“O„zbekistonda yer-suv munosabatlari tarixi (qadimgi davrdan hozirgi kungacha)” fanining ishchi o„quv dastur

O„rta Osiyoning Rossiya imperiyasi tomonidan zabt etilishi
va yer-suv munosabatlarining mustamlakachilikka 
moslashtirilishi. 
Rossiya imperiyasining Turkistondagi agrar siyosatdan
ko‗zlagan bosh maqsadi va asosiy yo‗nalishlari (―paxta‖, 
―sug‗orish‖, 
―ruslarni 
ko‗chirib 
keltirish‖). 
Er-suv 
munosabatlarinig mustamlakachilikka moslashtirilishi. Turkiston
general-gubernatorligi tomonidan Buxoroni «itoatda tutib 
turishning garovi» sifatida Zarafshon daryosi suv taqsimotiga
aralashuvi. XIX asrning 70-yillarida rus irrigatorlari tomonidan
voha suv xo‗jaligining umumiy holati, Zarafshon daryosining
suv balansi, vohadagi ekin erlarining maydoni, ziroatlar navi
va ularning suvga bo‗lgan ehtiyojlari o‗rganilishi, shu asosda
Samarqand va Buxoro o‗rtasida Zarafshon daryosi oqimining
―barobar taqsimlash‖. XIX asrning 80–90-yillaridan boshlab
Samarqand vohasida sug‗orma dehqonchilik, ayniqsa
sholikorlikning kengayishi hamda Buxoro vohasida suv 
tanqisligi kuchayishi.
Birinchi jahon urushining boshlanishi oqibatida rus
irrigatorlarining Amudaryo, Sirdaryo, Murg‗ob va Tajan
daryolari havzasida olib borgan tekshirishlari, Zarafshon
vodiysida o‗tkazilgan tadqiqotlarining oxiriga etkazilmaganligi. 
Mazkur davrda sug‗orma dehqonchilikning deyarli asosiy qismi 
puldor boylar va ayrim rus ma‘murlari mulklarigi aylanishi.
Puldorlar yangi o‗zlashtirilgan erlarni ijaraga olib, ularda ersiz
korandalarning kuchidan foydalanishi. ―
Posira‖. 
4 
9. 
Sovet hokimiyati davrida yer va suvga bo„lgan munosabat.
Turkistonda mustabid sovet hokimiyatining o‗rnatilishi va uning 
iqtisodiy siyosati. Sovetlarning erni sotib olish va sotish
haqidagi qarori. Diniy muassasalar tasarrufidagi mulklar
tugatilishi. 1918-1919, 1920-1921 yillarda o‗lkada er-suv 
islohotlari. ―Qo‗shchi‖ ittifoqi. Er ishlari Xalq Komissarligining 
tuzilishi. O‗lkada hukmron partiya manfaatlarini amalga oshirish 
uchun markazning paxtachilikni yanada rivojlantirish borasida 
qabul qilgan qarorlari. Sovet hokimiyatining dastlabki yillarida
irrigatsiya ishlari. Dastlabki meliorativ shirkatlar. Sovet 
hokimiyatining quloqlashtirish siyosati va uning oqibatlari. 
Qishloq xo‗jaligini ilmiy jihatdan sotsialistik xo‗jalikka
aylantirish bora-sidagi tadbirlar. Bosh paxta qo‗mitasi.
Toshkentda qishloq xo‗jaligi va melio-ratsiya fakultetlarini 
tuzilishi. Suv xo‗jaligi va qishloq xo‗jaligi vazir-ligi. O‗lkada 
―kolxoz‖-jamoa ho‗jaliklari, ―sovxoz‖larning ya‘ni sho‗roning 
sovet xo‗jaliklari tashkil etilishi. Paxta monopoliyasining yuzaga 
kelishi. Mamlakatda butunittifoq paxtachilik ilmiy tekshirish
2 

---

16 
institutining tuzilishi, uning O‗rta Osiyo filiali. Qishloq
xo‗jaligi uchun kadrlar tayyorlash siyosati va uning oqibatlari.
Markaziy Farg‗ona, Mirzacho‗l, Qarshi Surxon-SHerobod
cho‗llarining o‗zlashtirilishi. Suv taqsimoti yaxshilash borasida
amaliyot joriy etilgan katta sug‗orma dexqonchilik maydonlari
meliorativ holati yomonlashib, sho‗rlanib ketishi. Irrigatsiya va
melioratsiya ishlarini tashkil etish, ekologik muammo-larning 
paydo bo‗lishi. Orol fojeasi. XX asr 80 yillarida
O‗zbekistonning qishloq xo‗jaligidagi ahvol. Erni o‗g‗itlash,
kimyoviy moddalar sepilishi va uning aholi salomatligiga
ta‘siri. ―Paxta ishi‖ qatag‗onlari va uning tub mazmun-mohiyati.
1989 yilning ikkinchi yarmidan O‗zbekistonda qishloq
xo‗jaligini yaxshilash borasidagi tadbirlar.

10