O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 8- son ilmiy tadqiqotlar jurnali

---

O‘ZBEKISTONDA
 
FANLARARO
 
INNOVATSIYALAR

VA 
8-
SON

ILMIY
 
TADQIQOTLAR
 
JURNALI
20.05.2022
61 
SARALASH ALGORITMLARI MOHIYATI VA ULARNING SAMARADORLIGINI 
BAHOLASH 
 
Raxmonova M.R. 
(Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU assistenti), 
Baxtiyorova M. 
(Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU talabasi) 
 
Saralash deb, berilgan obyektlar ketma-ketligini ma`lum mantiqiy tartibda qayta 
joylashtirish jarayoniga aytiladi. Saralash bir necha ko`rsatkichlarga bog`liq bo`lishi 
mumkin. Misol uchun maktabda jismoniy tarbiya dars boshida bolalar bo`ylariga qarab 
safda turishadi. Me`yor topshirish jarayonida esa sinf jurnalidagi familiyalar ketma-
ketligiga qarab topshirishadi. Shu yerning o`zida 2 ta saralashdan foydalaniladi. 
Birinchisi bo`y uzunligi bo`yicha, ikkinchisi sinf jurnalida alvabit tartibida saralanadi. 
Saralash jarayoni qanday kechadi? Saralash jarayoni taqqoslashga asoslangan 
jarayon hisoblanadi. Biror bir ma’lumotni saralash yoki qandaydir qolipga solish juda 
ham muhim. Sababi, tartibsiz ma’lumotlar bilan ishlash doimo noqulayliklar keltirib 
chiqaradi va bunday tizim sekin va xatoliklarga moyil bo’ladi. 
Tartiblangan ma'lumotlar hammaga yoqadi. Saralash ma'lumotlarni kerakli 
ketma-ketlikda tartibga solish imkonini beradi, masalan, o'sish yoki kamayish 
tartibida. Tasavvur qiling-a, siz yirik kompaniyada ishlaysiz va siz xodimlarning 
ismlarini maoshiga qarab tartiblashingiz kerak. Buning uchun saralash algoritmlari 
qo'llaniladi. 
Quyida saralash algoritmlarining asosiy turlarini ko'rib chiqiladi. Avvalambor 
saralash algoritmi nima ekanligini aniqlab olaylik. 
Saralash algoritmlari taqqoslash operatorlari yordamida ro'yxatlar va 
massivlarda berilgan ma'lumotlarni tartiblab beradi. Bu operatorlar massiv 
elementlariga qo’llaniladi va ularning ma’lumotlar strukturasidagi tartibini belgilaydi. 
Misol uchun, quyidagi belgilar (1-rasm) ASCII kodi bo'yicha o'sish tartibida 
saralangan. Saralash jarayonida elementlar bir-biri bilan taqqoslanadi. ASCII 
jadvalidagi belgining qiymati qanchalik katta bo'lsa, u ro'yxat boshidan shunchalik 
uzoqroqda joylashgan bo'ladi. 
[1]
Dasturlashda turli xil saralash algoritmlar mavjud. Masalani turi mazmuniga 
qarab turib saralash algoritmlarning biri qo’llaniladi. Keling eng ko’p qo’llaniladigan 
saralash algoritmlarini ko'rib chiqamiz.