O’zbekistоnning eng yangi tаriхi

4.Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish.

2000 yildan keyin boshlangan iqtisodiy islohotlarning keyingi bosqichida asosiy e'tibor davlat aralashuvini kamaytirish, shuningdek, xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning faoliyati uchun kafolatlarni mustahkamlash va ularni nazorat qiluvchi organlar tomonidan noqonuniy aralashuvlardan himoya qilishga qaratildi. 2002 yildan import o'rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarish, shuningdek, ishlab chiqarishni joylarga o'tkazish dasturi hayotga tatbiq etilmoqda. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yildagi "iqtisodiyotning Real sektori korxonalarining moliyaviy farovonligini oshirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi Farmonida iqtisodiy nochor korxonalarni moliyaviy sog'lomlashtirish mexanizmlari belgilandi. Shuningdek, tijorat banklari mablag'larini modernizatsiya qilish, texnik va texnologik munosabatlarda yangilash, bankrot korxonalarni tijorat banklariga sotish yoki ularning balansiga to'g'ridan-to'g'ri o'tkazish uchun yanada kengroq jalb qilish bo'yicha tadbirlar ishlab chiqildi. Ushbu korxonalarni modernizatsiya qilish va muvaffaqiyatli rivojlantirish uchun to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalarni jalb qilish uchun xususiylashtirilgan ob'ektlarni baholashning samarali mexanizmi yaratildi.

Mamlakatda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning mavjudligi jamiyatdagi iqtisodiy va siyosiy vaziyatni normallashtirishga yordam beradigan o'rta sinfning paydo bo'lishini anglatadi. Kichik biznes va tadbirkorlik bozorni zarur iste'mol tovarlari va xizmatlari bilan to'ldirish, shuningdek, foyda olishga qaratilgan faoliyatdir. Bu-yangi ish o'rinlari yaratish, aholi bandligini ta'minlash, aholi daromadlarining asosiy manbai –
2001 yildan boshlab xususiy tadbirkorlikni, ayniqsa, kichik va o'rta biznes korxonalarini rivojlantirish orqali iqtisodiyot tuzilmasini qayta tashkil etish amalga oshirildi. 2000 yilda qabul qilingan "tadbirkorlik faoliyatini kafolatlash to'g'risida" gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun yanada keng imkoniyatlar ochdi. 2002-yilda qabul qilingan "sug'urta faoliyati to'g'risida" gi qonun va prezident qarori asosida 2002-yil fevral oyidan boshlab 3-yilga mo'ljallangan sug'urta tashkilotlarini daromad solig'idan ozod qilish mamlakatimizda sug'urta bozorini yanada liberallashtirish va rivojlantirishga xizmat qildi.
O'zbekiston davlat mustaqilligining e'lon qilinishi unga rivojlanishning evolyutsion yo'liga aylanishiga imkon berdi. "O'zbek modeli" konsepsiyasi asosida boshlangan iqtisodiy va ijtimoiy islohotlar respublikada tadbirkorlikni rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar yaratdi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish bir necha bosqichda amalga oshirildi. Birinchi bosqich – 1991-1996 yillar. Ushbu bosqich mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, shuningdek, kichik mulkdorlar sinfining bozor iqtisodiyotining asosi bo'lgan shakllanish bilan boshlandi. Shu bilan birga, xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va xususiy mulkning konstitutsiyaviy huquq va kafolatlarini himoya qilish uchun qulay shart-sharoitlarni ta'minlovchi qonunlar qabul qilindi.
Ikkinchi bosqich – 1996-2000 yil. Keng ko'lamli xususiylashtirish amalga oshirildi, iqtisodiyot sohasiga xususiy kapitalni jalb qilish imkoniyatlari sezilarli darajada kengaytirildi, birinchi xususiy tijorat banklari va bankdan tashqari moliya institutlari (kredit uyushmalari) o'z faoliyatini boshladi. 1996-yilda paxta ishlab chiqarishdagi xalqaro inqiroz uning narxlarining pasayishiga olib keldi. Ushbu xom ashyo eksportidan olinadigan va o'sha davrda respublika iqtisodiyotiga valyuta tushishini ta'minlaydigan foyda faqat bir yil ichida 15 foizga kamaydi. Bundan tashqari, 1998-1999-yillarda noqulay ob-havo sharoiti g'o'za hosiliga jiddiy zarar yetkazdi, buning natijasida uning eksporti 25 foizga kamaydi. Bunga javoban mamlakat hukumati import o'rnini bosishni qo'llab-quvvatlashga va katta qiyinchiliklarga duch kelayotgan valyuta zaxiralarining xavfsizligiga, ulardan yanada oqilona foydalanishga e'tibor qaratdi.
Uchinchi bosqich – 2000-2016 yil. Ushbu bosqichda tadbirkorlikni har tomonlama rivojlantirishga va uning kafolatlariga qaratilgan bir qator normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. Xususan, 2000-yilda qabul qilingan "tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to'g'risida" gi qonun tadbirkorlik faoliyati subyektlarini davlat ro'yxatidan o'tkazish mexanizmini osonlashtirdi, fuqarolarning tadbirkorlik faoliyatida erkin ishtiroki va ularning manfaatdorligi kafolatlari taqdim etildi, tadbirkorlarning imtiyozli kredit olish huquqini mustahkamladi.
2008-yilda jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi oqibatlarining salbiy ta'sirini bartaraf etish maqsadida kichik biznes subyektlarining tijorat banklari resurslaridan foydalanish imkoniyatlari kengaytirildi, ishlab chiqarish bilan shug'ullanuvchi kichik korxonalar uchun yagona daromad solig'i stavkasi pasaytirildi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "2011-2015 yillarda iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi va "kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili "davlat dasturi to'g'risida" gi qarorlariga muvofiq iqtisodiyotni liberallashtirish va modernizatsiya qilishning asosiy yo'nalishlari, shuningdek, mamlakatimizda tadbirkorlik uchun qulay muhit yaratish belgilandi.
To'rtinchi bosqich 2016 yil bilan boshlandi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning 2016-yil 5-oktabrdagi "xususiy mulkni har tomonlama himoya qilish va tadbirkorlik muhiti sifatini yaxshilash bo'yicha tadbirkorlikni jadal rivojlantirishni ta'minlash va qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida" gi Farmoniga muvofiq tadbirkorlikni yanada jadal rivojlantirishga alohida e'tibor qaratildi. 2018 yilda tasdiqlangan "faol tadbirkorlik, innovatsion g'oyalar va texnologiyalarni qo'llab-quvvatlash yili to'g'risida" gi davlat dasturida tadbirkorlik subyektlarining moliya-xo'jalik faoliyatini tekshirishga ikki yillik moratoriy e'lon qilindi.
Erkin va maxsus iqtisodiy zonalarni yaratish va ularning ahamiyati. 1996 yilda O'zbekiston Respublikasining "erkin iqtisodiy zonalar to'g'risida"gi Qonuni qabul qilindi. Qonunga ko'ra, erkin iqtisodiy zonaga kelganda, davlat va xorijiy kapitalni jalb qilish, istiqbolli texnologiyalar va etakchilik tajribasini jalb qilish maqsadida mintaqani jadal ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish uchun tashkil etiladigan hududning alohida huquqiy qoidalariga ega bo'lgan aniq belgilangan ma'muriy chegaralar bilan alohida ajratilgan.
Prezidentimizning "Navoiy viloyatida erkin industrial-iqtisodiy zonani tashkil etish to'g'risida" gi Farmoni asosida "Navoiy"xalqaro intermodal logistika markazi tashkil etildi. 2013-yilda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Jizzax" maxsus industrial zonasi va "Angren" maxsus industrial zonasini tashkil etish to'g'risidagi Farmonlari qabul qilindi. Raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni ta'minlash uchun ushbu farmonlarda ishlab chiqarish va resurslardan samarali foydalanish, yuqori texnologiyali ishlab chiqarishni tashkil etish uchun xorijiy va mahalliy investitsiyalarni jalb qilish, yangi ish o'rinlari yaratish va aholi daromadlarini oshirish ko'zda tutilgan.
3-7 yil uchun iqtisodiy zonalar bojxona va soliq to'lovlaridan ozod qilinadi. 2018-yilda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Urgut"," G'ijduvon"," Qo'qon "va" Hazorasp "erkin iqtisodiy zonalarini tashkil etish to'g'risida" gi (2016-yil oktyabr) va "erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini faollashtirish va kengaytirishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida" gi (2017-yil) farmonlaridan kelib chiqib, 10 ta hududda 14 ta erkin iqtisodiy zona faoliyat ko'rsatmoqda. "Navoiy", "Angren", "Jizzax", "Urgut", "G'ijduvon", "Qo'qon" va "Hazorasp" erkin iqtisodiy zonalarida 62 loyiha amalga oshirildi. Bu 4 mingdan ortiq 600 ish o'rni yaratish imkonini berdi. "Nukus-farm", "Zomin-farm", "Kosonsoy-farm", "Sirdaryo-farm", "Boysun-farm", "Bo'stonliq-farm", "Parkent-farm"kabi 7 ta yangi farmakologik korxona jadal rivojlanmoqda. Prezident Farmoniga muvofiq, "Navoiy" erkin industrial-iqtisodiy zonasi, "Angren" va "Jizzax" maxsus industrial zonalari nomini birlashtirish uchun ularni qayta nomlash to'g'risida qaror qabul qilindi. Endi ular "Navoiy", "Angren" va "Jizzax"erkin iqtisodiy zonalari deb ataladi.
1991 yil avgust oyida O'zbekistonda yangi soliq tizimi joriy etildi. O'zbekiston soliq organlari o'z faoliyatini 1991-yilda qabul qilingan "korxonalar, birlashmalar va tashkilotlardan olinadigan soliqlar to'g'risida" gi qonun hamda O'zbekiston Respublikasining "soliq kodeksi" asosida amalga oshiradilar. Sog'liqni saqlash, ta'lim va sport ob'ektlarining tarkibi korxonalarning soliq solinadigan bazasidan chiqarib tashlandi va savdoda ilgari to'langan uchta soliq o'rniga bir martalik soliq belgilandi. Rivojlangan davlatlar tajribasi asosida fuqarolarning yillik daromadlarini deklaratsiya qilish tartibi joriy etildi.
2008 yildan keyin kichik biznes va tadbirkorlik yanada rivojlandi. Kichik korxonalar uchun ishlab chiqarish sub'ektlarining soliq yukini kamaytirish uchun 10% dan yagona daromad solig'i 8% ga kamaydi, 2009 yilda bu ko'rsatkich 7 % ni tashkil etdi, keyinchalik 5 % ga tushirildi. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig'i stavkasini pasaytirish va uni hisob-kitob qilish tartibini takomillashtirish kichik va xususiy biznesni jadal rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratdi.
2017-2021-yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta asosiy yo'nalishi bo'yicha harakatlar strategiyasida soliq solish tizimini tezkor soddalashtirish, soliq solinadigan bazani kengaytirish hisobiga soliq yukini kamaytirish, shuningdek, soliq ma'muriyatchiligining zamonaviy usullarini joriy etish, soliqlar yig'imlarini ko'paytirish va boshqa majburiy to'lovlarni amalga oshirish maqsadida 2017-yil 18-iyulda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining " soliq ma'muriyatchiligidagi tub o'zgarishlar, soliq yig'imlari va boshqa majburiy 2018-yil 1-yanvardan boshlab soliq organlari hisoblangan soliqdan kelib chiqadigan masalalarni hal qilishda halol soliq to'lovchilarga har tomonlama yordam ko'rsatish uchun soliq nazoratining zamonaviy shaklini – soliq monitoringini joriy etish belgilangan.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 29 yanvardagi" O'zbekiston Respublikasi milliy mehnat siyosati majburiyatini bajarishni Kontseptsiyalash to'g'risida " gi Farmoni bilan O'zbekiston Respublikasining konsert xizmati tasdiqlash uchun o'tkazildi. Xavfsizlik devori indeksini kamaytirish, garov investitsiyalari tizimini joriy etish va defragmentatsiya indeksining ishlashini yaxshilashga qaratilgan va binafsha fon, Global va bozorlararo tajriba o'rtasidagi meliorativ aloqani hisobga olgan holda ishlab chiqilgan. Hujjat loyihasi keng ommalashtirildi.
Kontseptsiyaning bir qismi sifatida 2019 yilning 1 yanvaridan quyidagi o'zgarishlar kiritildi:
1. Tomonidan ish haqi fondiga ipoteka yukini kamaytirish:
* barcha guruhlar uchun 12% markazida jismoniy shaxslar ichki binosida yagona stavkalari joriy etish, qaysi 0,1% alohida asosiy jamg'arma hisob harakat. Shu bilan birga, 4 ta eng kam ish haqi miqdorida investitsiyalardan ajratmalarning ayrim toifalarini ozod qilishning amaldagi tartibi saqlab qolinadi;
* fuqarolarning byudjetdan tashqari pensiya jamg'armasiga ichki binolardan ushlab qolingan sug'urta badallari bo'yicha bildirilgan izohlar sizga muddatlar ko'rinishida tahdid solmoqda;
* o'rnatish, pensiya tizimi barqarorligini ta'minlash maqsadida, bir yodgorlik nisbati 25% byudjet organi va davlat vakolatxonalari uchun, bir ulushi bilan yuridik shaxslar 50% ustav fondi (kapital), qonuniy ustav fondi (kapital) va ko'proq 50% yuridik shaxslar va ko'proq 50% ustav fondidagi har qanday yuridik shaxs (kapital). 50% yoki undan ko'p va ularning tarkibiy bo'linmalarini to'g'ri to'lash, shuningdek, ushbu to'lov stavkalarini 15% dan 12% gacha kamaytirish bilan
yuridik shaxslar;
2. To'lovchilar investitsiyasini takomillashtirish umumqabul qilingan va soddalashtirilgan investitsiyalar tovar oboroti (kashtasi) bilan optimallashtirish hamda soddalashtirilgan ish rejimiga o'tish mezoni:
* yura davri sub'ektlarining aylanmasidan (daromadidan) undiriladigan xona trast fondlaridagi normal hisob-kitoblar;
* 14% dan 12% gacha tijorat banklari uchun 22% dan 20% gacha joriy ro'yxatdagi stavkalarni pasaytirdi va shaharlarning yura shaxslar tumanlari uchun 14% dan 20% gacha o'sdi.) ;
* 10% dan 5% gacha bo'lgan ichki dividendlar va jarayonlar bo'yicha to'lovlar manbaida boshqariladigan foyda bo'yicha reydning eskirishi%;
* ma'lumotlarga ko'ra yillik atmosferaga (antikaga) ega bo'lgan salaflarning tarjimasi
o'tgan yili 1 milliard rubldan ortiq. sum yoki belgilangan Pol turdagi davomida mavjud, o'tkazilgan muloqotlar haqida. Shu bilan birga, 1 milliard rubl yillik aylanmasi (daromad) belgilangan Pol uch turdagi bir necha rejim bir qayta ko'rib chiqish bilan yaqinlashib qilinadi;
* barcha tadbirkorlik sub'ektlari, shu jumladan, 1 mlrd. qadoqgacha formatga ega bo'lgan yura-yura obyektlari uchun joriy etish, mavjud yura-yura obyektlariga, yer uchastkalariga reyd o'tkazish va suv resurslariga ega bo'lgan foydalanuvchilarni topish;
* superprofitlarni joylashtirish va hisoblash tartiblarini takomillashtirish, shu jumladan royalti shartlarini kiritish;
3. Garov siyosatini qo'llash orqali garov rejimini boshqaruvchi to'lovchilarga salbiy ta'sirini kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda:
* yurding shaxslar uchun oshdi bahoda hisoblash stantsiyasi qismini saqlab esa, 5% dan 2% yura shaxslarning joriy ro'yxatida darajasi kamaytirish, samarasiz ishlatilgan binolar va aloqa, ilgari bog'liq ob'ektlar uchun, shu jumladan,;
* 1 milliard paketgacha yillik aylanmaga (egzoz) ega bo'lgan xavfsizlik qurilmalari, 4% gacha tayanch tezligi bilan va ixtiyoriy ravishda qo'shimcha tezlikda taşınabilirlik uchun monitoring qilish imkoniyati bilan zaryadlash va olib chiqish to'xtaydi;
* memorial fon uchun to'lash uchun nprovidning zaryadini tejash;
4. Qo'shilgan qiymat (QQS) va aktseptlash plakati bo'yicha hisob-kitoblar va qoldiqlar tartibi takomillashtirilmoqda:
* 20 ma'lumotlar bazasi tomonidan taklif garov ko'rsatilgan, to'liq raid ofset tizimini joriy etish bilan 2019% katta miqdorda qo'shimcha qiymati tab harakatlarni saqlash;
* ustuvor muhitlar uchun QQS miqdorda ofset uchun grant huquqlari, qurilish-in-taraqqiyot ob'ektlar, va nodavlat moddiy aktivlar hozirda ularning doimiy qiymati, shu jumladan, deb.;
* olingan mahsulotlar o'rnatilgan ichkilikbozlikka va materiallar ishlab chiqaruvchilar bilan excidents va kollektorlari ulanish, tegishli korxona moliyalashtirish uchun byudjetlar manbaida aktivlarini o'tkazish ortidan •
2019-yil 30-dekabrda O'zbekiston Respublikasi soliq kodeksining yangi versiyasi qabul qilinib, unda xalqaro ota-onalar jamg'armasi, bankning butun majmui va boshqa tashkilotlar ekspertlari jalb qilingan holda ishlab chiqildi hamda umumxalq muhokamasi o'tkazildi.
Аyniqsа, jоriy 2019 yildа to’g’ridаn-to’g’ri хоrijiy invеstitsiyalаr 4,2 milliаrd dоllаrni tаshkil etib, 2018 yilgа nisbаtаn – mаnа shu rаqаmgа e’tibоringizni qаrаtmоqchimаn – 3,1 milliаrd dоllаrgа ёki 3,7 bаrоbаr o’sdi. Invеstitsiyalаrning yalpi ichki mаhsulоtdаgi ulushi 37 fоizgа еtdi.
Mаmlаkаtimiz ilk bоr хаlqаrо krеdit rеytingini оldi vа jаhоn mоliya bоzоridа 1 milliаrd dоllаrlik оbligаtsiyalаrini muvаffаqiyatli jоylаshtirdi. Iqtisоdiy hаmkоrlik vа rivоjlаnish tаshkilоti tоmоnidаn O’zbеkistоnning krеditgа dоir tаvаkkаlchilik rеytingi охirgi 10 yildа birinchi mаrtа yaхshilаndi.
Sаnоаtning 12 tа еtаkchi tаrmоg’idа mоdеrnizаtsiyalаsh vа rаqоbаtdоshlikni kuchаytirish dаsturlаri jаdаl аmаlgа оshirilmоqdа. Nаtijаdа o’tgаn yili iqtisоdiy o’sish 5,6 fоizni tаshkil etdi. Sаnоаt mаhsulоti ishlаb chiqаrish hаjmi 6,6 fоizgа, ekspоrt – 28 fоizgа ko’pаydi. Оltin-vаlyutа zахirаlаrimiz 2019 yil dаvоmidа 2,2 milliаrd dоllаrgа оrtib, 28,6 milliаrd dоllаrgа еtdi.
2020 yil rеspublikаmizdа 197 tа yirik, minglаb kichik vа o’rtа kоrхоnаlаr hаmdа infrаtuzilmа оb’еktlаri bаrpо etildi. Jumlаdаn, “Nаvоiyаzоt” dа аmmiаk vа kаrbаmid ishlаb chiqаrish kоmplеksi hаmdа аzоt kislоtаsi zаvоdi, Mubоrаk, Gаzli vа SHo’rtаn nеft-gаz kоrхоnаlаridа suyultirilgаn gаz ishlаb chiqаrish qurilmаlаri, Tоshkеnt mеtаllurgiya zаvоdi kаbi yirik quvvаtlаr ishgа tushirildi.
Birginа enеrgеtikа sоhаsidа хоrijiy invеstоrlаr bilаn dаvlаt-хususiy shеriklik аsоsidа 6 tа yangi elеktr stаntsiyasini bаrpо etish ishlаri bоshlаndi. Ulаrning umumiy qiymаti 2 milliаrd dоllаr bo’lib, 2 ming 700 mеgаvаtt quvvаtgа egа. Tоshkеnt shаhridа 2 tа yangi mеtrо stаntsiyasi vа ilk bоr 18 kilоmеtrlik еr usti mеtrоsi fоydаlаnishgа tоpshirildi.