O'zbekiston temir

7-Mavzu. Raqobatlashgan bozorlardagi firmalar faoliyati. Nomukammal bozorlarda flrmalar faoliyati
AMALIY MASHG’ULOTLAR UCHUN
TOPSHIRIQLAR, VAZIYATLI
MASALALAR
12.Raqobatlashganbozorlardafirmalarfaoliyati
1–masala Berilgan jumladagi atamalarning har biriga to’g’ri tarifni toping.Sof raqolbatli firma,monopolistic raqobatdagi firma,ikkalasiga ham kiradigan hamda ikkalasiga hamkirmaydignfirmagamostasniflarnitoping. a) Bir raqobatchining boshqa raqobatchilardan maxsulot sotishining farq qilishi; b)O’rnatilgannarxdanko’proqfoydaolish; c)Faoliyatdavomidaiqtisodiyfoydaolish; d) Faoliyat davomida umumiy o’rtacha narxning minimal qiymatida maxsulot ishlabchiqarish; f)Qiymatniyuqoribaholash; Sparklebozordagiuzoqmuvozanatdavridagitishpastasifirmalaridanbiridir. a) Sparklening talab chiziq diagrammasini ko’rsating, chekli daromat chizig’ini,o’rtacha daromadchizig’inivacheklixarajatchizig’inichizing; b)Sparkleningfoydasinmada?Tusuntiribbering; c) Diagrammangizda xaridorning Sparkle tish pastasini sotib olishdan topgan ortiqchafoydasiniko’rsating; d) Agar hukumat Sparkleni yanada samarali ishlashga undasa firma qay darajadabo’lishimumkin?Uningxaridorlarigachi? 2-masala Berilgan juftliklarni ko’rib chiqing hamda reklamaning qaysi turi ko’proq aloqadorbo’lishinitushntiring. a)Oiaviyegalikqilinadiganfirmayokirestoran; b)Liftuskunalarisanoatiyokimashinasanoati; c)Judaqulayrazoryokikamroqrazorniixtiroqilgankompaniya; 3-masala SleekSneakersCopoyafzallarbozoridagiko’plabfirmalardanbiridir. a) Sleek hozircha qisqa muddatli iqtisodiy daromad olishini ko’rsating(ta’kidlang) Diagrammada Sleekning daromadini maksimal darajada oshirishi va narxini shuningdekdaromadinioshirishsohasiniko’rsating; b) Sleekning narxiga, ishlab chiqarish hajmigava foydasiga nima sodir bo’ldi? Buo’zgarishlarniso’zlaryordamidatushuntiringvadiagrammadakorsating. c)Faraz qilinadiki, vaqt davomida istemolchilar oyoq kiyim brendlari orasidagi stilistik farqlarga diqqatlarini qaratishadi.Bu o’zharish har bir jismoniy talabning narx egiluvchanligiga tasir munosabari qanaqa bo’ladi? Uzoq muddatli oraliqda Sleekning narxi,ishlab chiqarish hajmi va foydasiga talab ta’sirida qanday o’zgarishlarbo’ladi? d)Sleekningtalabelastikligiyokinoelastikegrichizig’initushuntiring?
524
4-masala 30 yil oldin, tovuqlar uchun bozor juda raqobatli edi, shundan so’ng Frank Perduetovuqbozorinio’ziningnomiostidaboshladi. a) Nima deb o’ylaysiz Perdue tovuqlar uchun brend nom yaratganmi?Bundan unimaniko’zladi? b) Jamiyat tovuqlar brend nomiga erishib nima foyda ko’rishadi? Jamiyat nmaniyo’qotgandi? 5-masala Tylenol og’riq qoldiruvchi ishlab chiqaruvchilari ko’p reklama qilishdi va sodiq xaridorlarga ega bo’lishdi.Taqqoslaganda genetic acitaminophenning ishlab chiqaruvchilar xech qanaqa reklama qilismadi va ularnig xaridorlari faqat arzon narxlari sababli paydo bo’lgan. Tylenolning chekli xarajati va genetic acetaminophennarxibirxilvao’zgarmasdir. a) Tylenol talab diagramma chizig’i,chekli daromad va chekli xarajat chizig’inichizing. b) Ishlab chiqaruvchi uchun genetic acetaminophenni takrorlang.Diagrammalardagi farqlar qanaqa? Qaysi kompaniya yaxshiroq baxolanadi? c) Qaysi kompaniyada miqdor ehtiyotkorlik bilan nazoratda olib boriladi? Nimaga? 6-masala Iqtisodchi Joel Waldfogel ma’lum qilishicha,erkin bozorlarda ba’zi bir mijozlarga barqaror xarajatlar mavjud bo’lganda xizmat qilishi mumkin.Ushbu da’volarnimisollarorqalitahlilqilamiz. a) Bir monopol firma tomonidan sotiladigan mahsulotni iste’mol qilishi mumkin bo’lgan odamlar bor deb taxmin qilamiz hamda har bir inson uchun Q=2P talabiga ega,shuning uchun ushbu mahsulotga bo’lgan umumiy talab Q=Nq=2NNP,yokiP=2-Q/Ndir.Ushbbozortalabiningegrichiziqdiagrammasinichizing. b) Ushbu bozor talabi uchun chekli daromad MR=2-2Q/N deb hisoblanadi.Ushbucheklidaromadegrichizig’inichizing. c) Savollarni oddiy tushunish uchun ushbu mahsulotni ishlab chiqarishning cheklangan qiymati nolga teng deb hisoblang.Foyda kelishi uchun monopolist qancha miqdorda ishlab chiqaradi?U qanday narxni oladi?Ushbu narxni grafikda ko’rating. d)Bu qat’iy xarajatlarga e’tibor bermaslik,daromadni xisoblabchiqish,istemol profitsiti va ushbu daromadni maksimal narxdaprofitsidni xisoblang.(Bu N funksiya bo’ladi) Ushbu maxsulotni ishlab chiqarishdan oldin firma tatqiqod va rivojlantirish harajatlarini $3 000 000 ga teng bo’lgan to’lovlarni to’lashi kerak.Qor maksimizatsiya qiluvchi firma ushbu maxsulotni ishlab chiqarishni tanlamasdan oldin N qanchalik katta bo’lishi kerak? Naqd pulni to’lashni ijtimoiy jihatdansamaraliroqqilishdanavvalNqanchalikkattabo’lishikerak? f) Ushbu misolda Waldfogelni erkin bozorlarning samarasizligi haqidagi dalillaribilanqandaybog’liqlikniko’rishimizmumkin.
525
13.Nomukammalbozorlardafirmalarfaoliyati 1-masala New Tork Times (30.11.1993) gazetasi ma’lumotlariga ko’ra, “OPEC tashkilotining oxirgi haftada ishlab chiqarishni qisqartira olmaganligi neft bozorida chalkashlikni keltirib chiqardi … 1990 yildan boshlab neft uchun eng pastnarx” a. Nima sababdan OPEC a’zolari ishlab chiqarish hajmini kamaytirishga intilganedi? b. Nima deb o’ylaysiz, nima uchun OPEC ishlab chiqarishni qisqartirishga kelisha olmagan? Neft bozoriga chalkashlik kirib kelishi natijasida nimayuzbergan? c. Gazeta shuningdek OPEC ning fikri bosib chiqardi: “Tashkilotdan tashqarida ishlab chiqaruvchi millatlar, Norvegiya va Britaniyaga o’xshab o’zlarining ulushini o’zi bajarsin va ishlab chiqarishini qisqartirsin”. Norvegiya va Biritaniya aloqasini xohlayotgan OPEC haqida aytilgan ibora “o’zlarining ulushini o’zibajarsin”nimanibildiradi? 2-masala Ko’plab bir xil g’oyalar kompaniyalarga shunday murojaat qiladi: bozordagi oligopolistularsotibolgannarsalaruchundir. a. Agar oligopolist sotuvchi sotayotgan narxni yuqori bo’lishini istasa, oligopolistxaridorqandaymaqsadniko’zlaydi. b. Beseboll jamoasi ligasining katta qismi egalari besebol o’yinchilari bozorida oligopoliyani tashkil etadi. O’yinchilar oyligiga nisbatan liga egalarining maqsadinima?Nimauchunbumaqsadgaerishishqiyin? c. Beseboll o’yinchilari 1994-yilda ishni to’xtatgan, chunki ular oylikni qabul qilmadi, liga egalari qabul qilishni xohladi. Agar liga egalari oyliklar ustida birgalikdaishlaganda,nimauchunligaegalarioylikuchunehtiyojsezadi? 3-masala Amerika havo yo’llari va Branif havo yo’llari prezidentlarining telefon suhbati ifodalangan. Ikki kompaniya o’rtasidagi o’yinni tahlil qilamiz. Har bir kompaniya chipta narxini yuqori yoki quyi narxga o’zgartira oladi.Agar bitta kompaniya 100$ ga o’zgartirsa, u kam foyda qiladi, agar boshqa kompaniya ham 100$ ga o’zgartirsa va yuqori foyda oladi, agar boshqa kompaniya 200$ ga o’zgartirsa. Boshqa tomondan, kompaniya 200$ ga o’zgartirsa u kam foyda ishlaydi agar boshqakompaniya 100$gao’zgartirsavao’rtafoydaagarboshqakompaniya 200$ gao’zgartirsa. a. Buo’yingaqarorqilishjadvalinichizing. b. Buo’yindanashequilibriumnima?Izohlang c. Harbirhavoyo’llariuchunnashequilibriumdanyaxshiroqdaromadbormi?
526
Jack va Jillning duapoliyasi haqida bahslashamiz. Uchinchi odam John suv manbasini ochib bozorga qo’shilganda, Jack va Jill duapoliyaning nash equilibriumida(80gallon)debfarazqilinadi. a. Jack va Jill jami 80 gallon ishlab chiqarishni maqsad qildi, bozor 3 ga bo’lindi.AgarJohnbungarozibo’lsa,uqanchafoydagaerishadi. b. Kelishuvdan keyin John 10 gallonga mahsulot hajmini oshirdi. Agar u shunday qilsa, Jack va Jill shartnomada tursa, John qancha foyda ko’radi? Yuqoridagilarsizgashartnomahaqidanimagapiradi? c. Bozordagi 3 ishlab chiqaruvchi uchun Nash equilibrium nima? 2 ta ishlabchiqaruvchiuchunnashequilibriumbilannimafarqibor?