O’zbekistonda demokratik islohotlar amalga oshirilayotgan hamda bozor iqtisodiyotiga o’tilayotgan bir davrda ijtimoiy muammolarga alohida e’tibor qaratilmoqda

O’zbekistonda demokratik islohotlar amalga oshirilayotgan hamda bozor iqtisodiyotiga o’tilayotgan bir davrda ijtimoiy muammolarga alohida e’tibor qaratilmoqda. o’zbekistonnning o’z tiklanish va taraqqiy etish yo’liga asoslangan tamoyillardan biri ham bu kuchli ijtimoiy siyosatdir. Kuchli ijtimoiy siyosat deganda “o’zbekistonning har bir fuqarosi millati, dini va e’tiqodidan qat’iy nazar shaxs sifatida shakllanishi, o’z qobiliyatini namoyon etishi, hayotini yanada farovon, munosib, ma’naviy boyroq qilishi uchun”1 zarur sharoitlarni yaratishga qaratilgan aholini ijtimoiy himoyalash bo’yicha ijtimoiy kafolat va choralarning ta’minlanishi tushuniladi. Fuqarolarga natijali ijtimoiy ko’makni ko’rsatish imkonini beruvchi aholini ijtimoiy himoyalash tizimining vujudga kelishi ushbu yillardagi ijtimoiy siyosatning tabiiy yutuqlaridan bo’lib hisoblanadi. Mustaqillik yillari mobaynida mavjud real iqtisodiy va demografik vaziyatni inobatga olgan holda bozor iqtisodiyoti sari bosqichma bosqich o’tish asnosida aholini ijtimoiy himoyalash mexanizmi yaratildi. Dastlabki bosqichlarida bu barcha aholini ijtimoiy himoyalanishini ta’minlovchi yo’li bo’lib, u o’z o’rnida insonlar hayoti darajasining keskin ravishda tushib ketishini oldini olish, mamlakatda turғunlikni saqlab qolish imkoniyatini berdi. Islohotlarning chuqurlashib borishi barobarida aholiga manzilli yordam ko’rsatilishiga katta e’tibor qaratildi. Barcha nafaqa va yordam trurlari oilalarga berila boshlandi, bunda asosiy e’tibor kam ta’minlangan oilalar, qariyalar va bolalarga qaratildi. Aholining turli qatlamlariga differensial yondoshish zamonaviy ijtimoiy himoya tizimining o’ziga xos tomonlaridan biridir. O’zbekistonda ijtimoiy himoya tizimi rivojlanishining zamonaviy bosqichi barqaror iqtisodiy o’sish, aholi hayoti tarzining sifat jihatidan yaxshilanilishiga asoslangan. Ҳozirgi davrda aholining bandligini va xususan tadbirkorlik 1 Каримов И.А. Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. М.: Дрофа, 1997.Б . 209. faoliyatini rivojlantirish orqali iqtisodiy faolligini rivojlanishi ijtimoiy himoyalashning asosi bo’lib xizmat qiladi. Mamlakat ijtimoiy siyosatining yana bir yutuqlaridan bo’lib, ijtimoiy xizmat ko’rsatish tizimining vujudga kelishi, aholi bilan ishlashda fuqarolarga natijali ijtimoiy ko’mak ko’rsatish imkonini beruvchi zamoaviy usul va texnologiyalardan keng foydalanish hisoblanadi. Mahalliy o’zini boshqarish organlari – xokimiyatlarda hududiy ijtimoiy xizmatlarni ko’rsatish, ijtimoiy ish, ijtimoiy pedagogika va amaliy psixologiya sohasida mutaxassislarni tayyorlash tizimining tashkil topishi va rivojlantirilishi barobarida aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatish imkoniyati ortib boraverdi. Zamonaviy o’zbekiston sharoitida aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatish tizimi alohida shaxslar, oila yoki guruhlarning moslashuvi, ijtimoiy reabilitatsiyasiga yo’naltirilgan ijtimoiy-gumanistik faoliyatning ma’lum bir uslubi tizimi sifatida namoyon bo’ladi. O’tish davrining murakkab ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarida O’zbekiston o’z muhtoj fuqarolarining zarur yordam va ko’magini olishi uchun xizmat qiladigan yangi ijtimoiy muassalar tizimini yaratish imkoniyatiga ega bo’ldi. Qariyalar, bolalar, nogironlar haqida qayғurish Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish Vazirligi, jamoatchilik tarzida o’zini boshqarish organlari (mahalla), IIV tomonidan amalga oshiriladi. Bunday muassasalar tarkibiga turli toifadagi fuqarolarga ijtimoiy xizmat ko’rsatish markazlari, aholiga psixologik-pedagogik yordam ko’rsatish markazlari, voyaga yetmaganlar uchun ijtimoiy-reabilitatsiya markazlari, oila, ayollar va bolalarga ijtimoiy yordam ko’rsatish bo’yicha hududiy markazlar va b. kiradi. O’zbekiston Respublikasining qonunchiligida va boshqa me’yoriy-huquqiy xujjatlarida aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatilishi bo’yicha asosiy tamoyillar keltirilib o’tiladi. Ular orasida quyidagicha tamoyillar ham ijtimoiy xizmatlarni olishda teng imkoniyatlarga egaligi; ijtimoiy ko’mak ko’rsatilishining manzilliligi va ommabopligi, aholining ojiz qatlamlarini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash kabi tamoyillar. Uyda ijtimoiy ko’mak ko’rsatilishiga muhtoj fuqarolarni butunlay qamrab olish va ularga ko’rsatiladigan xizmatlar ro’yxatini kengaytirish imkoniyatiga ega bo’lish maqsadida o’zini boshqarish organlariga yolғiz nafaqaxo’rlar, qariyalar va nogironlarga uyda xizmat ko’rsatish bo’yicha ish bilan shuғullanish uchun mehnat bilan band bo’lmagan fuqarolarni vaqtincha to’lovli jamoatchilik ishlariga jalb etishga ruxsat berilgan. Shubhasizki, mamlakat aholisini himoyalash va qo’llab-quvvatlash bo’yicha kompleks dasturlarining tashkillashtirilishi zarur. Umuman, davlatimizning butun ijtimoiy siyosati shularning barchasiga yo’naltirilgan. Ijtimoiy siyosat va ijtimoiy ish bir-biri bilan chambarchas boғliqdir. Ijtimoiy ish – bu ijtimoiy siyosatni amalga oshirishning o’ziga xos bir shakli bo’lsa, ijtimoiy siyosat esa ijtimoiy ishning o’zagi, yo’nalishidir. Ҳuquqiy, fuqarolik jamiyatini shakllantirishning murakkab yo’lida mamlakatimiz usun yangi bo’lgan faoliyat turini shakllantirish va rivojlantirish, kasbiy salohiyatli ijtimoiy ishchilarni tayyorlash zamon taqozosidir. Ijtimoiy ish sohasidagi mutaxassislar faoliyatini tavsifi ularga nisbatan talabning yuqoriligi haqida fikr yuritish imkonini beradi. Respublikaning bozor iqtisodiyoti tizimiga kirishining o’zi ijtimoiy ishchilarga nisbatan ehtiyoj paydo bo’lishini ta’minladi. Bundan tashqari, bugungi kunda respublikadagi barcha faoliyat yurituvchi ijtimoiy boshqarish organlarida ijtimoiy ma’lumotga ega bo’lmagan mutaxassislar ishlab kelmoqda. Ijtimoiy ishchilarni mavjud boshqa turli ta’lim shakllari bo’yicha tayyorlanilishi respublikada davlat ijtimoiy siyosati bo’yicha kadrlarni ta’minlash borasidagi muammolarning xal etilishi imkonini beradi. Ҳar qanday sharoitda ham ta’rif o’zida qadriyatlar yo’nalganligini, ijtimoiy ishchi yondoshadigan pozitsiyalar, ijtimoiy ish mohiyati to’ғrisidagi nazariyalar, masalan mazkur kasbning jamiyatdagi roli yoki uning boshqa fanlar bilan aloqasi to’ғrisidagi sotsiologik nazariyalarni aks ettiradi. Shunday ta’riflardan birini keltirib o’tamiz: ijtimoiy ish – bu individu, guruh yoki jamoatchiliklarga ijtimoiy hayotda o’zlarini namoyon etish bo’yicha imkoniyatlarini kuchaytirish yoki tiklashga, ular uchun eng ma’qul ijtimoiy sharoitlarniya aratishga kasbiy salohiyat bilan yordam ko’rsatishdan iborat bo’lgan faoliyatdir. Ijtimoiy ishning maxsus nazariyalari ijtimoiy ishchilarning bajarayotgan ishlarini tavsiflab, tushuntirish berish hamda baholashga harakat qiladi. Ijtimoiy ish nazariyasining asoslari ko’pincha ijtimoiy fanlardagi kabi ketma-ketlik va o’zaro muvofiqlikda namoyon bo’ladi. Nazariy ғoyalar borasidagi aniq tasavvurlar ijtimoiy ishning kasbiy tarkibi sifatida talqin etiladi, bu ғoyalar ijtimoiy ishchilarning yetuk tarzdagi fikr va munosabatlari hamda o’zini anglashlarining zarur tarkibi hisoblanadi. Amaliyotda ham kasbiy faoliyatning o’ziga xosligini tushunish nazariyaning asosiy maqsadi hamda insonlarga yordam ko’rsatishga intiluvchan insonlar uchun hayotiy zaruriyatdir. Bundan tashqari ijtimoiy ish o’z shakli va usullarida ko’p qirralidir. Ijtimoiy ishchilarning o’zlari o’z kasblariga turlicha yondoshadilar, ba’zan uni taqdirlanish, frustratsiya, xuzur-xalovat, afsuslanish, stress manbasi deb hisoblaydilar, lekin ulardan ko’pchilik ish mobaynida qaysidir fikrda ikkilanishlarini, qayta tahlil qilib ko’rishga, tanqidiy muhokama qilishga va har bir vaziyatni serqirra muammo sifatida ko’rib chiqishga majbur bo’lishlarini ta’kidlaydilar. Bu vazifalarni uddalay olish uchun ijtimoiy ishchi keng ma’noda salohiyatli kasb ustasi, madaniyat, jamiyat va ijtimoiy guruhlarning o’zaro munosabati masalalaridan xabardor inson bo’lishi kerak. Shu bilan birga ijtimoiy ishchi boshqa maxsus bilimlarga ham ega bo’lishi zarur. Ijtimoiy ishchilar faoliyatiga qo’yiladigan umumiy ahl borayotgan talablar asosida to’planib rivojlanib boraveradi. Vrach kasbiga o’xshagandek, bu yerda ham umumiy tamoyillar va asoslar mavjuddir, lekin u yoki bu sohaga ixtisoslashgan ijtimoiy ishchi uchun maxsus ko’nikma, bilimlar ham talab etiladi. Ijtimoiy ish – multidissiplinar kasb sohasi. Bu mijozga yordam ko’rsatish maqsadida ijtimoiy ishchi boshqa mutaxassislik sohasi vakillari – vrach, pedagog, psixolog, militsiya xodimi bilan o’zaro aloqadorlik tizimini shakllantiradi, deganidir. Boshqa tomondan ijtimoiy ishchining o’zi ham maxsus kasbiy tayyorgarlikka ega bo’lganligi va ushbu kasblarning ko’pchiligi bilan boғliq asosiy bilim va ko’nikmalarga ega bo’lgani uchun ham universal mutaxassis hisoblanadi. Bu tarzdagi turli fanlarga oid bilimlarga egalik birlamchi tashxisni amalga oshirishga yordam beradi, shuningdek boshqa mutaxasislarga muammolarni ilғashlariga imkon yaratish uchun xizmat qiladi. Bu ijtimoiy ishchi boshqa mutaxassislarda bo’lgani kabi ijtimoiy ishchilarda o’z shaxsiy usullari yo’q degani emas, albatta. Masalan, amaliy psixologiya va ijtimoiy-psixologik ishda qo’llaniladigan individual va oilaviy terapiya, ta’sir ko’rsatish ob’ekti hamda ijtimoiy o’zgarishlar jarayoniga aralashishning “chuqurligi” bilan farqlanadi. Keng ma’noda ushbu kasb millatning ijtimoiy o’zini anglashi, davlatning insonparvarligi va taraqqiy etganligi darajasi, madaniylilik darajasini o’zida aks ettiradi. Ijtimoiy ish sohasi doimo kengayib boraveradi, Ғarbda ham ijtimoiy ishchilarni mahalliy o’zini boshqarish idoralarida, maktablarda, tibbiyot muassasalarida, oila va bolalarga yordam ko’rsatish markazlarida, biznes va industriyada, ruhiy soғlomlashtirish markazlari, korreksion muassasalar va xususiy amaliyotda uchratish mumkin. […] […] Ijtimoiy muammolar aniq bir jamiyat doirasida belgilanadi. Munosabatlarning mazmun va mohiyati madaniy-tarixiy va ijtimoiy-siyosiy sharoitlarga boғliq bo’ladi. Ijtimoiy muammo sifatida belgilangan u yoki bu hodisa o’z o’rnida madaniyat, ijtimoiy institut va jamiyatdagi munosabatlarning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi. […] […] Amaliy ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy ma’murlar va tadqiqotchilar o’z shaxsiy madaniyatiga egadirlar. Ularning reallik yoki reallikni barpo etilishi haqidagi tasavvurlari, ular tomonidan ratsionallikning e’tirof etilishi, yoki ongli va me’yoriy talablarning talqini, shuningdek ijtimoiy muammolarga nisbatan munosabati qisman odatga aylangan madaniy qadriyatlar va me’yorlarga borib taqaladi. Professional sifatida bu insonlar, aslo o’zlarining “madaniy ko’zgu”lari doirasidagina ishlashlariga haqlari yo’q, biroq tanqidiy va tahliliy yondoshuvlardan foydalangan holda qadriyatlar tizimi, ijtimoiy deviatsiya va ijtimoiy muammolarni inobatga olishga majburdirlar. Barcha toifadagi ijtimoiy ishchilarning kasbiy ixtisosligi ulardan reallikni boshdan kechirish va talqin etishning turli xil usullari haqida muntazam fikr yuritishlari va ongli munosabatda bo’lishlarini talab etadi. Ҳar qanday ijtimoiy ishchining, ijtimoiy siyosatchi yoki tadqiqotchining jiddiy vazifalaridan biri, bu nazariy va amaliy bilimlarni oshirish maqsadida izlanish va muntazam ravishda o’z dunyoqarashini kengaytirish, haqiqatning ortida nima turganligini o’rganishga nisbatan intilishidir. Faqat shu yo’l bilangina muammo yoki muammo kompleksini tushunishning yangi vositalarini egallab borish mumkin. Bu esa o’z o’rnida ijtimoiy ishda strategiyaning belgilanishiga yordam beradi. Ijtimoiy ishning alohida ijtimoiy institut sifatida shakllanishi jamiyatning tarixan rivojlanishi, ijtimoiy tuzilmaning va ijtimoiy kichik tizimlarning o’zgarishi bilan shartlangandir. Uruғdoshlik munosabatlari hukmronlik qilgan davrlarda ijtimoiy harakatlar bir-biriga qorishiq bo’lib, u ham amaliy, ham taomil xususiyatga ega bo’ldi. U hox hosilni yiғish bilan, hox to’y yoki qondoshlik intiqomi boғliq bo’lmasin odatlar insoniy faoliyatni tartibni yo’lga qo’yish, uyғunlikka erishish, betartiblik, noturғunlik hosil bo’lishining mohiyatini to’ldirib boradi. Shuning uchun ham an’anaviy madaniyat jamiyat a’zolaridan doimo yozilmagan qonun-qoidalarda e’tirof etilgan va nasliy jamoa me’yorlari va qadriyatlariga muvofiq ravishda ijtimoiy tartibni saqlab qolishga yo’naltirilgan harakatlarni talab qiladi. Jamiyatning keyingi rivojlanishida ijtimoiylashuv va ijtimoiy ko’mak funksiyalarini oila o’z zimmasiga oladi, keyinchalik esa maxsus ijtimoiy institutlar zimmasiga o’tadi. Shu jumladan ijtimoiy ish instituti ham. Jamiyatning shunday ijtimoiy institutga nisbatan ehtiyoji ko’pgina omillar bilan belgilanadi, ular orasida zamonaviy madaniyatlarga xos bo’lgan shaxslararo ajralganlik, begonalashib ketish, oilalarda kechayotgan tuzilmaviy o’zgarishlar yuqori ko’rsatkichni ko’rsatib kelmoqda. Jamiyatning ijtimoiy ishni institut sifatida yetaklab borishga nisbatan tayyorgarligi ijtimoiy va davlat kichik tizimlari maqsadlarining davlat qonunchiligi, konstitutsiyasi va siyosatining taraqqiy etganligida aks etuvchi insoniyatning rivojlanishiga qarab yo’nalganligida namoyon bo’ladi. Inson fikri, shunday qilib, qadriyatli va me’yoriy tizimlarning ko’pqirraligi va tenghuquqliligini anglash, ratsional yordam va ko’mak ko’rsatilishiga olib keluvchi qiyin vaziyatlarni tushunish hamda hayrihox bo’lish orqali kechadi. Ijtimoiy madaniy omillar ijtimoiy ishning mohiyati va turini belgilab beradi, ijtimoiy istiqbollarni hamda ijtimoiy ish modellarining turli xil toifalarini ochib beradi. Ijtimoiy ish o’z shakllari bo’yicha serqirra bo’lib, mutaxassislar orasida quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin: boshqaruvchilik darajasidagi ijtimoiy ishchilar, oila bilan ishlovchi mutaxassislar, bola rivojlanishi bo’yicha mutaxassislar, individ yoki guruh bilan ishlash bo’yicha psixoterapevtik va psixologik usullarga ixtisoslashgan ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy xizmat va agentliklar, boshpana (priyutlar), internatlar ijtimoiy ishchilari, tibbiyot muassasalari tizimidagi ijtimoiy ishchilar, nogironlar bilan ishlovchi ijtimoiy ishchilar, mehnat bandligi va migratsiyasi xizmati ijtimoiy ishchilari, armiyadagi ofitser-ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy pedagoglar – ro’yxatni davom ettirish ham mumkin […]Ijtimoiy ishchi faoliyati turlarini sanab ko’rsatamiz: moliyaviy yordam, bandlik, ko’nikmalarga o’rgatish, ruhiy soғlomlik bo’yicha jamoatchilik markazlari, oziq-ovqat mahsulotlari va buyumlar bilan ta’minlash, tibbiy yordam, ijtimoiy ko’mak, huquqlarining himoyalanishi, kommunal rejalashtirish, shuningdek o’zini mustaqil ravishda himoya qilolmaydigan insonlar nomidan himoyalash. Bu ro’yxat, albatta, to’la emas. Lekin u ijtimoiy ish xizmatining jamiyatni turli darajada mavjud bo’lgan ijtimoiy ishning − resurs va imkoniyatlari kamaygan immigrantlar, qochoqlar, jamiyatdagi ozchilikni tashkil etuvchi millat vakillari, yokiirqiy va boshqa sabab tufayli kamsitilish jabrdiydalari; − ishsizlar va ularning oilalari; − jismoniy va ruhiy rivojlanishi mavjud bolalar va kattalar hamda ularning oilalari; − doimiy qarovga muhtoj bo’lgan qariyalar; − o’z muammolarini mustaqil ravishda xal eta olmaydigan migrantlar va ko’chib o’tganlar; − maktabdagi ta’lim bilan boғliq muammolarga ega bo’lgan bolalar va ularning oilalari; − ljarohatlar yoki ular hayotidagi muhim hodisalar (nafaqaga chiqish, yaqin insoning o’limi) bilan boғliq kuchli stressni kechirayotgan insonalar, uyidan qochadigan bolalar va boshqalar. Ijtimoiy ij mijozi degan tushunchaning mohiyatini tushunish uchun mazkur tushunchaning ikki semantik darajada rivojlanish jarayonini tushunish lozim: birinchi darajasi o’z ichiga jamiyat va uning instituti tushunchasini o’z ichiga olsa, ikkinchisi alohida ijtimoiy-psixologik vaziyat dinamikasini ochib beradi. Mijoz (clienthood), bir tomondan ijtimoiy ishchiga yordam so’rab murojaat etgan va yordam ko’rsatilayotgan individ, oila insonlar guruhi bo’lsa, boshqa tomondan mijoz deb ataladigan insonning ijtimoiy-psixologik xolati tushuniladi. Professional yordam ko’rsatilayotgan insonlarning marginal xolati bilan aniqlangan bu xolat, odatda bola, katta yoshdagi inson, oila, guruh, jamiyat hayotidagi krizis vaziyat bilan bevosita boғliq bo’ladi. Insonning yordam olishiga bo’lgan huquqini e’tirof etgan holda bu xolat mijozning ijtimoiy ishchi bilan kelishuvini har ikki tomonning chiqib keta olmas doirasiga aylantirib yuborish imkoniga ega bo’lgan “Men” obrazining ambivalentligi bilan tavsiflanib, o’z muammosini mustaqil ravishda yecha olmasligini har doim isbotlayotgan iste’molchining alohida ijtimoiy mavqe’i sifatida aks etadi. Mijozning ijtimoiy mavqe’ining belgilanishida ijtimoiy ishning ekologik modeli sezilarli o’zgartirishlar kiritilishiga olib keladi, unda mijoz ijtimoiy xizmatlarning buyurtmachisi sifatida ularning iste’molchilaridan va ushbu ta’sir yo’naltirilgan shaxslardan farq qilishi mumkin. (Pinkus, Minaxanga qarang, 1993). Mazkur tushunchalar tizimi nuqtai nazari bo’yicha maktab ijtimoiy ishchisi yoki uning tibbiy xodimi bo’lishi mumkin, ijtimoiy xizmatlar iste’molchisi va harakatlar mo’ljali sifatida esa – aksentual xulq-atvorni namoyon etayotgan bolaning oilasi tushuniladi. Mazkur misol Shvesiyadagi bolalar va o’spirinlar uchun psixiatrik poliklinikasining amaliy tajribasidan olingan bo’lib, bunda oila ta’sir ko’rsatish va xizmatlarni oluvchisi hisoblanadi. Poliklinikaga yo’llanma (remis) maktab, maktabgacha ta’lim muasasasi yoki tuman ijtimoiy byurosi ijtimoiy ishchisi tomonidan tuziladi. Xizmatlar ko’rsatilayotgan shaxslarda mijozning ijtimoiy ishchi bilan o’zaro ijtimoiy munosabatlarini tadqiq etishning bir usuli sifatida murakkablashib boruvchi tahlil usulini qo’llagan holda mijozlilikning xissiy imkoniyatlari va ijtimoiy-psixologik mohiyati haqida tasavvurlarini rivojlantirish mumkin. Bunda intervyuni shunday shakllantirish kerakki, toki uni yordamida mijozlilikning ekzistensional fenomeni haqida ma’lumot olish hamda maslahat berish, terapiya va kasbiy yordam amaliyotidagi salbiy va ijobiy tajribani tahlil qila olish imkoni bo’lsin. Mijozlilikning dastlabki tushunchasi bilan cheklangan holda mazkur hodisaning ijtimoiy tavsifiga alohida e’tibor qaratamiz. Bir tomondan ko’pgina man’anaviy qadriyatlarning buzilishiga olib kelgan sobiq Sovet hududi jamiyatining global ijtimoiy-iqtisodiy krizisi ishsiz, uysiz insonlar, qochoqlar sonining ortishiga olib kelmoqda. Bu o’z o’rnida oilaning kabi boshqa ijtimoiy institutlar barqarorligining buzilishiga va insonlar ruhiy hamda somatik soғliғi buzilishining ortishiga ta’sir ko’rsatmoqda. Shu asnoda butun bir ijtimoiy guruh va mamlakatlarni ijtimoiy ish mijozi toifasiga kiritib qo’ymoqda. Boshqa tomondan esa ijtimoiy qadriyatlarning insonparvarlashuvi jamiyatdagi har bir insonning turli xil ijtimoiy va individual ehtiyojlarining qondirilishiga yo’naltirilgan xizmatlarning rivojlanishiga olib keladi. Shunday qilib, ijtimoiy ishda mijozlilk tushunchasini belgilash uchun mazkur tushunchaning ikki darajada rivojlanishi jarayonini tushunmoq zarur. Mijozlar – bu 1rdam ko’rsatilayotgan individ, oila, bir guruh insonlar hisoblanadi. Ular bir tomondan ijtimoiy ishchiga xizmatlar uchun buyurtma bersa, ikinchi tomondan alohida ijtimoiy-psixologik holatga tushib qoladilar. Bunday holat, odatda, bola, yoshi katta inson, oila, guruh, jamiyat hayotidagi krizis vaziyat bilan chambarchas boғliqdir. Tarixan ijtimoiy ish insonlar va guruhlar orasida mavjud adolatsizlik bilan kurashishga qaratilgan. Ijtimoiy ish gumanitar va demokratik ғoyalar asosida rivojlanib, u diskriminatsiya va resurslarning adolatsiz taqsimlanishiga qarshi kurashga chorlagan. Adolatsizlikka qarshi kurashishga chorlash va demokratik ғoyalarning ilgari surilishi kabi asosiy holatlar bugungi kundagi ahloqiy kodeksning bir qismini tashkil etadi (NASW 1996). Ijtimoiy ish nafaqat inson (yoki guruhdagi insonlar) balki uning atrofidagi ijtimoiy muhitga yo’naltirilgan bo’lib, bunda uning atrofidagi ijtimoiy muhit inson ehtiyojlari qondirilishida katta ahamiyatga ega ekanligini tan oladi (Compton i Galaway 1994; Kirst-Ashman i Hull 1993; Germain i Gitterman 1996). Ijtimoiy ishchilar nafaqat alohida insonlarga yordam ko’rstaishga harakat qiladilar, balki yanada kengroq global darajada o’zgarishlarga erishishga intilishadi (Goldstein 1992). Mazkur ikki tomonlama e’tiborning mavjudligi ijtimoiy ishchini boshqa yordamchi kasblardan, masalan, insoniy ehtiyojlar bilan boғliq faoliyat bilan shuғullanuvchi, biroq mazkur ehtiyojlar qondirilishini hal etishda tashqi qarshiliklarga ta’sir ko’rsata olish imkoniyatiga ega bo’lmagan psixologiya va tibbiyotdan farqlanadi. Ijtimoiy ish himoyaga muhtoj aholi guruhlariga yordam ko’rsatishga qaratilgan bo’lib, unda intervensiyalar ishlab chiqilgan. Mazkur intervensiyalar inson huquqlari sohasi bilan chambarchas boғliqdir. Ijtimoiy ishdagi asosiy intervensiyalar Ijtimoiy ishda ijtimoiy ishchilar uchun bir qancha intervensiyalar ishlab chiqilgan bo’lib, ular mazkur kasbning ikki yo’nalishini, ya’ni alohida insonlarga yordam ko’rsatish va global o’zgarishlarga erishishga urinishlarini qo’llabquvvatlashga yordam beradi. Mazkur intervensiyalar jabr-zulmga qarshi kurashib, imkoniyatlar berish, kuchli tomonlar istiqbolini nazarda tutadi. Ushbu intervensiyalarni tushunish orqali ijtimoiy ishchilar o’z kasbining inson huquqlari mavzusi bilan aloqasini oson belgilab olish imkoniga ega bo’ladilar. Jabr-zulmga qarshi kurashishga da’vat […] Jabr-zulm ko’rish alohida inson yoki guruhlarga nisbatan o’z vakolatidan noto’ғri foydalanish yoki adolatsiz hukmronlik bilan boғliqdir. Jabrzulmning turli xil shakllari mavjud bo’lib, u irqiy, etnik, sinfiy va jinsiy mansublik, yosh va jinsiy yo’nalganlik kabilarga asoslanadi. Jabr-zulmning har qanday shakli o’zining nohaq munosabati turini va teng bo’lmagan kuchlar tizimini hosil qilib, jabr-zulmning mazkur turining mavjud bo’lishi va davom etishi uchun imkoniyat yaratadi. […] Muntazam ravishda zulmga tortilish, tashqi zulmkorning ko’rsatayotgan ta’siri inson yoki bir guruh insonlar tomonidan o’zining salbiy obrazini o’zlashtirilishi barobarida zulmni o’zlashtirib olinishiga ham olib kelishi mumkin. Insonlar ko’pincha bu kabi o’zlashtirilgan zulmga qarshi jahl va ғazab bilan munosabatda bo’ladilar. Bu kabi ғazabning inson ongidan o’rin egallashi o’zini badnom etuvchi yoki boshqa insonlarga nisbatan destruktiv ta’sir ko’rsatuvchi xulqning shakllanishiga olib kelishi mumkin (Shulman, 1999). Ijtimoiy ishchilar zulmni keltirib chiqaruvchi va qo’llab-quvvatlovchi individual va ijtimoiy munosabatlarni aniqlashi hamda qoralashlari zarur (Pinderhugb.es 1989). […] Imkoniyatlar berish Ijtimoiy ishchilar tomonidan qo’llaniladigan va inson huquqlari bilan boғliq bo’lgan intervensiyaning boshqa turi bu imkoniyatlar berishdir. Intervensiyaning ushbu turi etnik, sinfiy mansubliligi, yoshi, kelib chiqishi, dini va jinsiy yo’nalganligidan kelib chiqqan holda differensial munosabatda bo’lishga ta’sir etuvchi sharoit va holatlarni tadqiq etilishiga qaratilgan. Bunday intervensiya mohiyati bo’yicha individual yoki guruhiy zulm vaziyatiga javoban munosabatda bo’lishni da’vat etadi (Saleebey, 2002). Imkoniyatlar berish jamiyatda insonga nisbatan qanday munosabatda bo’linishiga, shuningdek insonning o’zi resurs va hokimiyatdan qanchalik foydalana olishiga asoslanadi. (Cowger 1994; Roche i Dewees 2001). Teng bo’lmagan kuchga ega bo’lgan tuzilmalarning kamaytirilishi shu turdagi intervensiya uchun yo’l ochib beradigan hamda fundamental asosni shakllantiradi (Solomon 1976; Gutierrez 1990; Lee 1994; Simon 1994). Imkoniyatlar berish ikki o’zaro boғliq va interfaol dinamik jarayonlar bilan tavsiflanadi (Cowger 1994). Shaxsiy planda mijozning yordam jarayoniga yo’nalishi barobarida o’z shaxsiy hayoti yuzasidan ma’suliyat va nazoratni o’z zimmasiga olishi orqali yangi vaziyatga qanday munosabat bilan qarashga o’rganadi, shu bilan hayotiy vaziyatining yaxshilanilishi natijasida o’zlariga “mukofot” tariqasida yangi xulq shakllarini o’zlashtiradilar, bu holat o’z mavqe’ini belgilashning klinik mohiyatini eslatadi (Cowger 1994:263). Bularning barchasi imkoniyatlarga egalik bilan boғliqdir, chunki ularsiz o’z mavqe’ini belgilash bir muncha murakkab kechardi. Masalan, agarda inson tibbiy xizmat olish va bu xizmat haqini to’lash uchun iqtisodiy imkoniyatga ega bo’lmasa, u taqdirda bu insonga munosib tibbiy parvarish olish bilan boғliq ehtiyojini qondirish birmuncha qiyinchilik uyғotadi. Ijtimoiy jihatdan vakolatlarga ega bo’lish dinamikasi insonning tavsifi u yashayotgan sharoit kontekstidan ayri bo’lishi mumkin emasligini taqozo etadi (Cowger 1994). Inson hulqi va uning o’ziga xos xususiyatlari boshqa insonlarning ijtimoiy faollikdagi xulqi va xususiyatlari bilan boғliq (Falck 1988). o’z tashqi ijtimoiy muhitida ahamiyatli rollardan biriga ega bo’lish uchun resurs hamda imkoniyatlarga ega bo’lgan inson o’ziga kerakli bo’lgan natijalarga shunchalik oson erishishi mumkin bo’ladi..
O’zbekistonda demokratik islohotlar amalga oshirilayotgan hamda bozor iqtisodiyotiga o’tilayotgan bir davrda ijtimoiy muammolarga alohida e’tibor qaratilmoqda. o’zbekistonnning o’z tiklanish va taraqqiy etish yo’liga asoslangan tamoyillardan biri ham bu kuchli ijtimoiy siyosatdir. Kuchli ijtimoiy siyosat deganda “o’zbekistonning har bir fuqarosi millati, dini va e’tiqodidan qat’iy nazar shaxs sifatida shakllanishi, o’z qobiliyatini namoyon etishi, hayotini yanada farovon, munosib, ma’naviy boyroq qilishi uchun”1 zarur sharoitlarni yaratishga qaratilgan aholini ijtimoiy himoyalash bo’yicha ijtimoiy kafolat va choralarning ta’minlanishi tushuniladi. Fuqarolarga natijali ijtimoiy ko’makni ko’rsatish imkonini beruvchi aholini ijtimoiy himoyalash tizimining vujudga kelishi ushbu yillardagi ijtimoiy siyosatning tabiiy yutuqlaridan bo’lib hisoblanadi. Mustaqillik yillari mobaynida mavjud real iqtisodiy va demografik vaziyatni inobatga olgan holda bozor iqtisodiyoti sari bosqichma bosqich o’tish asnosida aholini ijtimoiy himoyalash mexanizmi yaratildi. Dastlabki bosqichlarida bu barcha aholini ijtimoiy himoyalanishini ta’minlovchi yo’li bo’lib, u o’z o’rnida insonlar hayoti darajasining keskin ravishda tushib ketishini oldini olish, mamlakatda turғunlikni saqlab qolish imkoniyatini berdi. Islohotlarning chuqurlashib borishi barobarida aholiga manzilli yordam ko’rsatilishiga katta e’tibor qaratildi. Barcha nafaqa va yordam trurlari oilalarga berila boshlandi, bunda asosiy e’tibor kam ta’minlangan oilalar, qariyalar va bolalarga qaratildi. Aholining turli qatlamlariga differensial yondoshish zamonaviy ijtimoiy himoya tizimining o’ziga xos tomonlaridan biridir. O’zbekistonda ijtimoiy himoya tizimi rivojlanishining zamonaviy bosqichi barqaror iqtisodiy o’sish, aholi hayoti tarzining sifat jihatidan yaxshilanilishiga asoslangan. Ҳozirgi davrda aholining bandligini va xususan tadbirkorlik 1 Каримов И.А. Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. М.: Дрофа, 1997.Б . 209. faoliyatini rivojlantirish orqali iqtisodiy faolligini rivojlanishi ijtimoiy himoyalashning asosi bo’lib xizmat qiladi. Mamlakat ijtimoiy siyosatining yana bir yutuqlaridan bo’lib, ijtimoiy xizmat ko’rsatish tizimining vujudga kelishi, aholi bilan ishlashda fuqarolarga natijali ijtimoiy ko’mak ko’rsatish imkonini beruvchi zamoaviy usul va texnologiyalardan keng foydalanish hisoblanadi. Mahalliy o’zini boshqarish organlari – xokimiyatlarda hududiy ijtimoiy xizmatlarni ko’rsatish, ijtimoiy ish, ijtimoiy pedagogika va amaliy psixologiya sohasida mutaxassislarni tayyorlash tizimining tashkil topishi va rivojlantirilishi barobarida aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatish imkoniyati ortib boraverdi. Zamonaviy o’zbekiston sharoitida aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatish tizimi alohida shaxslar, oila yoki guruhlarning moslashuvi, ijtimoiy reabilitatsiyasiga yo’naltirilgan ijtimoiy-gumanistik faoliyatning ma’lum bir uslubi tizimi sifatida namoyon bo’ladi. O’tish davrining murakkab ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarida O’zbekiston o’z muhtoj fuqarolarining zarur yordam va ko’magini olishi uchun xizmat qiladigan yangi ijtimoiy muassalar tizimini yaratish imkoniyatiga ega bo’ldi. Qariyalar, bolalar, nogironlar haqida qayғurish Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish Vazirligi, jamoatchilik tarzida o’zini boshqarish organlari (mahalla), IIV tomonidan amalga oshiriladi. Bunday muassasalar tarkibiga turli toifadagi fuqarolarga ijtimoiy xizmat ko’rsatish markazlari, aholiga psixologik-pedagogik yordam ko’rsatish markazlari, voyaga yetmaganlar uchun ijtimoiy-reabilitatsiya markazlari, oila, ayollar va bolalarga ijtimoiy yordam ko’rsatish bo’yicha hududiy markazlar va b. kiradi. O’zbekiston Respublikasining qonunchiligida va boshqa me’yoriy-huquqiy xujjatlarida aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatilishi bo’yicha asosiy tamoyillar keltirilib o’tiladi. Ular orasida quyidagicha tamoyillar ham ijtimoiy xizmatlarni olishda teng imkoniyatlarga egaligi; ijtimoiy ko’mak ko’rsatilishining manzilliligi va ommabopligi, aholining ojiz qatlamlarini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash kabi tamoyillar. Uyda ijtimoiy ko’mak ko’rsatilishiga muhtoj fuqarolarni butunlay qamrab olish va ularga ko’rsatiladigan xizmatlar ro’yxatini kengaytirish imkoniyatiga ega bo’lish maqsadida o’zini boshqarish organlariga yolғiz nafaqaxo’rlar, qariyalar va nogironlarga uyda xizmat ko’rsatish bo’yicha ish bilan shuғullanish uchun mehnat bilan band bo’lmagan fuqarolarni vaqtincha to’lovli jamoatchilik ishlariga jalb etishga ruxsat berilgan. Shubhasizki, mamlakat aholisini himoyalash va qo’llab-quvvatlash bo’yicha kompleks dasturlarining tashkillashtirilishi zarur. Umuman, davlatimizning butun ijtimoiy siyosati shularning barchasiga yo’naltirilgan. Ijtimoiy siyosat va ijtimoiy ish bir-biri bilan chambarchas boғliqdir. Ijtimoiy ish – bu ijtimoiy siyosatni amalga oshirishning o’ziga xos bir shakli bo’lsa, ijtimoiy siyosat esa ijtimoiy ishning o’zagi, yo’nalishidir. Ҳuquqiy, fuqarolik jamiyatini shakllantirishning murakkab yo’lida mamlakatimiz usun yangi bo’lgan faoliyat turini shakllantirish va rivojlantirish, kasbiy salohiyatli ijtimoiy ishchilarni tayyorlash zamon taqozosidir. Ijtimoiy ish sohasidagi mutaxassislar faoliyatini tavsifi ularga nisbatan talabning yuqoriligi haqida fikr yuritish imkonini beradi. Respublikaning bozor iqtisodiyoti tizimiga kirishining o’zi ijtimoiy ishchilarga nisbatan ehtiyoj paydo bo’lishini ta’minladi. Bundan tashqari, bugungi kunda respublikadagi barcha faoliyat yurituvchi ijtimoiy boshqarish organlarida ijtimoiy ma’lumotga ega bo’lmagan mutaxassislar ishlab kelmoqda. Ijtimoiy ishchilarni mavjud boshqa turli ta’lim shakllari bo’yicha tayyorlanilishi respublikada davlat ijtimoiy siyosati bo’yicha kadrlarni ta’minlash borasidagi muammolarning xal etilishi imkonini beradi. Ҳar qanday sharoitda ham ta’rif o’zida qadriyatlar yo’nalganligini, ijtimoiy ishchi yondoshadigan pozitsiyalar, ijtimoiy ish mohiyati to’ғrisidagi nazariyalar, masalan mazkur kasbning jamiyatdagi roli yoki uning boshqa fanlar bilan aloqasi to’ғrisidagi sotsiologik nazariyalarni aks ettiradi. Shunday ta’riflardan birini keltirib o’tamiz: ijtimoiy ish – bu individu, guruh yoki jamoatchiliklarga ijtimoiy hayotda o’zlarini namoyon etish bo’yicha imkoniyatlarini kuchaytirish yoki tiklashga, ular uchun eng ma’qul ijtimoiy sharoitlarniya aratishga kasbiy salohiyat bilan yordam ko’rsatishdan iborat bo’lgan faoliyatdir. Ijtimoiy ishning maxsus nazariyalari ijtimoiy ishchilarning bajarayotgan ishlarini tavsiflab, tushuntirish berish hamda baholashga harakat qiladi. Ijtimoiy ish nazariyasining asoslari ko’pincha ijtimoiy fanlardagi kabi ketma-ketlik va o’zaro muvofiqlikda namoyon bo’ladi. Nazariy ғoyalar borasidagi aniq tasavvurlar ijtimoiy ishning kasbiy tarkibi sifatida talqin etiladi, bu ғoyalar ijtimoiy ishchilarning yetuk tarzdagi fikr va munosabatlari hamda o’zini anglashlarining zarur tarkibi hisoblanadi. Amaliyotda ham kasbiy faoliyatning o’ziga xosligini tushunish nazariyaning asosiy maqsadi hamda insonlarga yordam ko’rsatishga intiluvchan insonlar uchun hayotiy zaruriyatdir. Bundan tashqari ijtimoiy ish o’z shakli va usullarida ko’p qirralidir. Ijtimoiy ishchilarning o’zlari o’z kasblariga turlicha yondoshadilar, ba’zan uni taqdirlanish, frustratsiya, xuzur-xalovat, afsuslanish, stress manbasi deb hisoblaydilar, lekin ulardan ko’pchilik ish mobaynida qaysidir fikrda ikkilanishlarini, qayta tahlil qilib ko’rishga, tanqidiy muhokama qilishga va har bir vaziyatni serqirra muammo sifatida ko’rib chiqishga majbur bo’lishlarini ta’kidlaydilar. Bu vazifalarni uddalay olish uchun ijtimoiy ishchi keng ma’noda salohiyatli kasb ustasi, madaniyat, jamiyat va ijtimoiy guruhlarning o’zaro munosabati masalalaridan xabardor inson bo’lishi kerak. Shu bilan birga ijtimoiy ishchi boshqa maxsus bilimlarga ham ega bo’lishi zarur. Ijtimoiy ishchilar faoliyatiga qo’yiladigan umumiy ahl borayotgan talablar asosida to’planib rivojlanib boraveradi. Vrach kasbiga o’xshagandek, bu yerda ham umumiy tamoyillar va asoslar mavjuddir, lekin u yoki bu sohaga ixtisoslashgan ijtimoiy ishchi uchun maxsus ko’nikma, bilimlar ham talab etiladi. Ijtimoiy ish – multidissiplinar kasb sohasi. Bu mijozga yordam ko’rsatish maqsadida ijtimoiy ishchi boshqa mutaxassislik sohasi vakillari – vrach, pedagog, psixolog, militsiya xodimi bilan o’zaro aloqadorlik tizimini shakllantiradi, deganidir. Boshqa tomondan ijtimoiy ishchining o’zi ham maxsus kasbiy tayyorgarlikka ega bo’lganligi va ushbu kasblarning ko’pchiligi bilan boғliq asosiy bilim va ko’nikmalarga ega bo’lgani uchun ham universal mutaxassis hisoblanadi. Bu tarzdagi turli fanlarga oid bilimlarga egalik birlamchi tashxisni amalga oshirishga yordam beradi, shuningdek boshqa mutaxasislarga muammolarni ilғashlariga imkon yaratish uchun xizmat qiladi. Bu ijtimoiy ishchi boshqa mutaxassislarda bo’lgani kabi ijtimoiy ishchilarda o’z shaxsiy usullari yo’q degani emas, albatta. Masalan, amaliy psixologiya va ijtimoiy-psixologik ishda qo’llaniladigan individual va oilaviy terapiya, ta’sir ko’rsatish ob’ekti hamda ijtimoiy o’zgarishlar jarayoniga aralashishning “chuqurligi” bilan farqlanadi. Keng ma’noda ushbu kasb millatning ijtimoiy o’zini anglashi, davlatning insonparvarligi va taraqqiy etganligi darajasi, madaniylilik darajasini o’zida aks ettiradi. Ijtimoiy ish sohasi doimo kengayib boraveradi, Ғarbda ham ijtimoiy ishchilarni mahalliy o’zini boshqarish idoralarida, maktablarda, tibbiyot muassasalarida, oila va bolalarga yordam ko’rsatish markazlarida, biznes va industriyada, ruhiy soғlomlashtirish markazlari, korreksion muassasalar va xususiy amaliyotda uchratish mumkin. […] […] Ijtimoiy muammolar aniq bir jamiyat doirasida belgilanadi. Munosabatlarning mazmun va mohiyati madaniy-tarixiy va ijtimoiy-siyosiy sharoitlarga boғliq bo’ladi. Ijtimoiy muammo sifatida belgilangan u yoki bu hodisa o’z o’rnida madaniyat, ijtimoiy institut va jamiyatdagi munosabatlarning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi. […] […] Amaliy ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy ma’murlar va tadqiqotchilar o’z shaxsiy madaniyatiga egadirlar. Ularning reallik yoki reallikni barpo etilishi haqidagi tasavvurlari, ular tomonidan ratsionallikning e’tirof etilishi, yoki ongli va me’yoriy talablarning talqini, shuningdek ijtimoiy muammolarga nisbatan munosabati qisman odatga aylangan madaniy qadriyatlar va me’yorlarga borib taqaladi. Professional sifatida bu insonlar, aslo o’zlarining “madaniy ko’zgu”lari doirasidagina ishlashlariga haqlari yo’q, biroq tanqidiy va tahliliy yondoshuvlardan foydalangan holda qadriyatlar tizimi, ijtimoiy deviatsiya va ijtimoiy muammolarni inobatga olishga majburdirlar. Barcha toifadagi ijtimoiy ishchilarning kasbiy ixtisosligi ulardan reallikni boshdan kechirish va talqin etishning turli xil usullari haqida muntazam fikr yuritishlari va ongli munosabatda bo’lishlarini talab etadi. Ҳar qanday ijtimoiy ishchining, ijtimoiy siyosatchi yoki tadqiqotchining jiddiy vazifalaridan biri, bu nazariy va amaliy bilimlarni oshirish maqsadida izlanish va muntazam ravishda o’z dunyoqarashini kengaytirish, haqiqatning ortida nima turganligini o’rganishga nisbatan intilishidir. Faqat shu yo’l bilangina muammo yoki muammo kompleksini tushunishning yangi vositalarini egallab borish mumkin. Bu esa o’z o’rnida ijtimoiy ishda strategiyaning belgilanishiga yordam beradi. Ijtimoiy ishning alohida ijtimoiy institut sifatida shakllanishi jamiyatning tarixan rivojlanishi, ijtimoiy tuzilmaning va ijtimoiy kichik tizimlarning o’zgarishi bilan shartlangandir. Uruғdoshlik munosabatlari hukmronlik qilgan davrlarda ijtimoiy harakatlar bir-biriga qorishiq bo’lib, u ham amaliy, ham taomil xususiyatga ega bo’ldi. U hox hosilni yiғish bilan, hox to’y yoki qondoshlik intiqomi boғliq bo’lmasin odatlar insoniy faoliyatni tartibni yo’lga qo’yish, uyғunlikka erishish, betartiblik, noturғunlik hosil bo’lishining mohiyatini to’ldirib boradi. Shuning uchun ham an’anaviy madaniyat jamiyat a’zolaridan doimo yozilmagan qonun-qoidalarda e’tirof etilgan va nasliy jamoa me’yorlari va qadriyatlariga muvofiq ravishda ijtimoiy tartibni saqlab qolishga yo’naltirilgan harakatlarni talab qiladi. Jamiyatning keyingi rivojlanishida ijtimoiylashuv va ijtimoiy ko’mak funksiyalarini oila o’z zimmasiga oladi, keyinchalik esa maxsus ijtimoiy institutlar zimmasiga o’tadi. Shu jumladan ijtimoiy ish instituti ham. Jamiyatning shunday ijtimoiy institutga nisbatan ehtiyoji ko’pgina omillar bilan belgilanadi, ular orasida zamonaviy madaniyatlarga xos bo’lgan shaxslararo ajralganlik, begonalashib ketish, oilalarda kechayotgan tuzilmaviy o’zgarishlar yuqori ko’rsatkichni ko’rsatib kelmoqda. Jamiyatning ijtimoiy ishni institut sifatida yetaklab borishga nisbatan tayyorgarligi ijtimoiy va davlat kichik tizimlari maqsadlarining davlat qonunchiligi, konstitutsiyasi va siyosatining taraqqiy etganligida aks etuvchi insoniyatning rivojlanishiga qarab yo’nalganligida namoyon bo’ladi. Inson fikri, shunday qilib, qadriyatli va me’yoriy tizimlarning ko’pqirraligi va tenghuquqliligini anglash, ratsional yordam va ko’mak ko’rsatilishiga olib keluvchi qiyin vaziyatlarni tushunish hamda hayrihox bo’lish orqali kechadi. Ijtimoiy madaniy omillar ijtimoiy ishning mohiyati va turini belgilab beradi, ijtimoiy istiqbollarni hamda ijtimoiy ish modellarining turli xil toifalarini ochib beradi. Ijtimoiy ish o’z shakllari bo’yicha serqirra bo’lib, mutaxassislar orasida quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin: boshqaruvchilik darajasidagi ijtimoiy ishchilar, oila bilan ishlovchi mutaxassislar, bola rivojlanishi bo’yicha mutaxassislar, individ yoki guruh bilan ishlash bo’yicha psixoterapevtik va psixologik usullarga ixtisoslashgan ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy xizmat va agentliklar, boshpana (priyutlar), internatlar ijtimoiy ishchilari, tibbiyot muassasalari tizimidagi ijtimoiy ishchilar, nogironlar bilan ishlovchi ijtimoiy ishchilar, mehnat bandligi va migratsiyasi xizmati ijtimoiy ishchilari, armiyadagi ofitser-ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy pedagoglar – ro’yxatni davom ettirish ham mumkin […]Ijtimoiy ishchi faoliyati turlarini sanab ko’rsatamiz: moliyaviy yordam, bandlik, ko’nikmalarga o’rgatish, ruhiy soғlomlik bo’yicha jamoatchilik markazlari, oziq-ovqat mahsulotlari va buyumlar bilan ta’minlash, tibbiy yordam, ijtimoiy ko’mak, huquqlarining himoyalanishi, kommunal rejalashtirish, shuningdek o’zini mustaqil ravishda himoya qilolmaydigan insonlar nomidan himoyalash. Bu ro’yxat, albatta, to’la emas. Lekin u ijtimoiy ish xizmatining jamiyatni turli darajada mavjud bo’lgan ijtimoiy ishning − resurs va imkoniyatlari kamaygan immigrantlar, qochoqlar, jamiyatdagi ozchilikni tashkil etuvchi millat vakillari, yokiirqiy va boshqa sabab tufayli kamsitilish jabrdiydalari; − ishsizlar va ularning oilalari; − jismoniy va ruhiy rivojlanishi mavjud bolalar va kattalar hamda ularning oilalari; − doimiy qarovga muhtoj bo’lgan qariyalar; − o’z muammolarini mustaqil ravishda xal eta olmaydigan migrantlar va ko’chib o’tganlar; − maktabdagi ta’lim bilan boғliq muammolarga ega bo’lgan bolalar va ularning oilalari; − ljarohatlar yoki ular hayotidagi muhim hodisalar (nafaqaga chiqish, yaqin insoning o’limi) bilan boғliq kuchli stressni kechirayotgan insonalar, uyidan qochadigan bolalar va boshqalar. Ijtimoiy ij mijozi degan tushunchaning mohiyatini tushunish uchun mazkur tushunchaning ikki semantik darajada rivojlanish jarayonini tushunish lozim: birinchi darajasi o’z ichiga jamiyat va uning instituti tushunchasini o’z ichiga olsa, ikkinchisi alohida ijtimoiy-psixologik vaziyat dinamikasini ochib beradi. Mijoz (clienthood), bir tomondan ijtimoiy ishchiga yordam so’rab murojaat etgan va yordam ko’rsatilayotgan individ, oila insonlar guruhi bo’lsa, boshqa tomondan mijoz deb ataladigan insonning ijtimoiy-psixologik xolati tushuniladi. Professional yordam ko’rsatilayotgan insonlarning marginal xolati bilan aniqlangan bu xolat, odatda bola, katta yoshdagi inson, oila, guruh, jamiyat hayotidagi krizis vaziyat bilan bevosita boғliq bo’ladi. Insonning yordam olishiga bo’lgan huquqini e’tirof etgan holda bu xolat mijozning ijtimoiy ishchi bilan kelishuvini har ikki tomonning chiqib keta olmas doirasiga aylantirib yuborish imkoniga ega bo’lgan “Men” obrazining ambivalentligi bilan tavsiflanib, o’z muammosini mustaqil ravishda yecha olmasligini har doim isbotlayotgan iste’molchining alohida ijtimoiy mavqe’i sifatida aks etadi. Mijozning ijtimoiy mavqe’ining belgilanishida ijtimoiy ishning ekologik modeli sezilarli o’zgartirishlar kiritilishiga olib keladi, unda mijoz ijtimoiy xizmatlarning buyurtmachisi sifatida ularning iste’molchilaridan va ushbu ta’sir yo’naltirilgan shaxslardan farq qilishi mumkin. (Pinkus, Minaxanga qarang, 1993). Mazkur tushunchalar tizimi nuqtai nazari bo’yicha maktab ijtimoiy ishchisi yoki uning tibbiy xodimi bo’lishi mumkin, ijtimoiy xizmatlar iste’molchisi va harakatlar mo’ljali sifatida esa – aksentual xulq-atvorni namoyon etayotgan bolaning oilasi tushuniladi. Mazkur misol Shvesiyadagi bolalar va o’spirinlar uchun psixiatrik poliklinikasining amaliy tajribasidan olingan bo’lib, bunda oila ta’sir ko’rsatish va xizmatlarni oluvchisi hisoblanadi. Poliklinikaga yo’llanma (remis) maktab, maktabgacha ta’lim muasasasi yoki tuman ijtimoiy byurosi ijtimoiy ishchisi tomonidan tuziladi. Xizmatlar ko’rsatilayotgan shaxslarda mijozning ijtimoiy ishchi bilan o’zaro ijtimoiy munosabatlarini tadqiq etishning bir usuli sifatida murakkablashib boruvchi tahlil usulini qo’llagan holda mijozlilikning xissiy imkoniyatlari va ijtimoiy-psixologik mohiyati haqida tasavvurlarini rivojlantirish mumkin. Bunda intervyuni shunday shakllantirish kerakki, toki uni yordamida mijozlilikning ekzistensional fenomeni haqida ma’lumot olish hamda maslahat berish, terapiya va kasbiy yordam amaliyotidagi salbiy va ijobiy tajribani tahlil qila olish imkoni bo’lsin. Mijozlilikning dastlabki tushunchasi bilan cheklangan holda mazkur hodisaning ijtimoiy tavsifiga alohida e’tibor qaratamiz. Bir tomondan ko’pgina man’anaviy qadriyatlarning buzilishiga olib kelgan sobiq Sovet hududi jamiyatining global ijtimoiy-iqtisodiy krizisi ishsiz, uysiz insonlar, qochoqlar sonining ortishiga olib kelmoqda. Bu o’z o’rnida oilaning kabi boshqa ijtimoiy institutlar barqarorligining buzilishiga va insonlar ruhiy hamda somatik soғliғi buzilishining ortishiga ta’sir ko’rsatmoqda. Shu asnoda butun bir ijtimoiy guruh va mamlakatlarni ijtimoiy ish mijozi toifasiga kiritib qo’ymoqda. Boshqa tomondan esa ijtimoiy qadriyatlarning insonparvarlashuvi jamiyatdagi har bir insonning turli xil ijtimoiy va individual ehtiyojlarining qondirilishiga yo’naltirilgan xizmatlarning rivojlanishiga olib keladi. Shunday qilib, ijtimoiy ishda mijozlilk tushunchasini belgilash uchun mazkur tushunchaning ikki darajada rivojlanishi jarayonini tushunmoq zarur. Mijozlar – bu 1rdam ko’rsatilayotgan individ, oila, bir guruh insonlar hisoblanadi. Ular bir tomondan ijtimoiy ishchiga xizmatlar uchun buyurtma bersa, ikinchi tomondan alohida ijtimoiy-psixologik holatga tushib qoladilar. Bunday holat, odatda, bola, yoshi katta inson, oila, guruh, jamiyat hayotidagi krizis vaziyat bilan chambarchas boғliqdir. Tarixan ijtimoiy ish insonlar va guruhlar orasida mavjud adolatsizlik bilan kurashishga qaratilgan. Ijtimoiy ish gumanitar va demokratik ғoyalar asosida rivojlanib, u diskriminatsiya va resurslarning adolatsiz taqsimlanishiga qarshi kurashga chorlagan. Adolatsizlikka qarshi kurashishga chorlash va demokratik ғoyalarning ilgari surilishi kabi asosiy holatlar bugungi kundagi ahloqiy kodeksning bir qismini tashkil etadi (NASW 1996). Ijtimoiy ish nafaqat inson (yoki guruhdagi insonlar) balki uning atrofidagi ijtimoiy muhitga yo’naltirilgan bo’lib, bunda uning atrofidagi ijtimoiy muhit inson ehtiyojlari qondirilishida katta ahamiyatga ega ekanligini tan oladi (Compton i Galaway 1994; Kirst-Ashman i Hull 1993; Germain i Gitterman 1996). Ijtimoiy ishchilar nafaqat alohida insonlarga yordam ko’rstaishga harakat qiladilar, balki yanada kengroq global darajada o’zgarishlarga erishishga intilishadi (Goldstein 1992). Mazkur ikki tomonlama e’tiborning mavjudligi ijtimoiy ishchini boshqa yordamchi kasblardan, masalan, insoniy ehtiyojlar bilan boғliq faoliyat bilan shuғullanuvchi, biroq mazkur ehtiyojlar qondirilishini hal etishda tashqi qarshiliklarga ta’sir ko’rsata olish imkoniyatiga ega bo’lmagan psixologiya va tibbiyotdan farqlanadi. Ijtimoiy ish himoyaga muhtoj aholi guruhlariga yordam ko’rsatishga qaratilgan bo’lib, unda intervensiyalar ishlab chiqilgan. Mazkur intervensiyalar inson huquqlari sohasi bilan chambarchas boғliqdir. Ijtimoiy ishdagi asosiy intervensiyalar Ijtimoiy ishda ijtimoiy ishchilar uchun bir qancha intervensiyalar ishlab chiqilgan bo’lib, ular mazkur kasbning ikki yo’nalishini, ya’ni alohida insonlarga yordam ko’rsatish va global o’zgarishlarga erishishga urinishlarini qo’llabquvvatlashga yordam beradi. Mazkur intervensiyalar jabr-zulmga qarshi kurashib, imkoniyatlar berish, kuchli tomonlar istiqbolini nazarda tutadi. Ushbu intervensiyalarni tushunish orqali ijtimoiy ishchilar o’z kasbining inson huquqlari mavzusi bilan aloqasini oson belgilab olish imkoniga ega bo’ladilar. Jabr-zulmga qarshi kurashishga da’vat […] Jabr-zulm ko’rish alohida inson yoki guruhlarga nisbatan o’z vakolatidan noto’ғri foydalanish yoki adolatsiz hukmronlik bilan boғliqdir. Jabrzulmning turli xil shakllari mavjud bo’lib, u irqiy, etnik, sinfiy va jinsiy mansublik, yosh va jinsiy yo’nalganlik kabilarga asoslanadi. Jabr-zulmning har qanday shakli o’zining nohaq munosabati turini va teng bo’lmagan kuchlar tizimini hosil qilib, jabr-zulmning mazkur turining mavjud bo’lishi va davom etishi uchun imkoniyat yaratadi. […] Muntazam ravishda zulmga tortilish, tashqi zulmkorning ko’rsatayotgan ta’siri inson yoki bir guruh insonlar tomonidan o’zining salbiy obrazini o’zlashtirilishi barobarida zulmni o’zlashtirib olinishiga ham olib kelishi mumkin. Insonlar ko’pincha bu kabi o’zlashtirilgan zulmga qarshi jahl va ғazab bilan munosabatda bo’ladilar. Bu kabi ғazabning inson ongidan o’rin egallashi o’zini badnom etuvchi yoki boshqa insonlarga nisbatan destruktiv ta’sir ko’rsatuvchi xulqning shakllanishiga olib kelishi mumkin (Shulman, 1999). Ijtimoiy ishchilar zulmni keltirib chiqaruvchi va qo’llab-quvvatlovchi individual va ijtimoiy munosabatlarni aniqlashi hamda qoralashlari zarur (Pinderhugb.es 1989). […] Imkoniyatlar berish Ijtimoiy ishchilar tomonidan qo’llaniladigan va inson huquqlari bilan boғliq bo’lgan intervensiyaning boshqa turi bu imkoniyatlar berishdir. Intervensiyaning ushbu turi etnik, sinfiy mansubliligi, yoshi, kelib chiqishi, dini va jinsiy yo’nalganligidan kelib chiqqan holda differensial munosabatda bo’lishga ta’sir etuvchi sharoit va holatlarni tadqiq etilishiga qaratilgan. Bunday intervensiya mohiyati bo’yicha individual yoki guruhiy zulm vaziyatiga javoban munosabatda bo’lishni da’vat etadi (Saleebey, 2002). Imkoniyatlar berish jamiyatda insonga nisbatan qanday munosabatda bo’linishiga, shuningdek insonning o’zi resurs va hokimiyatdan qanchalik foydalana olishiga asoslanadi. (Cowger 1994; Roche i Dewees 2001). Teng bo’lmagan kuchga ega bo’lgan tuzilmalarning kamaytirilishi shu turdagi intervensiya uchun yo’l ochib beradigan hamda fundamental asosni shakllantiradi (Solomon 1976; Gutierrez 1990; Lee 1994; Simon 1994). Imkoniyatlar berish ikki o’zaro boғliq va interfaol dinamik jarayonlar bilan tavsiflanadi (Cowger 1994). Shaxsiy planda mijozning yordam jarayoniga yo’nalishi barobarida o’z shaxsiy hayoti yuzasidan ma’suliyat va nazoratni o’z zimmasiga olishi orqali yangi vaziyatga qanday munosabat bilan qarashga o’rganadi, shu bilan hayotiy vaziyatining yaxshilanilishi natijasida o’zlariga “mukofot” tariqasida yangi xulq shakllarini o’zlashtiradilar, bu holat o’z mavqe’ini belgilashning klinik mohiyatini eslatadi (Cowger 1994:263). Bularning barchasi imkoniyatlarga egalik bilan boғliqdir, chunki ularsiz o’z mavqe’ini belgilash bir muncha murakkab kechardi. Masalan, agarda inson tibbiy xizmat olish va bu xizmat haqini to’lash uchun iqtisodiy imkoniyatga ega bo’lmasa, u taqdirda bu insonga munosib tibbiy parvarish olish bilan boғliq ehtiyojini qondirish birmuncha qiyinchilik uyғotadi. Ijtimoiy jihatdan vakolatlarga ega bo’lish dinamikasi insonning tavsifi u yashayotgan sharoit kontekstidan ayri bo’lishi mumkin emasligini taqozo etadi (Cowger 1994). Inson hulqi va uning o’ziga xos xususiyatlari boshqa insonlarning ijtimoiy faollikdagi xulqi va xususiyatlari bilan boғliq (Falck 1988). o’z tashqi ijtimoiy muhitida ahamiyatli rollardan biriga ega bo’lish uchun resurs hamda imkoniyatlarga ega bo’lgan inson o’ziga kerakli bo’lgan natijalarga shunchalik oson erishishi mumkin bo’ladi..
Aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirish. 
2. 
Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog‘likni saqlash tizimini
takomillashtirish, xotin-kizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish 
3. 
Aholining hayot sharoitlarini yaxshilash borasidagi islohotlar. 
4. 
Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish. 
5. 
Yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish.. 
Aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirish. Samarali mehnat uchun zarur 
sharoitlar, munosib ish haqi, zamonaviy uy-joylar, sifatli ta’lim va tibbiy yordam, 
dam olish va hordiq chiqarish uchun keng imkoniyatlar yaratish - bularning 
barchasi iqtisodiy sohadagi islohotlarimiz mohiyati va mazmunini belgilab 
beradigan muhim omillardir. SHu borada nafaqat eng kam oylik ish haqini, balki 
byudjet tashkilotlarida ham, xo‘jalik yurituvchi subektlarda ham o‘rtacha ish haqi 
mikdorini, pensiya, stipendiya va ijtimoiy nafaqalar hajmini bosqichma- bosqich 
ko‘paytirish maqsadga muvofiq. 
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning bepgga ustuvor 
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida ham byudjet muassasalari 
xodimlarining ish haqi, pensiya, stipendiya va ijtimoiy nafaqalar hajmini inflyasiya 
suratlaridan yuqori miqdorda izchil oshirish ham ustuvor vazifa qilib qo‘yilgan. 
Mamlakatimizda aholi bandligini taminlash ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning 
ustuvor yo‘nalishlaridan biri, xalq turmush darajasi va sifatini yuksaltirishning 
muhim sharti sifatida belgilangan. 
Binobarin, yurtimizda har yili milliy iqtisodiyotni barqaror rivojlantirish, hududlar 
bo‘yicha mehnat resurslaridan yanada to‘liq va oqilona foydalanish, aholining 
ijtimoiy muhofazasini taminlashga qaratilgan tegishli dasturlar qabul qilinyapti. 
Milliy mehnat bozorining etiborga molik o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilar 
hisoblanadi: aholining asosiy qismini Yoshlar tashkil etishi (har yili yarim 
milliondan ortiq bitiruvchilar ishga joylashish bo‘yicha ko‘makka muxtoj); 700 
mingdan ortiq ishsizlarning, shuningdek, ishchi kuchining talab va taklifi bo‘yicha 
nomutanosiblikning mavjudligi, ayrim tumanlarda ishsizlik va norasmiy sektorda 
ish bilan bandlikning yuqori darajasi kuzatiladi.
“Aholini ish bilan taminlash biz uchun nafaqat iqtisodiy, ayni paytda katta ijtimoiy 
ahamiyatga egadir. Hokimliklar, vazirlik va idoralar, ish beruvchi tashkilotlar bilan 
bir qatorda bank muassasalarini ham bu ishga yanada faol jalb etishi kerak. Aholi 
bandligini hal etishda turizmni rpvojlantirish bo‘yicha katta imkoniyatlarni ishga 
solishimiz lozim”. SHavkat Mirziyoev 

Yurtimizda yiliga 1,5 million odamni ishga joylashtirishga ehtiyoj bulsa-da, 

o‘tgan yili (2016 yil) Bandlikka ko‘maklashish markazlari atigi 248 ming kishini 
yoki 16,5 foizini ishga joylashtirgan. Buning asosiy sabablari ish faoliyatidagi 
eskirgan shakl va usullar hamda bandlik muammolarini hal etishdagi 
rasmiyatchilik bilan bog‘liq.Bunday holat bandlikka ko‘maklashishning faol 
siyosat choralarini amalga oshirish, yani ish o‘rinlarini yaratish, avvalo Yoshlarni 
va ijtimoiy himoyaga muhtoj aholi toifalarini ish bilan taminlash, tadbirkorlik 
faolligini rag‘batlantirish chorasini ko‘rishga zaruriyatini keltirib chiqaradi.YAigi 
ish o‘rinlarini tashkil etishda erkin iqtisodiy zonalarning ham o‘rni katta. Xususai, 
mamlakatimizda «Navoiy» «Angren» va «Jizzax» erkin iqtisodiy zonalari tashkil 
etilgan. SHuningdek, O‘zbekiston Resiublikasi Prezidentining 2017 yil 12 
yanvardagi 4931-son farmoni bilan «Urgut», «G‘ijduvon», «Qo’qon» va 
«Xazorasp» erkin iqtisodiy zonalari tashkil etildi2. Bu iqtisodiy zonalarda meva-
sabzavot va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini chuqur qayta ishlash, saqlash va 
qadoqlash, to‘qimachilik, gilam to‘qish, poyabzal va charm-galantereya, ekologik 
jihatdan xavfsiz kimyo, farmatsevtika, oziq-ovqat, elektrotexnika sanoati, 
mashinasozlik va avtomobilsozlik, qurilish materiallari ishlab chiqarish va boshqa 
yo‘nalishlarda yangi zamonaviy ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etish yangi ish 
o‘rinlarining yaratilishiga zamin yaratadi. 
2017-2021 yillarda 
O‘zbekiston Respublikasini 
rivojlantirishning 
beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida mehnat bozori 
talablariga asosan, professional kadrlarni qayta tayyorlash yuzasidan qisqa 
muddatli trening va o‘kuv kurslarini o‘tkazish bo‘yicha nodavlat ta’lim 
muassasalari faoliyatini rag‘batlantirish, nodavlat ta’lim muassasalari faoliyatini 
litsenziyalash tartibini soddalashtirish, davlat akkreditatsiyasiga ega bo‘lgan 
nodavlat ta’lim muassasalari uchun davlat namunasidagi hujjatlarni berish 
bo‘yicha mavjud cheklovlarni bartaraf etish nazarda tutilgan.SHuningdek, 
Harakatlar strategiyasida o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi muassasalarida 
kerakli talabdan ortiq hajmda tayyorlanayotgan gumanitar ta’lim yo‘nalishlarini 
qisqartirishni va mos ravishda agrar sektor, kurilish va ishlab chiqarish sohasi, uy-
joy kommunal xo‘jaligi sohasi mutaxassislari tayyorlashni kengaytirishni ko‘zda 
tutuvchi o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’lim mutaxassislik yo‘nalishlarini qayta 
ko‘rib chiqish rejalashtirilgan. Joriy va istiqboldagi kadrlarga bo‘lgan ehtiyojdan 
kelib chiqqan holda mutaxassislarni tayyorlash, agrar sektor, qurilish va ishlab 
chiqarish sohasi, uy-joy kommunal xo‘jaligini malakali mutaxassislar bilan hamda 
bitiruvchilarni kafolatlangan ish bilan taminlash imkonini beradi.Hududlarda aholi 
bandligini taminlash hamda qo‘shimcha daromad manbaini yaratish maqsadida 
tijorat banklari tomonidan mikrokreditlar ajratish xajmini yan ada oshirish ham bu 
muammoni hal qilinishiga yordam beradi.Aholini ijtimoiy himoya qilish va 

sog‘liqni saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy 

faolligini oshirish. CHorak asrlik mustaqil taraqqiyotimiz davrida mamlakatimizda 
inson hayotini yaxshilash, uning qulay turmush sharoitlarini yaratish maqsadida 
ulkan ishlar amalga oshirildi. Demokratik fuqarolik jamiyatini barpo etish, bunda 
aholini ijtimoiy himoya qilish, uning sog‘ligini kafolatlash yo‘nalishida jahon va 
milliy tajribaga asoslangan holda yaxlit tizim yaratildi.Ayni vaqtda zamon talabi, 
mamlakatimiz bosib o‘tgan taraqqiyot yo‘lining chuqur tahlili, aholini ijtimoiy 
himoyalash va sog‘likni saqlash tizimini takomillashtirish uchun mutlaqo yangicha 
yondashuv hamda tamoyillarni ishlab chiqish va amalga oshirishni taqozo 
etmoqda. 
Olib borilayotgan islohotlar samarasini yanada oshirish, davlat va 
jamiyatning har tomonlama jadal rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish, 
mamlakatimizni modernizatsiya qilish hamda hayotning barcha sohalarini 
liberallashtirish bo‘yicha ustuvor yo‘nalishlarni amalga oshirish maqsadida ishlab 
chiqilgan Xdrakatlar strategiyasida Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog‘likni 
saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-kizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini 
oshirish ustuvor yo‘nalishlardan birn sifatida belgilandi.O‘tgan davr mobaynida 
O‘zbekiston sobiq Ittifokdan meros bo‘lib qolgan tizimlashmagan, umumiy 
shaklga ega bo‘lgan ijtimoiy himoya tizimini tubdan yaxshilab, tizimli, manzilli 
harakterga ega bo‘lgan va ko‘lami bo‘yicha aholining barcha katlamlarini har 
tomonlama himoyalashni tashkil etishga qaratilgan takomillashgan tizimni joriy 
etdi va bugungi kunga kelib aholiga ijtimoiy kafolatlarni taminlamoqda.Bugungi 
kunda Davlat byudjetining qariyb 60 foizi ijtimoiy sohani rivojlantirishga 
yo‘naltirilmoqda. 1991 yilga taqqoslaganda, aholining real daromadlari 12 
barobardan ziyod ko‘paydi, ish haqi, pensiya va ijtimoiy nafakdlar salmoqli 
darajada oshdi. Istemol tovarlari ishlab chiqarishni jadal suratlar bilan oshirish va 
aholining ularga bo‘lgan talabini qondirish taminlanmoqda.Taraqqiyotimizning 
bugungi bosqichida ijtimoiy sohaning aholiga majburiy ijtimoiy kafolatlarni 
taminlash, aholining ehtiyojmand qatlamlarining ijtimoiy himoyasini hamda 
keksalar va imkoniyati cheklangan shaxslarni davlat tomonidan qo‘llab-
quvvatlashni kuchaytirish, ijtimoiy xizmat ko‘rsatishni yaxshilash, aholiga ijtimoiy 
xizmatlar ko‘rsatishda davlat-xususiy sherikligini rivojlantirish masalalariga e- 
tibor qaratilmoqda.Sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilishni yanada chuqurlashtirish 
borasida 2017-2021 yillarda barcha tuman, shahar tibbiyot birlashmalari va oilaviy 
poliklinikalar, onkologik muassasalar, respublika ixtisoslashtirilgan ilmiy-amaliy 
tibbiyot markazlari, Davlat sanitariya epidemiologiya nazorat markazlarini, 
Respublika ilmiy shoshilinch tibbiy yordam markazi, tibbiyot oliy ta’lim 
muassasalarining klinikalari va respublika klinik shifoxonalarini hamda to‘rtinchi 

darajali ko‘p tarmoqdi bolalar tibbiyot markazlarining moddiy-texnik bazasi 

mustahkamlanadi va aholiga ko‘rsatilayotgan tibbiy yordam sifati oshiriladi. 
Aholining hayot sharoitlarini yaxshilash borasidagi islohotlar. O‘zbekistonda 
mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab amalga oshirilgan islohotlar 
jarayonida aholining turmush farovonligini hamda hayot sifatini oshirish yuzasidan 
katta yaratuvchilik ishlari amalga oshirildi. Bugungi kunda Davlat byudjetining 
kariyb 60 foizi ijtimoiy sohani rivojlantirishga yo‘naltirilmoqda. Bu aholining 
hayot sifati yaxshilanishiga xizmat qilmoqda. SHu bilan birga aholini, ayniqsa 
qishloq aholisini yangi, shinam uy-joylar bilan taminlash borasida katta ishlar 
amalga oshirilmoqda. Aholi daromadlari ko‘payishi esa ularning hayot 
farovonligini yuksaltirishga asos bo‘lmoqda.SHu bilan birga «Republikamizda 
jadal suratlar bilan zamonaviy yo‘l-transport va muxandislik-kommunikatsiya 
infratuzilmasi tashkil kilinmosda. Jumladan, Qamchiq dovonidan o‘tadigan, noyob 
tog‘ tunelini o‘z ichiga olgan Angren - Pop temir yo‘l tarmog‘i, Toshg‘uzor-
Boysun-Qumqurgon temir yo‘li qurildi. Toshkentdan Samarkand, Qarshi va 
Buxoroga yo‘lovchi tashiydigan yuqori tezlikdagi temir yo‘l qatnovi ochildi. 
Xalqaro aeroportlar modernizatsiya qilindi, Navoiy aeroporti negizida xalqaro 
logistika markazi tashkil qilindi va O‘zbekiston milliy avtomagistrali barpo 
etildi»20. Erishilgan yutuqlar bilan birga aholining o‘sib borayotgan talab-
ehtiyojlarini to‘laroq qondirish, ularning samarali ishlashi hamda hayoti uchun 
munosib sharoitlar yaratish xalqimiz farovonligini taminlashda muhim zaruriyatga 
aylanmokda 
va 
bu 
O‘zbekistonni 
yanada 
rivojlantirishning 
ustuvor 
yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. SHularni hisobga olib, 2017-2021 yillarda 
O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha 
Harakatlar strategiyasida ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari 
bo‘yicha quyidagi vazifalarni amalga oshirish belgilab berilgan: 
— aholi, eng avvalo, Yosh oilalar, eskirgan uylarda yashab kelayotgan fuqarolar 
va uy- joy sharoitini yaxshilashga muxtoj boshqa fuqarolarning yashash sharoitini 
imtiyozli shartlarda ipoteka kreditlari ajratish hamda shahar va qishloq joylarda 
arzon uylar qurish orqali yanada yaxshilash; 
- aholining kommunal-maishiy xizmatlar bilan taminlanish darajasini oshirish, eng 
avvalo, yangi ichimlik suvi tarmoqdarini qurish, tejamkor va samarali zamonaviy 
texnologiyalarni bosqichma-bosqich joriy etish orqali qishloq joylarda aholini toza 
ichimlik suvi bilan taminlashni tubdan yaxshilash; 
- 
odamlarning ekologik xavfsiz muxitda yashapshni taminlash, maishiy 
chikindilarni qayta ishlash komplekslarini qurish va modernizatsiya qilish, ularning 
moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, chiqindilarni yo‘q qilish bo‘yicha 
zamonaviy obektlar bilan taminlash; 

- 
aholiga transport xizmati ko‘rsatishni tubdan yaxshilash, yo‘lovchi tashish 

xavfsizligini oshirish va atrof muhitga zararli moddalar chiqishini kamaytirish, har 
tomonlama kulay yangi avtobuslarni sotib olish, avtovokzal va avtostansiyalarni 
qurish hamda rekonstruksiya qilish; 
- 
yo‘l infratuzilmasi qurilishi va rekonstruksiya qilinishini davom etgirish, eng 
avvalo, mintaqaviy avtomobil yo‘llarini rivojlantirish, xo‘jaliklararo qishloq 
avtomobil yo‘llarini, aholi punkti ko‘chalarini kapital va joriy tamirlash; 
- 
yangi elektr energiya ishlab chiqarish quvvatlarini qurish va mavjudlarini 
modernizatsiya qilish, past kuchlanishli elektr tarmoqlari va transformator 
punktlarini yangilash asosida aholini elektr energiyasi hamda boshqa yoqilg‘i-
energiya resurslari bilan taminlashni yaxshilash, shuningdek, qayta tiklanadigan 
energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish bo‘yicha chora-tadbirlarni 
amalga oshirish; 
- 
teatr va tomosha maskanlarini, madaniy-marnfiy tashqilotlar va muzeylar 
faoliyatini rivojlantirish hamda takomillashtirish, ularning moddiy-texnik bazasini 
mustahkamlash. 
Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish. Uzluksiz ta’lim tizimini yanada 
takomillashtirish, malakali kadrlar tayyorlash siyosatini rivojlantirish hamda ta’lim 
moddiy-texnik bazasini mustahkamlashdagi chora-tadbirlar tizimi. 
Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish davlat siyosati mano- mazmunidan va uning 
dolzarbligidan kelib chiqib, uni quyidagicha izohlash mumkin: birinchidan, yangi 
ta’lim tizimi, barkamol avlod kadrlarini tayyorlashdagi o‘zgarishlar va yangicha 
yondashuvlar, zamonaviy kasb sohalarining paydo bo‘lgani hamda uning 
mamlakatimiz sharoiti bilan bog‘liqligidir; ikkinchidan, ta’lim jamiyatning ijtimoiy 
tajribasini keyingi bosqichga uzatadi; uchinchidan, ta’lim inson shaxsining 
intellektual-manaviy qirralarini shakllantirish, uning jamiyat ishlab chiqarishi va 
ijtimoiy, siyosiy, madaniy, marifiy hayotida faol va muvaffaqiyatli ishtirokini 
taminlashga qaratilgan harakatlar yig‘indisi bo‘lib, marifat hamda bilim berishni 
anglatadi; to‘rtinchidan, fan jamiyatning ijtimoiy institutlaridan biri bo‘lib, tabiat 
va jamiyat hayotini aks ettiruvchi ijtimoiy ong shakli. U katta ilmiy salohiyatni, 
ijodiy kuch-quvvatni birlashtirib, manaviy barkamol insonni tarbiyalashga, 
mamlakatda kudratli ilmiy salohiyatni yaratishga xizmat qiladi. 
Harakatlar strategiyasida maktabgacha ta’lim muassasalarining qulayligini 
taminlash, umumiy o‘rta, o‘rta maxsus va oliy ta’lim sifatini yaxshilash hamda 
ularni rivojlantirish chora-tadbirlari belgilangan. 
Uzluksiz ta’lim tizimining faoliyat olib borishi ta’lim dasturlarining izchilligi 
asosida taminlanadi va quyidagi ta’lim turlarini o‘z ichiga oladi: 
1. 
Maktabgacha ta’lim. 
5. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim. 
2. 
Umumiy o‘rta ta’lim. 
6. Kadrlar malakasini oshirish va 

3. 
O‘rta maxsus, kasb-hunar 

ularni qayta tayyorlash. ta’limi. 
4. 
Oliy ta’lim. 7. Maktabdan tashqari ta’lim. 
SHuni alohida takidlash kerakki, rivojlangan mamlakatlarda ta’lim 
samaradorligi, taraqqiyotning 16 foizi - moddiy-texnik bazaga, 20 foizi - axborot 
resurslarnga, 64 foizi - inson omiliga bog‘liq. Bu uchala omil bir-biri bilan 
chambarchas bog‘liq bo‘lib, ta’lim-tarbiyaning moddiy- texnik bazasi, mavjud 
resurslaridan, imkoniyatlaridan oqilona foydalanish inson mafaatiga xizmat qiladi 
va uning ratsional rnvojlanishini belgilab beradi.Bugungi kunda ta’lim davlat 
siyosatining eng ustuvor yo‘nalishiga aylandi. Davlat byudjetidan ta’lim va ilm-
fanni rivojlantirishga 34,3 foiz mablag‘ sarflanadi. Ta’limga ajratilgan mablag‘lar 
byudjet harajatlar qismining 33,7 foizi darajasida rejalashtirilib ta’lim sohasiga 
yo‘naltirilayotgan harajatlar xajmi mamlakatimiz YAIM tarkibida 10-12 foizni 
tashkil etadi. Holbuki, jahon tajribasida bu ko‘rsatkich 3-5 foizdan oshmaydi. 
Qariyb 9,5 ming yoki mamlakatimizda faoliyat ko‘rsagayotgan maktablarning 
deyarli barchasida qurilish, kapital rekonstruksiya va tamirlash ishlari amalga 
oshirildi. O‘quv maskanlarining zamonaviy o‘quv laboratoriya, mebel jihozlari 
bilan taminlangani ta’lim sifati va mazmuniga yuksak etibor qaratilmoqda. 
Bugungi kunda aksariyat maktabgacha ta’lim muassasalarining moddiy- texnik 
bazasi zamon talablariga javob bermaydi. Bolalarni maktabgacha ta’limga qamrab 
olish ko‘rstagichi hamon pastligicha qolmoqda. SHu boisdan ham 2200 ta 
maktabgacha ta’lim muassasasining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash uchun 
jami 2,2 trillion sum mablag‘ ajratish ko‘zda tutilgan.2016 yilda maktabgacha 
ta’lim muassalariga bolalarni kamrab olish 27 foizni tashkil etgan, kelajakda uni 80 
foizga etkazish rejalashtirilgan. SHuningdek, qarorda qishloq joylarda yangi 
maktabgacha ta’lim muassasalarini kurish, ularni zamonaviy talablarga javob 
beradigan jihozlar, o‘quv-metodik qo‘llanmalar va multimedia vositalari bilan 
taminlash nazarda tutilgan. 
Ta’lim va o‘qitish sifatini baholashning xalqaro standartlariga o‘tishda oliy ta’lim 
muassasalari faoliyati va samaradorligini oshirishdagi ustuvor vazifalar. 
O‘zbekistonda keyingi uch yilda 35 ta yangi oliy o‘quv yurti tashkil qilindi va 
ularning umumiy soni - 112 ta, Bularning 13 tasi xorijiy oliy ta’lim 
muassasalarining filiallaridir21. 
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasida oliy ta’lim tizimini tubdan 
takomillashtirish borasida quyidagilar rejalashtirilgan: 
- 
akademik soha, o‘quv dasturlari ishlab chiqilib, tasdiqlash; 
- 
o‘quv jarayonini tashkil etish; 
- 
pullik xizmatlar ko‘rsatish va moliyalashtirishning qo‘shimcha manbalarini 
izlashda oliy o‘quv yurtlari vakolatlarini kengaytirish yo‘li bilan ularning 
mustaqilligi bosqichma-bosqich rivojlantirish. 

- 
milliy kadrlarning raqobatdoshligini oshirish; 

- 
Boloniya jarayoni ishtirokchi mamlakatlari diplomlarini o‘zaro tan olish; 
- 
o‘qituvchi va talabalar bilan almashuv dasturlarini amalga oshirishga 
ko‘maklashuvchi 1999 yil 19 iyundagi Boloniya deklaratsiyasiga qo‘shilish 
masalasi ko‘rib chiqish. 
- 
Ilm-fan taraqqiyotining yangi bosqichi: fan, ilmiy-tadqiqot, innovatsion 
yutuqlarni rag‘batlantirish va ularni amaliyotga joriy etishning samarali 
mexanizmlarini yaratish hamda ixtisoslashgan laboratoriya, yuqori texnologiya 
markazlari va texnologiyalarni joriy etish. 
- 
fan, ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyasini yanada takomillashtirish; 
- 
jahonning etakchi universitetlari, ilmiy markazlari va fanlar akademiyalari 
bilan ilmiy hamkorlikni yanada mustahkamlash; 
- 
yangi fan, ilmiy tadqiqot, innovatsion yutuqlarni rag‘batlantirish va ularni 
amaliyotga joriy etishning samarali mexanizmlari yaratilmoqda.Yoshlarga oid 
davlat siyosatini takomillashtirish. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini 
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida 
«Yoshlarga oid davlat siyosatini takomkomilashtirish» deb nomlaigai alohida band 
(4.5-band) kiritilgan. U ijtimoiy sohani rivojlantirishning beshta ustuvor 
yo‘nalishlaridan birining tarkibida o‘z ifodasini topdi. Unda jismonan sog‘lom, 
ruhan va aqlan rivojlangan, mustaqil fikrlaydigan, Vatanga sodiq qatiy hayotiy 
nuqtai nazarga ega Yoshlarni tarbiyalash, demokratik islohotlarni chuqurlashtirish 
va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish jarayonida ularning ijtimoiy faolligini 
oshirish, o‘rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta’lim muassasalari bitiruvchilarini ishga 
joylapggirish hamda xususiy tadbirkorlik sohasiga jalb etish, Yosh avlodning 
ijodiy va intellektual salohiyatini qo‘llab-quvvatlash va ruyobga chiqarish, bolalar 
va Yoshlar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, ularni jismoniy tarbiya 
va sportga keng jalb etish, Yoshlarni ijtimoiy himoya qilish, Yosh oilalar uchun 
munosib uy-joy va ijtimoiy-maishiy sharoitlarni yaratish, Yoshlarga oid davlat 
siyosatini amalga oshirishda davlat hokimiyati na boshqaruvi organlari, ta’lim 
muassasalari, Yoshlar va boshqa tashkilotlarning samarali faoliyatini tashkil etish 
vazifalari belgilab berilgan.Malumki, 2016 yilning 14 sentyabrida O‘zbekiston 
Respublikasining 33 moddadan iborat «Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida»gi 
O‘RQ-406-son Qonuni qabul qilindi. Mazkur Qonunning qabul qilinishi 
munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining 1991 yil 20 noyabrda qabul 
qilingan«O‘zbekiston Respublikasida Yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari 
to‘g‘risida»gi 429-XII-son Qonuni o‘z kuchini yo‘qotdi. Qonunlarni qabul qilish 
masalaning bir jihati bo‘lsa, ularni amalga oshirishga qaratilgan chora-tadbirlarni 
ko‘rish uning boshqa bir jixatidir. SHu o‘rinda «Yoshlarga oid davlat siyosati» 
tushunchasi nimani anglatishiyi bilib olishimiz lozim. Yoshlarga oid davlat siyosati 

deganda, davlat tomonidan amalga oshiriladigan hamda Yoshlarni ijtimoiy jihatdan 

shakllantirish va ularning intellektual, ijodiy va boshqa yo‘nalishdagi salohiyatini 
kamol toptirish uchun shart-sharoitlar yaratilishini nazarda tutadigan ijtimoiy- 
iqtisodiy, tashkiliy va huquqiy chora-tadbirlar tizimi tushuiiladi. O‘zbekiston 
Respublikasining «Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida»gi Qonuni 6-
moddasiiiig 1-qismida «Yoshlarga oid davlat siyosati davlat dasturlari, xududiy va 
boshqa dasturlar asosida amalga oshirilishi mumkin», deb belgilab qo‘yilgan. 
O‘sha moddaning ikkinchi qismida «Davlat dasturlari, xududiy va boshqa dasturlar 
Yoshlarni ijtimoiy qo‘llab- quvvatlash, Yosh fuqorolarning shaxsiy, siyosiy, 
iqtisodiy, ijtimoiy hamda madaniy xuquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini 
himoya qilish va ro‘yobga chiqarishni taminlaydigan zarur shart-sharoitlarni 
yaratish, jamiyat hayotida ularning o‘rni va faolligini oshirish, sog‘lom va 
barkamol Yosh avlodni tarbiyalash maqsadida ishlab chiqiladi hamda amalga 
oshiriladi», deyiladi. SHu o‘rinda «Yoshlar» tushunchasining yuridik mazmuniga 
to‘xtalib o‘taylik. Xush, Yoshlar deganda qonun hujjatlari kimni nazarda tutadi? 
“Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida”gi Qonunning 3-moddasiga muvofiq, 
«Yoshlar (Yosh fuqorolar) - o‘n to‘rt Yoshga to‘lgan va o‘ttiz Yoshdan oshmagan 
shaxslar»dir. Yosh oila deganda, er-xotinniig ikkisi ham o‘ttiz Yoshdan oshmagan 
oila yoxud farzand (bola) tarbiyalab voyaga etkazayotgan o‘ttiz Yoshdan, 
oshmagan yolg‘iz otadan yoki yolg‘iz onadan iborat bo‘lgan oila, shu jumladan, 
nikohdan ajralgan, beva erkak (beva ayol) tushuniladi. Yosh mutaxassis deganda, 
oliy yoki O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasasini bitirgan, ta’lim 
muassasasini bitirganidan so‘ng olgan ixtisosligi bo‘yicha uch yil ichida ishga 
kirgan va malumoti to‘g‘risidagi hujjatda ko‘rsatilgan ixtisosligi bo‘yicha 
ishlayotganiga uch yildan ko‘p bo‘lmagan o‘ttiz Yoshdan oshmagan xodim 
tushuniladi. Yoshlar tadbirkorligi deganda esa, yuridik shaxs tashkil etmagan holda 
Yosh fuqarolar tomonidan, shuningdek, tasischilari Yosh fuqarolar bo‘lgan yuridik 
shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan tadbirkorlik faoliyati tushuniladi. 
«Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida»gi Qonunning 5-moddasida Yoshlarga 
oid davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari belgilab berilgan. Ana shunday 
yo‘nalishlardan biri sifatida Yosh oilalarni manaviy va moddiy jihatdan qo‘llab-
quvvatlash, ular uchun munosib uy-joy va ijtimoiy-maishiy sharoitlarni yaratish 
bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar tizimini amalga oshirish vazifasi belgilangan. 
Qonunning 9-moddasida Yoshlarga oid davlat siyosatini ruyobga chiqarishda 
ishtirok etuvchi organlar va muassasalar tizimiga ta’limni davlat tomonidan 
boshqarish organlari va ta’lim muassasalari, davlat sog‘liqni saqlash tizimini 
boshqarish organlari va sog‘likni saqlash muassasalari, madaniyat va sport ishlari 
bo‘yicha organlar, mehnat organlari, prokuratura organlari, ichki ishlar organlari, 
adliya organlari, mudofaa ishlari bo‘yicha organlar kirishi bilan bir qatorda, bu 

borada boshqa organlar va muassasalar ham qonun hujjatlariga muvofiq ishtirok 

etishi mumkinligi belgilab berilgan. SHundan kelib chiqib, Yosh oilalarni qo‘llab-
quvvatlash va uy-joy bilan taminlash maqsadida hududlarda 
«Kamolot» uylarini qurish va imtiyozli kredit asosida faol Yoshlarga taqdim etish 
vazifasi belgilandi. Bunday uylar loyiha-smeta hujjatlari asosida tijorat banklari 
kreditlari evaziga quriladi. Mamlakatning ijtimoiy hayotida faol qatnashayottan 
Yosh oilalarni yanada qo‘llab-quvvatlash maqsadida ular zamonaviy uy-joylar 
bilan taminlanadi va ularga uzoq muddatli ipoteka kreditlari ajratiladi. 
O‘zbekiston Prezidentining xalqimiz o‘rtasida, ayniqsa Yoshlar orasida 
kitobxonlik ananasini yanada jonlantirish, kitob mutolaasiga keng etibor karatish 
bo‘yicha amalga opshrayoggan say-harakatlari diqqatga sazovordir. O‘quvchi 
Yoshlarning 
mafkuraviy 
immunitetini 
mustahkamlash 
maqsadida 
ta’lim 
muassasalarida «Men sevib o‘qigan kitob» va «Eng yaxshi kitobxon» tanlovlari 
tashkil etilmoqda. Bunday tadbirlar vositasida o‘quvchi Yoshlar turli yot g‘oya va 
mafkuralardan himoya qilinadi, ularning mafkuraviy immuniteti mustahkamlanadi 
hamda jamiyatda yuksak manaviyatni qaror toptirishga hissa qo‘shiladi. Har bir 
tuman markazida kitob do‘konlari ochildi va ular yangi asarlar bilan boyitildi. 40 
ga yaqin nomdagi o‘zbek mumtoz va hozirgi zamon adabiyoti, jahon mumtoz 
adabiyoti durdonalari nashr etildi va hududlarda, xususan, respublika axborot-
resurs markazlarida ularning takdimoti o‘tkaziladi. Bunday ezgu ishlarni amalga 
oshirishdan adabiyot orqali xalq manaviyatini yuksaltirish, oilaviy kitob o‘qish 
ananalarini keng torg‘ib qilish, yozuvchi va kitobxon o‘rtasidagi muloqotni 
kuchaytirish, Yoshlarni intellektual rivojlangan va manan barkamol qilib voyaga 
etkazishda kitobning o‘rni va ahamiyatiga, kitob mutolaasi madaniyatiga bo‘lgan 
etiborni kuchaytirsh maqsad qilib olingan. O‘sib kelayotgan avlodning kitob va 
boshqa bosma mahsulotlarga qiziqishini o‘stirish maqsadida O‘zbekiston xalqining 
madaniy- marifiy merosi, tarixi bo‘yicha adabiyotlar chiqaruvchi nashriyot uylari, 
bosmaxonalar, asar mualliflariga soliq va boshqa preferensiyalar takdim etilmoqda, 
iqtisodiy rag‘batlantirish choralari ko‘rilmoqda. 
Harakatlar strategiyasiga asosan oliy o‘quv yurtlari kirish sinovlarida chin 
etim, etim va nogironlarga imtiyozlar yaratilgan. Davlat taminotidagi etim bolalar, 
ota-ona qarovisiz qolgan bolalar hamda 1- guruh ko‘zi ojiz nogironlarga ta’lim 
olishda keng imkoniyatlar yaratilgan. Ularga oliy ta’lim muassasalariga qabul 
qilishda alohida davlat granti ajratgan holda, imtiyozlar belgilangan, hududlarda 
ayrim yo‘nalishlar bo‘yicha maqsadli qabul kvotalari tasdiqlangan. 
Alohida takidlash lozimki, uyushmagan Yoshlarning sport bilan muntazam 
shugullanishi uchun etarli shart-sharoitlar yaratilishi kerak. Bu maqsadda 
mahallalarda zamonaviy sport maydonchalarini barpo etish, uyushmagan Yoshlar 
o‘rtasida musobaqalar tashkil etish (street sport) lozim. Agar jamiyat azolarining 

barcha qatlamlari, ayniqsa Yoshlar sport bilan muntazam shug‘ullansa, bu sog‘lom 

avlod to‘g‘risidagi maqsadlarimiz va intilishlarimizning hayotiy ifodasi demakdir. 
Barchamizga yaxshi malumki, mamlakatimizda sog‘lom turmush tarzini targ‘ib 
qilishga, Yoshlarning sportga bo‘lgan qiziqishlarini oshirishga yo‘naltirilgan uch 
bosqichli sport musobaqalari («Umid nihollari»,«Barkamol avlod», «Universiada») 
yo‘lga qo‘yilgan. SHu munosabat bilan sport musobaqalari final bosqichi 
o‘tkaziladigan ta’lim muassasalari tamirlanadi va jihozlanadi. Buning natijasida 
o‘quvchi Yoshlarning sog‘lom va barkamol bo‘lishlari uchun tegishli sharoitlar 
yaratiladi.Oliy ta’lim muassasalarining bakalavr yo‘nalishida to‘lov-shartnoma 
asosida tahsil olayotgan chin etim, Mexribonlik uyida tarbiyalangan va ota- onasi 
ota-onalik huquqidan maxrum qilingan, kam taminlangan oilalardagi iqtidorli 
talabalarni rag‘batlantirish maqsadida «Ta’lim granti», «Kasaba uyushmalari 
stipendiyasi» loyihalari asosida sti- pendiyalar to‘lash amalga oshirib boriladi. 
Ushbu ishlarni tashkil etish natijasida ijtimoiy himoyaga muxtoj, iqtidorli 
talabalarga oliy ta’lim muassasasida ta’limni davom ettirish uchun imkoniyat 
yaratiladi hamda ularning harakati bilimi va intilishi moddiy-manaviy jihatdan 
rag‘batlantiriladi. Iqtidorli Yoshlarni izlab topish, ularni rag‘batlantirish, ijodiy 
salohiyatini yuksaltirish va katta sahnalarga olib chiqish, Yoshlar etiborini musiqa 
va sanatga qaratish, bo‘sh vaqtlarini mazmunli o‘tkazishni tashkil etish, Yosh 
iqtidorli ijodkorlarni izlab topish va ularning ijodini rag‘batlantirish, Yoshlarni 
Vatanga muhabbat, mustaqillik g‘oyalariga sadoqat va fidoyilik ruhida 
tarbiyalashga xizmat qiluvchi qator festivallar, ko‘rik tanlovlar o‘tkazilmoqda, 
davlat mukofotlari joriy etilgan. Masalan, istedodli Yoshlarni ruyobga chiqarish, 
kashf etish, sanat olamiga kirib kelayotgan Yoshlarni har tomonlama qo‘llab- 
quvvatlash maqsadida «Nihol» mukofoti, iqtidorli qizlar orasida “Zulfiya” 
mukofotlari joriy etilgan. 
Turli sohalarda mehnat kilib, xalqimiz hurmat-etiboriga sazovor bo‘lgan zamon 
qahramonlari faoliyati to‘g‘risida hujjatli filmlar yaratish, ular bilan muntazam 
ravishda adabiy kechalar o‘tkazishga doimo etibor berib kelingan. O‘z kasbi 
bo‘yicha yuksak natijalarga erishgan turli soha vakillari faoliyatini targ‘ib qilish 
mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarni yoritish, ularni Yoshlarga 
namuna sifatida etkazish va keng targ‘ib qilish muhim ahamiyatga ega. 
Eshlar o‘rtasida tibbiy madaniyatni oshirish, ularga tibbiy ko‘rikdan doimiy 
o‘tishining ijobiy tomonlarini tushuntirish maqsadida ta’lim muassasalari, 
mahallalar hamda tibbiyot punktlarida «Salomatlik kunlari»ni tashkil etish 
belgilangan. Bu tadbirlarning amalga oshirilishi aholi, ayniqsa, Yoshlar orasida 
sog‘lom 
turmush 
tarzi 
shakllantirilishiga, 
ularning 
tibbiy 
madaniyati 
yuksaltirilishiga hissa qo‘shadi, Yosh avlodni sog‘lom va barkamol qilib voyaga 
etkazishda o‘zining ijobiy natijasini ko‘rsatadi. Ota-onalarning pedagogik 

madaniyatini, farzand tarbiyasi borasidagi burch va mas uliyatini oshirish 

maqsadida fuqarolar yig‘ini huzurida «Ota- onalar universiteti» faoliyatida 
foydalanish uchun uslubiy qo‘llanma va ko‘rgazmali materiallar ishlab 
chiqilmoqda, fuqarolar yig‘ini xodimlari va faollari uchun «Yosh avlod tarbiyasida 
ota-onalar 
masuliyatini 
oshirish» 
mavzusida 
respublika 
ilmiy-amaliy 
konferensiyasini o‘tkazish choralari belgilangan. Ushbu chora-tadbirlar barkamol 
avlodni huquqiy, manaviy- axlokiy jixatdan tarbiyalashda ota-onalarning 
savodxonligini oshirish, namunali, ibratli oilalar tajribasini ommalashtirishni, 
mavjud ibratli anana va kadriyatlarni saqlash va rivojlantirishni ko‘zda tutadi. 
Yoshlarimiz 
o‘rtasida 
mamlakatimizda 
amalga 
opgarilayotgan 
islohotlarga daxldorlik tuyg‘usini shakllantirish, axlokiy va media madaniyatni 
oshirishga qaratilgan uchrashuvlar, davra suhbatlari, treninglar, viktorinalar, 
tushuntirish tadbirlarini o‘tkazish, mahallalarda aholi va Yoshlar bilan terrorizm va 
diniy ekstremizmga qarshi kurashishga bag‘ishlangan uchrashuvlar o‘tkazish 
muhim ahamiyat kasb etadi va bu borada ham tegishli vazifalar belgilandi. 
Notinch oilalar farzandlari, uyushmagan Yoshlar, ish bilan band bo‘lmagan, 
«ommaviy madaniyat» tasiriga tushib qolgan yigit-qizlarning xatti-harakatlarini 
nazoratga olishda ota-onalarning masuliyatini oshirish, kashandalik, alkogolli 
ichimliklar istemol qilish va boshqa illatlar profilaktikasiga oid tadbirlar, 
seminarlar o‘tkazish, buklet, plakat, ko‘rgazmali ko‘llanmalar chop etish, ko‘rsatuv 
va eshittarishlar tashkil qilish Yoshlarning «ommaviy madaniyat» tasiriga qarshi 
immunitetani mustahkamlash, manaviy-axloqiy madaniyatini oshirish, sog‘lom 
turmush tarziga, sog‘lom oila qurishga intilishlarini rag‘batlantirishni ko‘zda 
tutadi.