgan nuqtaning muvozanat holatidan chetlanishi; t-vaqt; A,w, -mos ravishda amplituda. Tebranishning burchak chastotasi bu yerda v va T-tebranish chastotasiva davri. Garmonik tebranayotgan nuqtaning tezligi Garmonik tebranishda tezlanish Bir xil chastotali, bir to`g`ri chiziq bo`ylab ro`y beradigan ikki tebranishning qo`shilishi natijasida hosil bo`ladigan bu yerda A1 va A2 – qo`shiluvchi tebranishlarning amplitudalari; -ularning boshlang`ich fazalari . Natijaviy tebranishning boshlang`ich fazasi quyidagi formuladan topilishi mumkin Moddiy nuqta garmonik tebranishining diferentsial tenglamasi Garmonik tebranayotgan moddiy nuqtaning to`liq energiyasi Prujinaga osilgan jism (prujinali mayatnik)ning tebranish davri) Matematik tebrangichning tebranish davri So`nuvchi tebranishlarning differentsial tenglamasi So`nuvchi tebranishlar tenglamasi So`nuvchi tebranishlarning burchak chastotasi Majburiy tebranishlarning differentsial tenglamasi Majburiy tebranishlar amplitudasi Rezonans chastota va rezonans amplituda Yüklə 1,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|