O’zbekistonda boshlang’ich ta’lim sifatini oshirishda kreativ yondashuv gulamova Dilrabo Mirmannonovna

O’ZBEKISTONDA BOSHLANG’ICH TA’LIM SIFATINI OSHIRISHDA KREATIV YONDASHUV
Gulamova Dilrabo Mirmannonovna
Qashqadaryo viloyati G‘uzor tumani
48-umumiy o‘rta ta’lim maktabi
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich ta’lim sifatini oshirishda kreativ yondashuv va sinf o‘quvchilarining kreativ fikrlash qobilyatlarini aniqlash va kreativ fikrlash motivatsiyalarini rivojlantirishning o‘ziga xos usullari haqida fikr yuritilgan.Maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilaridagi kreativ qobiliyatlarni rivojlantirish maqsadida foydalanish lozim o‘qituvchi vazifalari haqidagi kerakli ma’lumotlar va manbalar keltirib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: kreativlik, qobiliyat, ijodkorlik, ko‘nikma, boshlang‘ich sinf, o‘quvchi, fikrlash, tafakkur.
O’zbekiston Respublikasining ta`lim sohasini isloh qilishdagi sa`y harakatlarining biri – bu pedagog kadrlarning zamon talablariga xamnafas tarzda faoliyat yuritishlari, har tomonlama rivojlangan komil shaxsni tarbiyalashga doir chukur bilim, ko`nikma, malaka va madaniyatga ega bo`lishlarini talab etmoqda. Bu esa o`z-o`zidan ta`lim va tarbiya ishlarining qonuniyatlarini o`rganuvchi pedagogika faniga «kreativlik» degan tushunchani olib kirdi. Ayniqsa ilmiy bilimning bugungi kundagi rivojlanishi, kreativlikning shaxsni, jamiatni vadavlatni rivojlantirishga ta`siri ushbu masalasini ilmiy pedagogik nuqtai nazardan chuqur o`rganishni talab etmoqda. Ayniqsa umumta`lim maktablarida o`qituvchi kadrlarning kreativligini rivojlantirishga bo`lgan ijtimoiy buyurtma vujudga kelmoqdaki, bu borada ilmiy pedagogik izlanishlar olib borish talab etiladi.
Kreativlik - bu shaxsning individual xususiyati bo`lib, madaniy vositalarni shaxsiy tushunchalaridan kelib chiqqan holda qo`llashi va rivojlantirishidir.
Darhaqiqat har qanday jamiyatda yosh avlodning ta’lim-tarbiyasi doimo dolzarb muammo sifatida e’tirof etiladi.
O‘zbekiston Respublikasining uzluksiz ta’lim tizimining ajralmas va eng asosiy bo‘g‘ini boshlang‘ich ta’lim ekanligini e’tiborga olgan holda aynan kreativ fikrlash ko‘nikmasini rivojlantirishga shu bosqichda alohida ahamiyat berish maqsadga muvofiqdir. Boshlang‘ich ta’limda o‘quvchilarga nazariy va amaliy bilimlar hamda kreativ fikrlash ko‘nikmalari bilan birga milliy urf-odatlar va qadryatlarni hurmat qilishi, manaviy, ruhiy, jismoniy jihatdan sog‘lam va barkamol, fuqarolik burch va masuliyatini shakllangan bo‘lib voyaga yetishlari kerak.
Darhaqiqat bugungi kunda ta’lim sohasida olib borilayotgan keng ko‘lamli islohotlar, ta’lim mazmunini takomillashtirishga oid qabul qilingan hukumat qarorlari, ta’limni hayot bilan bog‘lashni, o‘qitish samaradorligini oshirishni, tez taraqqiy etib borayotgan jamiyat uchun har tomonlama rivojlangan faol fuqarolik pozitsiyasiga ega bo‘lgan barkamol avlodni tarbiyalab, yetishtirishni talab qiladi. Bu o‘rinda ta’lim jarayoniga innovatsion pedagogik texnologiyalarning kirib kelishi va qo‘llanishi davr talabi bilan bevosita bog‘liqdir. Shuning uchun ham yosh avlodni rivojlangan huquqiy madaniyatli qilib tarbiyalash pedagog kadrlardan yangicha yondashuv hamda ijodkorlik, kreativlikni talab etadi.
Avvalo boshlang‘ich sinf o‘quvchilarda fikrlash qobiliyatini shakllantirishda tanlanadigan zamonaviy ta’lim texnologiyalarini ijtimoiy buyurtma sifatida mavjud davlat talablariga va bozor iqtisodiyoti talablariga moslashtirish hamda ilmiylik tamoyili asosida ishlab chiqish, nazariya bilan amaliyotning o‘zaro aloqadorligini ta’minlanishi va yana albatta o‘zida insonparvarlik va demokratik xususiyatlarni aks ettirishiga alohida ahamiyat berish zarur. Ta’lim tizimiga yangi kirib kelgan texnologiyalardan biri bu o‘qitishning kreativ texnologiyasi bo‘lib, uning maqsadi – insonda ijodkorlikni uyg‘otish va uning o‘zida bor bo‘lgan ijodiy imkoniyat (potensial)ni rivojlantirishdir. O‘qitishning kreativ texnologiyasi bajarilganda shaxs ijodkorlik ob’yekti darajasidan ijodkor sub’yektga o‘tkaziladi, o‘quv materiali o‘zlashtirish fanidan biron ijodkorlik, yaratuvchanlik maqsadiga erishish vositasiga aylanadi. Kreativ texnologiya yangi kerakli bilim olish, yaratish va ishlab chiqarishga qaratilgan. Kreativlik so‘zini ilk bor 1922-yilda AQSh olimi D. Simpson tomonidan qo‘llanilgan. Ushbu atama orqali shaxs qolipdagi, stereotip, odatiy tafakkurdan voz kechish qobiliyatini ta’riflagan.
Kreativlik (lot. creatio – yaratish, vujudga keltirish) – bu insonning noodatiy g‘oya, fikr bera olish, muammolarni takrorlanmas, original yechimini topish, tafakkurning an’anaviy shakllaridan voz kecha olishga bo‘lgan qobiliyatidir.
K. Rodjers (1944) kreativlik deb muammolarni yangi yechimi va biror narsa, voqea, xolatni ifoda etishning yangi usullarini aniqlashni tushunadi. Kreativlik bilan shaxs va intellektual xossalar taqqoslangan tadqiqotlar katta ahamiyatga egadir. Intellektual xossalar bilan taqqoslash bo‘yicha tadqiqotlar D. Gilford tomonidan amalga oshirilgan. Kreativlik – bu insonning shaxsiy xususiyati bo‘lib, uning o‘z-o‘zini takomillashtirib va rivojlantirib borishi bilan bog‘liq. Kreativlik (lot., ing. “create ” – yaratish, “creative ” yaratuvchi, ijodkor) – individning yangi g‘oyalarni ishlab chiqarishga tayyorlikni tavsiflovchi hamda mustaqil omil sifatida iqtidorlilikning tarkibiga kiruvchi ijodiy qobiliyati. Shaxsning kreativligi uning tafakkurida, muloqotida, his-tuyg‘ularida, muayyan faoliyat turlarida namoyon bo‘ladi.
Bolalarda kreativlikni rivojlantirishda quyidagilarga e’tibor qaratish zarur: 1) ular tomonidan ko‘p savollar berilishini rag‘batlantirish va bu odatni qo‘llabquvvatlash;
2) bolalarning mustaqilligini rag‘batlantirish va ularda javobgarlikni kuchaytirish;
3) bolalar tomonidan mustaqil faoliyatni tashkil etilishi uchun imkoniyat yaratish;
4) bolalarning qiziqishlariga e’tibor qaratish.
Quyidagi omillar shaxsda kreativlikni rivojlantirishga to‘sqinlik qiladi:
1) o‘zini tavakkaldan olib qochish;
2) fikrlash va xatti-harakatlarda qo‘pollikka yo‘l qo‘yish;
3) shaxs fantaziyasi va tasavvurining yuqori baholanmasligi;
4) boshqalarga tobe bo‘lish;
5) har qanday holatda ham faqat yutuqni o‘ylash.
Kreativ salohiyatga ega o‘quvchilar boshqalarga taqlid qilmasdan, o‘zlari tanlagan faoliyatlarining barcha bosqichlariga kreativ va mustaqil yondashadilar. Shuning uchun ham kreativ ta’lim texnologiyalaridan boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining sinfdan tashqari faoliyati davomida qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Bunda tarbiyachi yo‘naltiruvchi, o‘quvchi ijodiy loyihalovchi sifatida ishtirok etadi.
O‘qituvchining ham dars jarayoniga kreativ yondashuvi o‘quvchilarning darsda berilgan bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirishlari, qo‘llay olishlari uchun muhim omil sanaladi. O‘qituvchining kreativligi darsda ikki holatni kafolatlaydi:
-Past o‘zlashtiruvchi o‘quvchilarni , darsda “bir xillik”dan zerikkan o‘quvchilar e’tiborini dars jarayoniga jab etish va qiziqtirish
-O‘quvchilarda kreativ fikrlash va ijodiy faoliyatni aniqlash va rivojlantirish, rag‘batlantirish uchun imkoniyat yaratadi.
O‘quvchilarni kreativ fikrlashga o‘rgatish uchun tavsiyalar:

• 
  Yangi g‘oyalar qabul qiling, bir xillikdan qoching, bu darsni boshlashingizdan tortib, o‘tilgan mavzuni mustahkamlashda, yangi mavzuni bayon qilishingizda o‘z aksini topsin. O‘quvchi uchun yangilik bo‘lsin. Bu o‘quvchida a’lo kayfiyatni va darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.Sinf xonasi o‘quvchiga yoqadigan bo‘lishi kerak. Sinf xonasining o‘quvchiga yoqadigan qilib bezatilishi uning o‘zini erkin va qulay his qilishiga yordam beradi.
  
• 
  Darsni audio va videolardan foydalanib o‘tish kerak.
  
• 
  Darsni hayotga bog‘lab o‘tish kerak. O‘quvchi faqat sinfda o‘tirishi kerak emas, vaqti bilan tashqariga olib chiqib dars o‘tish ham yaxshi samara beradi. O‘quvchi o‘zi hayotida ana shu o‘rganganlarini qo‘llaydi.
  
• 
  Darslarda sahna ko‘rinishlardan foydalanish kerak. O‘quvchi keng doirada o‘zini tutishni o‘rganadi.
  
• 
  Mavzuni o‘rgatishda rasmlardan foydalaning. Masalan, bitta hikoya uchun 5 ta rasm. O‘quvchi hikoyaning mazmuniga qarab rasmlarni o‘rniga qo‘yadi.
  
• 
  Darslarda topishmoq o‘yinlardan foydalaning.
  
• 
  O‘rganish jarayoni xursandchilik bilan o‘tadi. O‘quvchini qiyinchiliklarni yengishga tayyorlaydi.
  
• 
  Ijodkorligini oshirish uchun o‘quvchi mavzuga mos ko‘rgazmalarni ko‘rib tursin, mavzudagi voqea-hodisani tasavvur qila olsin. Bu o‘quvchining mavzuga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.
  
• 
  O‘quvchining diqqatini jalb qilishda ko‘rgazmalardan keng foydalanish kerak. Masalan, prezidentasiya qilib ko‘rsatish. Darsda o‘quvchida oxirgi taassurotni qoldirish bu juda muhim.
  
• 
  Darsni ertak sifatida olib borish, qiziqarli hikoyaga bog‘lab o‘tish, o‘quvchining yoqtirgan filmiga bog‘lab o‘tish ham o‘quvchining darsga qiziqishini oshiradi.
  
• 
  Darsda o‘quvchilarni turli xil g‘oyalarga undang. O‘quvchi fikrini erkin aytsin. Bunda guruhlar bilan ishlash metodidan foydalanish yaxshi natija beradi.
  
• 
  Toqatli bo‘lish kerak. Bu o‘quvchiga darrov baho berib qo‘yishdan saqlaydi. Yana kechirimlilik, mehribonlik, mas’uliyat va o‘quvchini eshita olish-bu o‘quvchini fanni sevishi va yaxshi o‘zlashtirishiga yordam beruvchi omil hisoblanadi.
  

Xulosa qilib aytganda, har bir kreator va ijodkor boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi o‘z o‘quvchilarining kreativ fikrlash qobilyatlarini o‘z vaqtida aniqlashi va doimo rivojlantirib borishi shart va zarur.Hozirgi kundagi muhtaram Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan beshta muhim tashabbusning asosiy maqsadi ham o‘quvchi va yoshlarning o‘ziga xos kreativ qobilyatlarini aniqlash va rivojlantirishga va ularning bo‘sh vaqtini mazmunli, samarali tashkil etishga qaratilgan.Ma’lumotlarni kuzatish natijasida quyidagi xulosalar ishlab chiqildi: 1) avvalo, har bir dars jarayoni tashkil etilishida aniqlik bo‘lishi. O‘qituvchi o‘quvchilarga erkinlikni,albatta, me’yorida ta’minlab berishi lozim; 2) boshlang‘ich ta’limning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri bu -bolalarning maktabga tayyorgarlik darajasi, ijtimoiy tajribasi, psixofiziologik rivojlanishi bir xil emasligidadir. Shunga ko‘ra boshlang‘ich ta’lim o‘quv fanlari dasturlaridagi topshiriqlarda o‘quvchilarda bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga e’tibor berilgan bo‘lsa-da, ammo o‘quvchilarda ijodiy faoliyatni rivojlantirish nuqtai-nazaridan ularni takomillashtirish zarur. Ya’ni o‘qituvchilar ma’suliyatli va e’tiborli bo‘lish kerak.