O’zbekistоnning eng yangi tаriхi

O'zbekiston Respublikasi mustaqilligining e'lon qilinishi va uning tarixiy ahamiyati.
1991-yil 25-avgust kuni O'zbekiston prezidenti yana bir muhim farmonni e'lon qildi. Farmonga binoan ichki ishlar vazirligi va respublika davlat xavfsizlik qo'mitasi O'zbekiston bo'ysunishiga o'tdilar. Ichki ishlar vazirligining respublika hududida joylashgan ichki qo'shinlari bevosita O'zbekiston Prezidentiga bo'ysundi.
1991 yilda O'zbekiston rahbariyati ilk bor o'z xalqaro aloqalarini yo'lga qo'yish va amalga oshirishga harakat qildi. Xususan, 1991-yil 17-19-avgust kunlari O'zbekiston Prezidenti Islom Karimov Hindistonga tashrif buyurib, Hindiston Prezidenti R. Vankataraman va Bosh vazir Narasimho Rao bilan uchrashdi. Tashrif davomida savdo-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy hamkorlik, shuningdek, madaniyat, san'at, ta'lim, turizm, sport va ommaviy axborot vositalari sohasidagi bitimlar imzolandi. Ushbu tashrif, aslida, yangi o'zbek rahbariyati uchun birinchi bo'lib, juda muhim va SSSRdagi murakkab va noaniq jarayonlar sharoitida bo'lib o'tdi.
Moskvadagi avgust voqealari, turli kuchlarning qarama-qarshiligiga sabab bo'lgan siyosiy beqarorlik O'zbekiston rahbariyatidan milliy xavfsizlikni mustahkamlash, respublika aholisining manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan qat'iy choralar ko'rishni talab qildi. O'zbekiston Prezidenti I. A. Karimov O'zbekiston Oliy Kengashi Prezidiumiga qisqa muddatda respublika davlat mustaqilligi to'g'risidagi qonun loyihasini tayyorlash va uni oliy Kengashning navbatdan tashqari sessiyasini tasdiqlash uchun taqdim etishni taklif qildi.
1991-yil 26-avgust kuni O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Rayosati O'zbekiston davlat mustaqilligi to'g'risidagi qonun loyihasini tayyorlash to'g'risida farmon chiqardi, 28-avgust kuni O'zbekiston Respublikasi oliy Kengashining 1991-yil 31-avgustdagi navbatdan tashqari VI sessiyasini chaqirish to'g'risida qaror qabul qildi. O'zbekiston Kompartiyasi Markaziy qo'mitasi va Markaziy taftish komissiyasi 28 avgust kuni o'tkazilgan Qo'shma plenumda O'zbekiston Respublikasi Kompartiyasi bilan KPSS Markaziy qo'mitasi bilan aloqalarining to'xtatilishi, KPSSning barcha tuzilmalaridan chiqish va o'z vakillarini Markaziy organlardan olib chiqish to'g'risida qaror qabul qildi.
1991-yil 31-avgustda O'zbekiston SSR Oliy Kengashining XII chaqiriq navbatdan tashqari VI sessiyasi o'z ishini boshladi. Unda "O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi to'g'risida"gi masala kun tartibiga qo'yildi va qizg'in muhokama qilindi. Sessiyada O'zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I. A. Karimov so'nggi paytlarda sobiq Ittifoqda yuz bergan ijtimoiy-siyosiy voqealarning oqibatlarini tahlil qilib, ularning O'zbekiston taqdiriga bevosita ta'sirini asoslab berdi. U O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini e'lon qildi va uni "mustaqillik asoslari to'g'risida"gi Konstitutsiyaviy qonun bilan mustahkamlashni taklif qildi. Moddama-modda muhokamadan so'ng oliy Kengash deputatlari "O'zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining asoslari to'g'risida" gi qonunni, so'ngra "O'zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligi to'g'risida Oliy Kengashning bayonoti"ni qabul qildilar.
O'zbekiston Respublikasi oliy Kengashining O'zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligi to'g'risidagi bayonotida, xususan, "o'tmishdan saboq olgan va SSSR siyosiy va ijtimoiy hayotidagi o'zgarishlarni hisobga olgan holda, xalqaro huquqiy hujjatlarda qayd etilgan o'z taqdirini o'zi belgilash huquqiga asoslanib, O'zbekiston xalqlarining taqdiri uchun barcha mas'uliyatni anglab, Xelsinki inson huquqlari va erkinliklari to'g'risidagi bitimlarga, suveren davlatlar o'rtasidagi chegaralarning daxlsizligi, uning millati, dini va ijtimoiy mansubligidan qat'i nazar, respublika hududida yashovchi har bir insonning qadr-qimmati va sharafini munosib hayot, himoya qilishni ta'minlaydigan demokratik huquqiy davlat; suverenitet to'g'risidagi deklaratsiyani amalga oshirish orqali O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi O'zbekistonning davlat mustaqilligini va erkin suveren davlat - O'zbekiston Respublikasining shakllanishini tantanali ravishda e'lon qiladi»
Oliy Kengash Majlisi "O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini e'lon qilish to'g'risida" gi qarorni qabul qildi, Oliy Kengashning O'zbekiston davlat mustaqilligi to'g'risidagi bayonotini tasdiqladi va O'zbekiston Respublikasini nomlash to'g'risida qaror qabul qildi. Oliy Kengashning "O'zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini e'lon qilish to'g'risida" gi qarorida quyidagilar qayd etildi: "Oliy Kengashning O'zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligi to'g'risidagi bayonotini tasdiqlasin va bundan buyon O'zbekiston Respublikasi deb ataymiz; 1 sentabr-O'zbekiston Respublikasi mustaqillik kuni deb belgilansin va 1991-yildan boshlab uni umumxalq bayrami va ishlamaydigan kun deb e'lon qil".
Shunday qilib, xalqimizning asriy umidlari va orzulari ro'yobga chiqdi. Mamlakat uzoq yillar davom etgan kurashdan so'ng va zulmdan, siyosiy qaramlikdan xalos bo'ldi. Dunyoning siyosiy xaritasida yana bir suveren davlat-O'zbekiston Respublikasi paydo bo'ldi. O'zbekiston tarixida mustaqillikning yangi davri boshlandi. O'zbekiston mustaqil ichki va tashqi siyosat yuritish, o'z taqdirini o'zi belgilash imkoniyatini qo'lga kiritdi.
"O'zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining asoslari to'g'risida" gi qonun O'zbekistonning huquqiy maqomini tubdan o'zgartirdi. Uning 17 ta maqolasi suveren O'zbekistonning asosiy xususiyatlarini aniqladi. Qonunning birinchi moddasida shunday deyilgan: "O'zbekiston Respublikasi Qoraqalpog'iston Respublikasi bilan birgalikda mustaqil demokratik davlatdir". Qonunda suveren O'zbekiston Respublikasi xalqi respublikada davlat hokimiyatining yagona manbai ekanligi qayd etildi. U o'z kuchini bevosita va vakillik organlari tizimi orqali amalga oshiradi.
Aynan shu davrda mustaqil O'zbekiston hukumati mamlakatimizning ijtimoiy-siyosiy va ma'naviy taraqqiyoti uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'lgan ko'plab muhim hujjatlarni qabul qildi. Bu Lenin maydonini "Mustaqillik" maydoniga (5 sentyabr) qayta nomlash to'g'risidagi Farmon, "O'zbekiston Respublikasi mudofaa ishlari vazirligini tashkil etish to'g'risida" gi Farmon (6 sentyabr) va boshqa qator hujjatlar. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining Qabul Qilinishi. Mustaqillikka erishgandan so'ng davlat mustaqilligi va suverenitetini konstitutsiyaviy asosda mustahkamlash zarurati paydo bo'ldi.
1991-yil 30-sentabr kuni O'zbekiston Respublikasi oliy Kengashining navbatdan tashqari VII sessiyasi bo'lib o'tdi. O'zbekiston Respublikasining "O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to'g'risida"gi konstitutsiyaviy qonun maqomini berish to'g'risida" gi qonuni qabul qilindi. O'zbekiston Respublikasining 1991-yil 31-avgustdagi "O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to'g'risida" gi qonuniga konstitutsiyaviy qonun maqomi berildi va u yangi Konstitutsiya qabul qilinishidan oldin (1992-yil 8-dekabr) harakat qildi. Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi ratifikatsiya qilindi.
Shunday qilib, o'zbek xalqining mustaqillikka erishish orzusi amalga oshirildi va O'zbekistonning mustaqil rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochildi. Respublika, xalqning o'z taqdirini belgilash huquqi tamoyilidan kelib chiqqan holda, o'z ichki va tashqi siyosatini xalq manfaatlari yo'lida mustaqil ravishda aniqlash va amalga oshirish imkoniyatini qo'lga kiritdi. O'zbekiston xalqi davlat hokimiyatining yagona manbai bo'ldi. Milliy, ma'naviy va tarixiy qadriyatlarni tiklash va rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratildi, ilg'or jahon tajribasi asosida demokratik huquqiy davlat qurishga yo'l ochildi.
O'zbekiston xalqi respublika Oliy Kengashining qarorlarini to'liq qo'llab-quvvatladi. Bu umumxalq referendumida O'zbekiston Respublikasi fuqarolarining javoblarida aks ettirilgan. 1991-yil 29 - dekabrda bo'lib o'tgan referendum suverenitetning e'lon qilinishi O'zbekiston xalqining tub manfaatlariga mos kelishini yana bir bor tasdiqladi. O'zbekiston fuqarolari oliy Kengash tomonidan e'lon qilingan O'zbekiston mustaqilligiga qanday munosabatda bo'lishlari haqidagi savolga referendumda ishtirok etgan shaxslarning 98,2 foizi ijobiy javob berdi. AQSh, Turkiya, Malayziya va boshqa mamlakatlarning mustaqil kuzatuvchilari referendum davomida tashkilot, yuqori darajadagi siyosiy faoliyat, qonunlarga rioya qilishni ta'kidladilar.
Nafaqat mamlakatimiz aholisi, balki keng xalqaro hamjamiyat ham O'zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligini e'lon qilish haqidagi xabarni mamnuniyat bilan kutib oldi. Bu O'zbekiston Respublikasi Prezidenti nomiga kelgan tabriklarni tasdiqlaydi. Misol uchun, Amerika Qo'shma Shtatlarining o'sha paytdagi Prezidenti J. Bush shunday Telegramma yubordi: "hurmatli prezident, SSSR parchalanib ketganidan keyin mamlakatingizda yuz bergan tarixiy voqealar munosabati bilan sizni mamnuniyat bilan ma'lum qilaman, Amerika Qo'shma Shtatlari hukumati O'zbekistonni mustaqil Davlat sifatida tan oladi". Shvetsiya bosh vaziri Karl Bilodt o'z telegrammasida " men Shvetsiya hukumati nomidan Shvetsiya hukumati tomonidan O'zbekiston Respublikasini suveren davlat deb tan olishini e'lon qilishdan baxtiyorman. Shu munosabat bilan Shvetsiya hukumati nomidan O'zbekiston xalqiga muvaffaqiyatlar tilaymiz".
Mustaqillik-bu taqdirning sovg'asi emas, balki butun xalq, millionlab insonlar o'rtasidagi ko'p yillik kurash orqali erishilgan ulkan g'alabadir. Davlat mustaqilligini qo'lga kiritish katta tarixiy ahamiyatga ega bo'lgan voqeadir.
Birinchidan, ta'kidlash kerakki, o'zbek xalqi o'z taqdirini o'zi belgilash huquqini qo'lga kiritdi, xalq davlat hokimiyatining yagona ustasi bo'ldi.
Ikkinchidan, O'zbekiston mustaqilligi adolatli, demokratik, gumanitar jamiyat qurish, milliy davlatchilikni yaratish imkoniyatlarini ochib berdi.
Uchinchidan, Mustaqillik tufayli O'zbekiston dunyoning barcha davlatlari bilan xalqaro me'yorlar asosida teng huquqli hamkorlik qilish, xalqaro maydonda o'zini namoyon etish imkoniyatiga ega bo'ldi. O'zbekiston yosh, mustaqil davlat sifatida jahon xaritasida o'z o'rnini egalladi.
To'rtinchidan, iqtisodiyotdagi tub o'zgarishlar uchun sharoit yaratilgan, ya'ni jahon amaliyotida isbotlangan bozor iqtisodiyotiga o'tish uchun sharoit yaratilgan. Mulkka bo'lgan munosabat tubdan o'zgardi va jamiyatda mulkdorlarning yangi sinfini shakllantirish imkoniyati paydo bo'ldi.
Beshinchidan, Mustaqillik xalqimizni ma'naviy qayta tiklash uchun sharoit yaratdi, mamlakatimiz tarixi, qadimiy madaniyati, tarixiy an'analar, ma'naviy qadriyatlar xalqimizga qaytib kela boshladi. Dinga bo'lgan munosabatning ijobiy tomoniga tubdan o'zgardi.
Mustaqillik qo'lga kiritilgach, o'zbek xalqi tarixida mutlaqo yangi davr boshlanadi, milliy dunyoqarashda yangi tafakkur shakllanmoqda. Odamlar kelajakka ishonishdi. Odamlar u o'z mamlakatining to'liq egasi ekanini his qildilar, endi u o'z mamlakatining taqdirini belgilaydi. Bu mamlakatimiz xalqlarining tarixiy g'alabasi edi. Mustaqillikni qo'lga kiritish yangi adolatli jamiyat qurish uchun asos bo'ldi. Va bu baxtli kunga qadar yashamagan ajdodlarimiz xotirasiga bo'lgan burchimiz. O'zbekiston mustaqilligi, uning taraqqiyoti va farovonligi haqida qayg'uradi.
Shunday qilib, O'zbekiston mustaqilligiga erishish o'zbek xalqi uchun katta ne'mat hisoblanadi. U o'z taqdirini belgilash huquqini va insoniy demokratik jamiyatni qurish imkoniyatini qo'lga kiritdi. O'zbekiston xalqi o'zining ma'naviy va milliy qadriyatlarini qayta tikladi va kelajakka ishonch bilan qaraydi. Bu nafaqat O'zbekiston xalqi, balki butun jamiyat uchun ham tarixiy ahamiyatga ega.