O‘zbekistonda ekologik vaziyatning og‘irlashishi va Orol fojiasi

O‘zbekistonda ekologik vaziyatning og‘irlashishi va Orol fojiasi

10-sinf O’zbekiston tarixi darsligi asosida 25-mavzu

Reja:

• Ekologik muvozanatning buzilishi. Orol dengizining qurishi va uning dahshatli oqibatlari.
• Orolbo‘yi mintaqasida og‘ir vaziyatning yuzaga kelishi.
• Orolqum – dunyodagi eng yosh cho‘l.

Ekologik muvozanatning buzilishi.

Tabiat va atrof-muhitni muhofaza qilish muammosi, asosan, inson faoliyati natijasida, ya’ni insonning tabiiy jarayonlarga aralashuvi kengayib va chuqurlashib borishi sababli paydo bo‘ladi.

Insonning xo‘jalik faoliyati yildan-yilga kuchayib bordi, qo‘riq yerlar o‘zlashtirildi, elektr stansiyalari va zavod-fabrikalar qurildi, yangi shaharlar soni ko‘paydi.

XX asr 60 – 80-yillarida bu muammo bashariyat uchun katta xavf tug‘dirdi.

Ekologiyani asosan o‘sha tarmoqlarning korxonalari buzib keldi. Biroq Markaz idoralari respublika aholisi salomatligini emas, balki kam sarf qilib, ko‘p daromad olishni o‘ylardi.

Yirik sanoat shaharlaridagi korxonalar atrof-muhitni zaharli gazlar va chiqindilar bilan ifloslantirgan. Ayniqsa, kimyo zavodlari va kombinatlari ekologik vaziyatga juda katta salbiy ta’sir ko‘rsatgan.

Bu zavodlarning xavfli tomoni shunda ediki, O‘zbekiston aslida aholi zich yashaydigan mintaqalardan hisoblanardi. Kimyo zavodlari asosan aholisi ko‘p bo‘lgan Navoiy, Chirchiq, Farg‘ona shaharlarida qurilgan edi.

Markaz ko‘rsatmasi bilan O‘zbekiston paxtazorlarida g‘o‘za zararkunandalari va kasalliklarga qarshi kurashda o‘ta zaharli kimyoviy moddalar ishlatildi.

XX asr 80-yillari o‘rtalarida respublikada 90 000 tonna pestitsidlar qishloq xo‘jaligida qo‘llanildi.

Zaharlilik darajasi yuqori bo‘lgan kimyoviy modda – butifos g‘o‘zani defoliatsiya qilish (bargini to‘kish) uchun O‘zbekistonda 20 yil davomida ishlatildi. Defoliatsiya asosan samolyotlarda bajarilar edi.

Orol dengizining qurishi va uning dahshatli oqibatlari.

XX asrning 60-yillaridan sug‘oriladigan ekin maydonlarining kengaytirilishi natijasida dengizga Amudaryo va Sirdaryodan quyiladigan suv miqdori yildan-yilga kamaya bordi.

Orol dengizining qurib borishi Markaziy Osiyo mintaqasi hamda qo‘shni davlatlar ekologiyasiga misli ko‘rilmagan darajada salbiy ta’sir ko‘rsatdi.

Orolbo‘yi (Quyi Amudaryo) mintaqasi ma’muriy jihatdan O‘zbekiston va Qozog‘iston hududlaridan iborat bo‘lib, Orol dengizining qurishi natijasida bu yerda og‘ir ekologik vaziyat yuzaga keldi.

Orolbo‘yi mintaqasida vujudga kelgan og‘ir ekologik vaziyatda, ayniqsa, dengizga yaqin bo‘lgan Mo‘ynoq, Qo‘ng‘irot, Chimboy shaharlari va atrofidagi ovullar aholisi ko‘p aziyat chekdi.

Orolqum – dunyodagi eng yosh cho‘l.

Orol dengizining 40 000 km2dan ziyod qismi quruqlikka aylanishi natijasida XX asr oxirida vujudga keldi.

Orol dengizining ko‘rinishi