O’zbekistоnning eng yangi tаriхi

Internet sаytlаri:
1.www.ziyonet.uz.
2.www.edu.uz.
3.www.google.uz.
4. www.gov.uz.


9 - Mavzu. O’ZBEKISTОN RESPUBLIKАSIDА TА’LIM SОHАSIDА АMАLGА ОSHIRILGАN ISLОHОTLАR.


Reja:

1. Mustaqillik yillarida ta'lim sohasidagi islohotlar.

2. Oliy ta'lim va oliy o'quv yurtidan keyingi ta'limni takomillashtirish.
3. O'zbekistonda Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish


1.Mustaqillik yillarida ta'lim sohasidagi islohotlar.

Ta'lim tizimi-madaniy-ma'naviy rivojlanishning eng muhim asosi. Zamonaviy ilm-fan va texnika bilimiga ega bo'lgan malakali kadrlar tayyorlamasdan, texnologiya yutuqlari jamiyat taraqqiyotiga erisha olmaydi. 1992 yil 2 iyulda O'zbekistonda "ta'lim to'g'risida"gi qonun qabul qilindi. Ushbu hujjatda ta'lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari qayd etilgan, ta'lim tizimining, uning rahbar tarkibining, pedagog kadrlarning majburiyatlari va javobgarligi aniq belgilangan. Mustaqillikning dastlabki yillarida 10 mingdan ortiq xalq ta'limi xodimlari davlat uylarini bepul xususiylashtirdi, 22 mingdan ortiq xodim uchun tashkilot va muassasalar tasarrufida bo'lgan uy-joy bepul xususiylashtirildi. 50 mingdan ortiq o'qituvchi yakka tartibdagi qurilish uchun er uchastkalarini ajratdi. Qishloq joylarida yashovchi barcha o'qituvchilar kommunal xizmatlardan ozod qilindi va shahar o'qituvchilari kommunal to'lovlardan 50% ozod qilindi. Keyinchalik, kommunal xizmatlar uchun bunday imtiyozlar oylik ish haqi uchun tovon to'lash bilan almashtirildi.

1992-yildagi qonun asosida umumiy ta'lim quyidagi bosqichlarda amalga oshirildi:
I bosqich-boshlang'ich ta'lim (1-4 sinf);
II bosqich-asosiy (asosiy) maktab (4-9 sinflar);
III bosqich-o'rta maktab (10-11 sinflar);
O'zbekiston Respublikasi oliy Majlisining 1996 yil dekabr oyida qabul qilingan qaroriga muvofiq, 1 oktyabr-o'qituvchi va murabbiylar kuni, bayram dam olish kuni deb e'lon qilindi. O'zbekistonda har bir kishiga jinsi, tili, yoshi, etnik va millati, dinga bo'lgan munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, xizmat turi, ijtimoiy mavqei, yashash joyidan qat'i nazar, ta'lim olish uchun teng huquqlar kafolatlanadi.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan ta'limni tubdan isloh qilish yo'llari ishlab chiqildi. 1997 yil 29 avgust kuni Oliy Majlis IX sessiyasida Islom Karimov "mukammal avlod – O'zbekiston taraqqiyotining poydevori"mavzusida ma'ruza qildi. Ma'ruzada oldimizda turgan katta vazifalarni amalga oshirish, birinchi navbatda, zamon talablariga javob beradigan yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlash bilan chambarchas bog'liq ekani ta'kidlandi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining ushbu sessiyasida "ta'lim to'g'risida" gi qonun (yangi tahrirda) va "kadrlar tayyorlash Milliy dasturi"qabul qilindi.
23 sentyabr 2020 yilida "ta'lim to'g'risida"gi yangi qonun qabul qilindi. 1997 yil "ta'lim to'g'risida" gi va "Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi" gi qonun o'z kuchini yo'qotgan deb topildi. Yangi qonunga ko'ra, O'zbekiston Respublikasida ta'lim turlari hisoblanadi:
- maktabgacha ta'lim va tarbiya;
- umumiy o'rta va o'rta maxsus ta'lim;
- kasb ta'limi;
- oliy ta'lim;
- oliy o'quv yurtidan keyingi ta'lim;
- kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish;
- maktabdan tashqari ta'lim.
1996-1997 o'quv yilidan boshlab maktablarning birinchi sinflaridan lotin grafikasi asosida ta'lim olish boshlandi. Buning uchun zarur dasturlar, qo'llanmalar va darsliklar yaratildi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi 3 bosqichda islohotlar asosida amalga oshirildi. Birinchi bosqichda – 1997-2001 yillarda dasturni amalga oshirish uchun normativ-huquqiy, ilmiy-uslubiy, moliyaviy-moddiy sharoitlar yaratildi. Buning uchun davlat tomonidan qo'shimcha 65 mlrd. so'm mablag ' sarflandi. Ikkinchi bosqichda (2001-2005 yillar) milliy dasturni keng miqyosda joriy etishga muvaffaq bo'ldi. Uchinchi bosqichda esa (2005-2020 yillar) kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish orqali erishilgan natijalar umumlashtirildi va to'plangan tajriba mamlakatimiz ta'lim tizimi shu asosda takomillashtirildi. 2009 yildan boshlab respublikada 12 yillik majburiy ta'lim joriy etildi.
9 yillik umumiy o'rta ta'lim savodxonlik asoslarini yaratishga, o'rta ta'lim olish uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikmalarni shakllantirishga qaratilgan. 6-7 yoshdagi bolalar birinchi sinfga qabul qilinadi. Umumiy o'rta ta'lim bilim asosini tashkil etadi, mustaqil fikrlash, tashkiliy ko'nikma va amaliy tajriba ko'nikmalarini rivojlantiradi, dastlabki kasbiy yo'nalishni va ta'limning keyingi bosqichini tanlash uchun asos yaratadi.
Prezident Farmoni (2004 yil 19 fevral) va Vazirlar Mahkamasining qarori (2004 yil 9 iyul) asosida 2004-2009 yillarda maktab ta'limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi ishlab chiqildi. Ko'plab yangi maktablar barpo etildi, aniq va tabiiy fanlar bo'yicha mavjud o'quv laboratoriyalari kapital ta'mirlandi va zarur uskunalar bilan jihozlandi.Umumiy o'rta ta'limda uning barcha bosqichlarida yangi o'quv dasturlari, davlat ta'lim standartlari yaratildi. Maktab darsliklari to'liq yangilandi va ilmiy-amaliy yutuqlar bilan to'ldirildi. Multimediya o'quv adabiyotlarini yaratish boshlandi. Respublikada faoliyat yuritayotgan 10 mingga yaqin maktabning moddiy-texnik ta'minoti davlat hisobidan amalga oshiriladi.
O'zbekiston Respublikasining "ta'lim to'g'risida" gi Qonuniga muvofiq umumiy o'rta to'qqiz yillik ta'lim belgilandi, shundan so'ng barcha o'quvchilar o'rta maxsus ta'lim muassasalarida yoki kasb-hunar kollejlarida o'qishni davom ettirdilar. Yangi ta'lim tizimiga o'tish bosqichma-bosqich amalga oshirildi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining birinchi bosqichi (1997-2001) doirasida yangi turdagi 300 ta ta'lim muassasasi ochildi. O'rta maxsus ta'lim sohasida mamlakatimiz mintaqalarida, joylarda biznes maktablari ochildi, umumta'lim maktablarida bozor iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqib, kasb-hunar kurslari ochildi, o'quv dasturiga yangi mutaxassisliklar (fermer, soliq va bojxona xizmati xodimi, auditor va boshqalar) kiritildi.)
1997 yildan hozirgi kungacha 1400 dan ortiq kasb-hunar kolleji va 200 ga yaqin akademik litseylar barpo etildi. Ular tegishli tashkilot va oliy o'quv yurtlariga biriktirilganligiga qaramasdan, o'quv jarayoni ushbu bosqichda samarali tashkil etilib, kollej bitiruvchilarini ishga joylashtirishga e'tibor qaratildi, bu borada qoniqarli natijalarga erishilmadi.
Ta'lim sohasini takomillashtirish maqsadida amalga oshirilgan islohotlar kutilayotgan natijalarni bermadi. To'plangan muammolar sohani tubdan isloh qilish, rivojlangan mamlakatlar tajribasidan foydalanishni talab qildi. 2017 yil umumiy va o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimida tub islohotlar davri bo'ldi. Prezidentimizning Xalq qabulxonalari va virtual qabulxonasiga kelib tushgan taklif va takliflardan, shuningdek, mamlakat maktab bitiruvchilarining ota-onalari o'rtasida o'tkazilgan so'rovlar natijalaridan kelib chiqqan holda, Prezident Sh. Mirziyoyev tashabbusi bilan majburiy 9+3, ya'ni o'tish amalga oshirildi. 12 yillik ta'lim uchun 11 yillik ta'lim. Faqat 2017-yilda 10-sinf o'quvchilari uchun 9 million nusxadagi darsliklar chop etildi va deyarli 10 ming umumta'lim maktabiga 11 yillik o'qishga o'tish amalga oshirildi.
"Ta'lim to'g'risida" gi yangi qonunga ko'ra, umumiy o'rta ta'lim (I-XI sinflar) bosqichlari:
- boshlang'ich ta'lim (I - IV sinflar);
- asosiy o'rta ta'lim (V-IX sinflar);
- o'rta ta'lim (X-XI sinflar).
Umumiy o'rta ta'lim tashkilotining birinchi sinfida bolalar etti yil davomida ijro etilgan yili qabul qilinadi.
2017 yildа yangi tа’lim muаssаsаlаrini qurish, mаvjudlаrini tа’mirlаshgа аlоhidа e’tibоr qаrаtildi. 12 tа umumtа’lim mаktаbi yangitdаn bаrpо etildi, 320 tаsi rеkоnstrukцiya qilindi, 152 tа mаktаb kаpitаl tа’mirlаndi. SHuningdеk, 107 tа mаktаbgаchа tа’lim muаssаsаsi rеkоnstrukцiya qilindi vа qurildi, 195 tа bоg’chа kаpitаl tа’mirlаndi. 
Fаrzаndlаrimiz tаrbiyasidа eng аsоsiy bo’g’in hisоblаngаn mаktаbgаchа tа’lim tizimining jаmiyatimiz hаyotidаgi kаttа o’rni vа аhаmiyatini e’tibоrgа оlib, Mаktаbgаchа tа’lim vаzirligini tаshkil etdik. Biz ushbu sоhаning mоddiy-tехnik bаzаsini mustаhkаmlаshimiz, jumlаdаn, yaqin 3-4 yildа bаrchа hududlаrdа minglаb yangi bоg’chаlаr qurishimiz, tа’lim-tаrbiya sifаti vа dаrjаsini yangi bоsqichgа ko’tаrishimiz lоzim. Ko’plаb оtа-оnаlаr, o’qituvchi vа o’quvchilаr hаmdа kеng jаmоаtchilik tоmоnidаn bildirilgаn tаkliflаr аsоsidа yurtimizdа 11 yillik tа’lim qаytа tiklаndi.
Jоylаrdаgi o’qituvchilаrgа bo’lgаn ehtiyojni qоplаsh uchun Tоshkеnt vilоyatidа CHirchiq dаvlаt pеdаgоgikа instituti tаshkil etildi. Bundаn tаshqаri, 15 tа оliy tа’lim muаssаsаsidа tаshkil etilgаn mахsus sirtqi bo’limlаrdа o’rtа mахsus mа’lumоtgа egа bo’lgаn 5 mingdаn оrtiq pеdаgоglаr uchun оliy mа’lumоt оlish imkоniyati yarаtildi. Tа’lim tizimidаgi innоvацiya vа krеаtiv yondаshuvlаr аsоsidа Muhаmmаd Хоrаzmiy vа Mirzо Ulug’bеk nоmlаri bilаn аtаlаdigаn, аniq fаnlаr chuqur o’qitilаdigаn mахsus mаktаblаr tаshkil etildi.
. 2018 yildа ilm-fаn, zаmоnаviy vа uzluksiz tа’lim tizimini yanаdа tаkоmillаshtirish zаrur.
Хаlqimizdа “tа’lim vа tаrbiya bеshikdаn bоshlаnаdi” dеgаn hikmаtli bir so’z bоr. Fаqаt mа’rifаt insоnni kаmоlgа, jаmiyatni tаrаqqiyotgа еtаklаydi.
SHu sаbаbli, tа’lim sоhаsidаgi dаvlаt siyosаti uzluksiz tа’lim tizimi prinцipigа аsоslаnishi, ya’ni, tа’lim bоg’chаdаn bоshlаnishi vа butun umr dаvоm etishi lоzim. 
Rivоjlаngаn mаmlаkаtlаrdа tа’limning to’liq цikligа invеstiцiya kiritishgа, ya’ni, bоlа 3 yoshdаn 22 yoshgаchа bo’lgаn dаvrdа uning tаrbiyasigа sаrmоya sаrflаshgа kаttа e’tibоr bеrilаdi. CHunki аnа shu sаrmоya jаmiyatgа 15-17 bаrоbаr miqdоrdа fоydа kеltirаdi. Bizdа esа bu ko’rsаtkich аtigi 4 bаrоbаrni tаshkil etаdi.
Binоbаrin, insоn kаpitаligа e’tibоrni kuchаytirishimiz, buning uchun bаrchа imkоniyatlаrni sаfаrbаr etishimiz shаrt. 
SHu yo’ldаgi muhim аmаliy qаdаm sifаtidа bоlаlаrni mаktаbgаchа tа’lim bilаn qаmrаb оlish dаrаjаsini bugungi 34 fоizdаn 2019 yildа 44 fоizgа еtkаzаmiz.
Umumiy o’rtа tа’lim tizimini bugungi kun tаlаblаri аsоsidа tаshkil etish, fаrzаndlаrimiz hаr tоmоnlаmа kаmоl tоpishi uchun, bаrchа shаrоitlаrni yarаtish lоzim.
Хususiy mаktаblаr tаshkil etish, dаvlаt-хususiy shеriklik imkоniyatlаridаn kеng fоydаlаnish kеrаk.
 Prezident Shavkat Mirziyoyev 2019-yil fevral oyida iqtidorli bolalar uchun prezident maktablarini tashkil etish to'g'risidagi qarorni imzoladi. Birinchi prezident maktabi sentyabr oyida Toshkentda ish boshladi. Dekabr oyining boshida Xiva, Namangan va Nukusda uchta yangi prezident maktabi ochildi, ularning har biriga 144 nafar o'quvchi qabul qilindi. Maktablarda darslar Kembrij universiteti ekspertlari bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan o'quv rejalari va dasturlari bo'yicha ingliz tilida olib boriladi. Chet elda o'qituvchilarni tanlash "Teachaway" va "TIC Recruitment" kompaniyalari tomonidan amalga oshirildi. O'quv jarayonida mahalliy o'qituvchilar ham ishtirok etadilar. Maktablar uchun darsliklar va qo'llanmalar Kembrij universiteti matbuoti, Oksford universiteti matbuoti, Kollinz va boshqa nashriyotlar tomonidan taqdim etilgan. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 9-sentabrdagi Farmoniga muvofiq Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Prezident, ijodiy va ixtisoslashtirilgan maktablarni rivojlantirish agentligi tashkil etildi.
2019 yildа Mаktаbgаchа tа’limni rivоjlаntirish bоrаsidа bоshlаgаn islоhоtlаrimiz nаtijаsidа o’tgаn yili 5 ming 722 tа dаvlаt, хususiy, оilаviy bоlаlаr bоg’chаlаri tаshkil etildi. SHuning hisоbidаn fаrzаndlаrimizni mаktаbgаchа tа’lim bilаn qаmrаb оlish dаrаjаsi bir yil dаvоmidа 38 fоizdаn 52 fоizgа ko’tаrildi.
2019 yildа mutlаqо yangichа mаzmun vа shаkldаgi 4 tа Prеzidеnt mаktаbi, 3 tа Ijоd mаktаbi ish bоshlаdi.O'zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2019-yil 29-aprel kuni "O'zbekiston Respublikasi xalq ta'limi tizimini rivojlantirish konsepsiyasini 2030-yilgacha tasdiqlash to'g'risida"gi farmonni imzoladi. Farmon bilan O'zbekiston Respublikasi xalq ta'limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi va uni amalga oshirish bo'yicha yo'l xaritasi tasdiqlandi. Konsepsiyada 2030-yilga kelib O'zbekiston PISA o'quvchilarining ta'lim yutuqlarini baholash bo'yicha xalqaro dastur (Programme for International Student Assessment) reytingi bo'yicha dunyoning birinchi 30 yetakchi mamlakatlari qatoriga kirishi ko'zda tutilgan. Xalq ta'limi tizimining strategik maqsadi inson kapitalini mehnat bozorida va umuman olganda mamlakatda talabaning raqobatbardoshligi darajasini belgilovchi asosiy omil sifatida rivojlantirishdir.
Maktabgacha ta'lim tizimi uzluksiz ta'limning asosiy, asosiy bo'g'inidir. 6-7 yoshga to'lgunga qadar maktabgacha ta'lim oilalar, bolalar bog'chalari va boshqa ta'lim muassasalarida amalga oshiriladi. Mutaxassislarning ilmiy xulosalariga ko'ra, inson hayoti davomida olingan ma'lumotlarning 70 foizi 5 yilgacha bo'lgan davrda qabul qilinadi. Bolalar bog'chasi tarbiyasi bolalarning sog'lom, yuksak bilimli va malakali, katta salohiyatga ega bo'lishi uchun muhimdir. Maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish, moddiy-texnik bazani mustahkamlash, maktabgacha ta'lim muassasalari tarmog'ini kengaytirish, malakali pedagogik kadrlar bilan ta'minlash maqsadida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev 2017-yil 30-sentabr kuni "maktabgacha ta'lim tizimini boshqarishni tubdan takomillashtirish to'g'risida"gi Farmonga imzo chekdi. Mazkur hujjatga muvofiq maktabgacha ta'lim vazirligi tashkil etildi. Yangi vazirlik tarkibiga Qoraqalpog'iston maktabgacha ta'lim vazirligi, Toshkent shahar maktabgacha ta'lim Bosh boshqarmasi, viloyat maktabgacha ta'lim boshqarmalari va ularning shahar va tuman bo'limlari kiradi.
2019 yil 8 may kuni O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasi maktabgacha ta'lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi qarori qabul qilindi. Unda maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish, bolalarning sifatli maktabgacha ta'limdan foydalanish imkoniyatini ta'minlash, maktabgacha ta'lim xizmatlarini rivojlantirish, so'z bilan aytganda, maktabgacha ta'limni rivojlantirish bo'yicha manzilli vazifalar belgilangan bo'lib, ushbu jarayonning ustuvor yo'nalishlari va bosqichlarini belgilaydi. 2019 yil 16 dekabr kuni "maktabgacha ta'lim va tarbiya to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilindi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 27 iyuldagi "oliy ma'lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot tarmoqlari va sohalarining ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi PQ-3151-sonli qaroriga muvofiq, shuningdek, oliy ta'lim muassasalariga kirish uchun munosib nomzodlarni maqsadli tayyorlash tizimini takomillashtirish, o'quvchilarni chuqur nazariy va amaliy tayyorgarligini ta'minlash maqsadida, oliy ta'lim muassasalarida tegishli mutaxassisliklar bo'yicha o'qishni davom ettirish uchun O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 26 sentyabrdagi "oliy ta'lim muassasalariga kirish uchun nomzodlarni maqsadli tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish to'g'risida"gi PQ-3290-sonli qarori qabul qilindi.
2017/2018 o'quv yilidan boshlab akademik litseylarda o'qish muddati ikki yil, akademik litseylarga o'quv-uslubiy rahbarlik esa O'zbekiston Respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan amalga oshiriladi. Olis hududlardan akademik litseylarga qabul qilingan o'quvchilar talabalarning ota-onalari tomonidan to'lanadigan (har oyda eng kam ish haqining bir baravari miqdorida) to'lovlar hisobidan xarajatlarni qisman qoplagan holda yotoqxonalarda va oziq-ovqat bilan belgilangan tartibda ta'minlanadi.
Kasb-hunar va mutaxassislik bo'yicha kasb-hunar ta'limi quyidagi darajalarni o'z ichiga oladi:
- boshlang'ich kasb-hunar ta'limi;
- o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi;
- o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi.
Boshlang'ich kasb-hunar ta'limi kasb-hunar maktablarida 9-sinf bitiruvchilari negizida umumta'lim fanlari va mutaxassisliklar fanlarining ikki yillik integratsiyalashgan o'quv dasturlari asosida kunduzgi ta'lim bo'yicha bepul asosda amalga oshiriladi. O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi umumiy o'rta, o'rta maxsus va boshlang'ich kasb-hunar ta'limi bazasida kollejlarda kunduzgi, kechki va sirtqi ta'lim shakllari bo'yicha ikki yilgacha bo'lgan muddatda davlat buyurtmasi yoki to'lov-kontrakt asosida kasb-hunar va mutaxassisliklarning murakkabligidan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi kunduzgi, kechki va sirtqi ta'lim shakllari bo'yicha umumiy o'rta, o'rta maxsus, boshlang'ich kasb-hunar va o'rta maxsus ta'lim negizida davlat buyurtmasi yoki to'lov-kontrakt asosida kasb-hunar va mutaxassisliklarning murakkabligidan kelib chiqib, kamida ikki yil davom etadigan texnik maktablarda amalga oshiriladi.