O’zbekistоnning eng yangi tаriхi

2.Oliy ta'lim va oliy o'quv yurtidan keyingi ta'limni takomillashtirish.

Prezident farmoni bilan 1992 yil fevraldan sakkiz viloyat pedagogika institutlariga universitet maqomi berildi. 1992 yil mart oyida viloyat pedagogika institutlari asosida Andijon, Buxoro, Termiz, Urganch va qarshi davlat universitetlari tashkil etildi. Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti, Navoiy kon-metallurgiya instituti, mudofaa vazirligi huzuridagi harbiy akademiya, ichki ishlar vazirligi huzuridagi ichki ishlar Akademiyasi, bank-moliya akademiyasi kabi o'nlab yangi oliy o'quv yurtlari tashkil etildi. Toshkent davlat elektrotexnika va aloqa texnikumi institutga aylantirildi. 1993 yilda talabalar va aspirantlar uchun maxsus stipendiyalar joriy etildi. Zamonaviy bilimlarga ega bo'lgan yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlash uchun Toshkent davlat agrar universiteti, Andijon va Samarqand qishloq xo'jalik institutlari, qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti, Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash instituti ochildi. Bunda rivojlangan xorijiy davlatlarning tajribasidan foydalaniladi.

1992 yilda mamlakatimizning 6 ta oliy o'quv yurtlarida test sinovlari asosida oliy o'quv yurtlariga qabul qilish bo'yicha tajriba o'tkazildi. 1993 yilda tajriba tariqasida 46 ta oliy ta'lim muassasasidan 19 ta test sinovi o'tkazildi. 1994 yilda davlat test markazi tashkil etildi va test asosida oliy o'quv yurtlariga qabul kiritildi. 1996 yildan oliy ta'lim olinganda ta'lim uchun shartnoma-shartnoma to'lovi joriy etildi. 1997 yil "ta'lim to'g'risida" gi qonunga muvofiq, 5 yillik oliy ta'limdan 4 yillik bakalavr va 2 yillik magistraturadan iborat ikki bosqichli tizimga o'tish amalga oshirildi.
Prezidentimizning 2013-yildagi "yuridik kadrlarni tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi qaroriga muvofiq yuridik institut universitetga aylantirildi, 2014-yilda Toshkent davlat stomatologiya instituti tashkil etildi. 2021-yilda mamlakatimizda 131 ta oliy ta'lim muassasasi: 28 ta universitet, 37 ta institut, 3 ta akademiya, konservatoriya, 9 ta nodavlat oliy ta'lim muassasasi, 26 ta oliy ta'lim muassasasi filiallari, 22 ta xorijiy oliy ta'lim muassasasi filiallari faoliyat ko'rsatdi.
Xalq ta'limi, o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalari, oliy ta'lim muassasalarida kadrlar malakasini oshirish sohasida ham tub islohotlar amalga oshirildi. Prezidentimizning 2015-yilda qabul qilingan "rahbar va pedagog kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi Farmoniga muvofiq 15 ta yetakchi oliy ta'lim muassasasi o'qituvchilarni qayta tayyorlash uchun asos bo'ldi.
Ta'lim tizimidagi islohotlar natijasida mamlakatimizda bir qator xorijiy universitetlarning filiallari ochildi. Bular Britaniya xalqaro Vestminster universiteti (2002 y.), Toshkent shahridagi M. V. Lomonosov nomidagi Moskva davlat universiteti (2006 y.), I. M. Gubkin nomidagi Rossiya neft va gaz universiteti (2007 y.), Singapur menejmentni rivojlantirish instituti (2008 y.), Turin politexnika universiteti (2009 y.) filiallari. Toshkentda G. V. Plexanov nomidagi Rossiya iqtisodiyot akademiyasi (2009 y.) va Janubiy Koreya Inha universiteti (2014 y.) filiallari faoliyat ko'rsatmoqda. 2019-yil iyun oyida Toshkentda MGIMO filiali ochildi, noyabrda Toshkentda Webster universitetining rasmiy ochilish marosimi bo'lib o'tdi.
Mamlakatimizda va chet ellarda yuzlab iqtidorli yoshlar bilim va malakaga ega bo'lmoqda. Xorijiy ta'lim muassasalari bilan ikki tomonlama tajriba almashishni yo'lga qo'yish muhim ahamiyatga ega. O'zbekiston taraqqiyot darajasi bo'yicha dunyoning rivojlangan davlatlari safiga qo'shildi. Mamlakatimizda yoshlarni jahon ilm-fani va bilimlari xazinasi bilan tanishtirishga katta e'tibor qaratilmoqda. Respublika ta'lim muassasalarining xorijiy o'quv markazlari bilan aloqalari sezilarli darajada mustahkamlandi. Xorijiy o'qituvchilar va mutaxassislarni xorijiy tillardagi darslarni o'tkazish, shuningdek, xodimlarning malakasini oshirish va talabalarni xorijiy o'quv va ilmiy markazlarda o'qitish uchun taklif qilish kengaymoqda. Shu bilan birga, O'zbekistonda ko'plab xorijiy mamlakatlardan kelgan xorijliklar tahsil olmoqda.
Prezidentimizning 2017-yil 7-fevraldagi "O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha harakatlar strategiyasi to'g'risida" gi Farmoniga muvofiq 2017-2021-yillarda oliy ta'lim tizimini tubdan takomillashtirish dasturini ishlab chiqish, o'quv dasturlarini yanada takomillashtirish, pullik xizmatlar ko'rsatish va qo'shimcha moliyalashtirish manbalarini izlashda o'z vakolatlarini kengaytirish orqali oliy ta'lim muassasalarining mustaqilligini bosqichma-bosqich rivojlantirish ko'zda tutilgan. 2017-2018-yillar davrida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining yetmishga yaqin farmonlari, qarorlari va ko'rsatmalari qabul qilindi, bu esa ta'lim tizimidagi o'zgarishlar jarayonining boshlanishi bo'lib xizmat qildi.
Harakatlar strategiyasida ta'lim va ta'lim sifatini baholashning xalqaro standartlariga o'tishda oliy ta'lim muassasalari faoliyati samaradorligini oshirishning ustuvor vazifalari belgilangan. Hujjatda keng dunyoqarashga ega bo'lgan, oliy o'quv yurtlarida ta'lim samaradorligini oshirish, fanlarni chuqur o'rganishga qaratilgan pedagogik texnologiyalarni o'zlashtirish, ilmlar o'rtasidagi integratsiyani yo'lga qo'yish orqali hayot falsafasi darslarini olgan yetuk kadrlar tayyorlash nazarda tutilgan. Shu munosabat bilan Prezident Sh. M. Davlatimiz va jamiyatimizning mustaqil fikrlaydigan, har tomonlama rivojlangan, baxtli, yuksak aql-zakovat va ma'naviy salohiyatga ega, hech bir sohada butun dunyoda tengdoshlaridan kam bo'lmagan yoshlarni tarbiyalash borasidagi barcha kuch va imkoniyatlarini safarbar etayotganimizni alohida ta'kidladi.
Yangi "ta'lim to'g'risida" gi qonunga ko'ra, ta'lim shakllari quyidagilardir: ishlab chiqarishdan ajralgan ta'lim (kunduzgi); ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta'lim (sirtqi, kechki, masofaviy); Dual ta'lim; oilada ta'lim va o'z-o'zini tarbiyalash; kattalar ta'limi va ta'lim; inklyuziv ta'lim; tashqi ta'lim; mudofaa, xavfsizlik va huquqni muhofaza qilish sohasida kadrlar tayyorlash.
2017 yilda 10 yildan ortiq tanaffusdan so'ng davlat va jamiyatning malakali kadrlarga bo'lgan ehtiyojlarini inobatga olgan holda, prezident tashabbusi bilan sirtqi ta'lim tizimi qayta tiklandi. 2017 yil 16 noyabr kuni Prezidentimizning "respublika oliy ta'lim muassasalari bakalavriatiga kirish test sinovlarini o'tkazish tartibini takomillashtirish to'g'risida" gi qarori qabul qilindi. Mazkur hujjatga muvofiq, 2018-2019 o'quv yilidan boshlab madaniyat, san'at, dizayn, tasviriy va amaliy san'at, musiqa, san'atshunoslik, sport va jismoniy madaniyat kabi alohida iqtidorni talab etadigan ta'lim yo'nalishlari bo'yicha test sinovlari o'tkazilmaydi.
Оliy tа’lim tizimini yanаdа tаkоmillаshtirish bоrаsidа hаm ko’plаb ishlаr аmаlgа оshirilmоqdа. Jumlаdаn, 2017-2021 yillаrdа оliy tа’lim tizimini kоmplеks rivоjlаntirish dаsturi qаbul qilindi. YAngi tаshkil etilgаn institut vа filiаllаr hisоbidаn yurtimizdаgi оliy tа’lim muаssаsаlаri sоni 81 tаgа, hududlаrdаgi filiаllаr 15 tаgа, хоrijiy univеrsitеtlаr filiаllаri 7 tаgа еtdi. SHulаr qаtоridа Оlmаliq shаhridа Mоskvа po’lаt vа qоtishmаlаr institutining, Tоshkеnt shаhridа esа АQSHning Vеbstеr univеrsitеtining filiаllаrini tаshkil etish bo’yichа kеlishuvlаrgа erishilgаnini tа’kidlаsh lоzim. Оliy tа’lim muаssаsаlаridа iqtisоdiyotning rеаl sеktоridаgi tаlаb vа ehtiyojdаn kеlib chiqib, sirtqi vа kеchki bo’limlаr оchildi.Davlat konservatoriyasi, davlat san'at va madaniyat instituti, K. Behzod nomidagi milliy rassomlik va dizayn instituti, O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya institutiga o'qishga qabul qilish ijodiy imtihonlar orqali amalga oshiriladi. Oliy tibbiy ta'lim tizimida ham qator islohotlar amalga oshirildi. Jumladan, tibbiyot sohasida bakalavriat yo'nalishida o'qish muddati 7 yildan 6 yilgacha, tibbiy profilaktika yo'nalishida esa 6 yildan 5 yilgacha qisqartirildi.
Оliy tа’lim tizimidа tаhsil оlish uchun tеng imkоniyat yarаtishgа qаrаtilgаn ishlаrni yanаdа kuchаytirishimiz zаrur.
O’zbеkistоndа оliy vа o’rtа mахsus tа’lim mаskаnlаri bitiruvchilаrini оliy tа’lim bilаn qаmrаb оlish o’tgаn dаvrdа 9-10 fоiz dаrаjаsidа bo’lib kеlаyotgаn edi. So’nggi ikki yildа ko’rilgаn chоrа-tаdbirlаr tufаyli, biz bu rаqаmni 15 fоizdаn оshirishgа erishdik. CHunki dunyodаgi rivоjlаngаn dаvlаtlаr tаjribаsigа qаrаydigаn bo’lsаk, bu ko’rsаtkich ulаrdа 60-70 fоizni tаshkil etаdi. SHuning uchun 2018 yildа mаmlаkаtimizdа bitiruvchilаrni оliy tа’lim bilаn qаmrаb оlish dаrаjаsini 20 fоizgа еtkаzish vа kеlgusi yillаrdа оshirib bоrildi.
Оliy o’quv yurtlаri nufuzini оshirish, nоdаvlаt tа’lim mаskаnlаri sоnini ko’pаytirib, sоhаgа yuqоri mаlаkаli kаdrlаrni jаlb etish vа rаqоbаtni kuchаytirish lоzim.YOshlаrimizgа bir vаqtning o’zidа bir nеchtа оliy o’quv yurtigа hujjаt tоpshirish imkоniyatini bеrishimiz, o’ylаymаnki, ulаrning tа’lim оlish huquqlаrini kеngаytirishgа хizmаt qilаdi.Оliy tа’lim muаssаsаlаrigа rеаl imkоniyatlаrdаn kеlib chiqqаn hоldа, qаbul kvоtаlаrini mustаqil bеlgilаsh tizimini jоriy etish kеrаk.Bаkаlаvriаt yo’nаlishidа tаhsil оlаyotgаn tаlаbаlаrgа хоrijdа o’qishni dаvоm ettirish imkоniyatlаri yanаdа kеngаytirilаdi. 
2019 yil may oyidan boshlab oliy o'quv yurtlariga kirish uchun yangi qoidalar joriy etildi, unga muvofiq 2019/2020 o'quv yilidan boshlab davlat universitetlariga kiruvchi abituriyentlar ikki yo'l bilan murojaat qilishlari mumkin: Davlat xizmatlari markazlari orqali yoki Portal orqali my.gov.uz. yana bir yangilik shundaki, endi Abituriyent uchta yo'nalish yoki o'qishni xohlagan universitetlarni tanlashga ruxsat beriladi, biroq ayni paytda u bitta ta'lim shakliga rioya qilishi kerak. Iyun oyida yana bir yangilik taqdim etildi: shartnoma bo'yicha talabalar stipendiyadan voz kechish va shartnoma bo'yicha to'lovlarni to'lash imkoniga ega bo'ldilar.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 8-oktabrdagi PF-5847-sonli farmoni bilan "O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi"tasdiqlandi. Hujjatga ko'ra, 2030 yilgacha O'zbekistonning kamida 10 ta oliy ta'lim muassasasi xalqaro e'tirof etilgan tashkilotlar reytingida oliy ta'lim muassasalari ro'yxatining birinchi 1000 pozitsiyasiga kirishi kerak.
Оliy tа’limni rivоjlаntirish uchun o’tgаn yili 19 tа yangi оliy o’quv yurti, jumlаdаn, 9 tа nufuzli хоrijiy univеrsitеtning filiаli оchildi. Еtаkchi хоrijiy univеrsitеtlаr bilаn hаmkоrlikdа 141 tа qo’shmа tа’lim dаsturi bo’yichа kаdrlаr tаyyorlаsh yo’lgа qo’yildi. Оliy tа’lim muаssаsаlаrigа jаmi 146 ming 500 nаfаr yoki 2016 yilgа nisbаtаn 2 bаrоbаr ko’p tаlаbа o’qishgа qаbul qilindi.
2012 yilgacha oliy o'quv yurtidan keyingi ta'lim aspiranturadan (3 yil) va doktoranturadan (3 yil) iborat bo'lib, 2012-2017 yillarda bir bosqichli doktorantura faoliyat yuritgan. 2013 yildan 2017 yilgacha bo'lgan davrda 360 ga yaqin tadqiqotchi doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi. Bu oliy o'quv yurtlari va ilmiy-tadqiqot muassasalarining malakali ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlarga bo'lgan ehtiyojlarini qondira olmadi. Oliy o'quv yurtidan keyingi ta'limni yanada takomillashtirish, yoshlarning ilmiy-tadqiqot faoliyati davomida o'z intellektual salohiyatini namoyon etish imkoniyatlarini kengaytirish, shuningdek, bir qator ilg'or xorijiy mamlakatlar amaliyotini o'rganish maqsadida 2017-yilning 1-iyulidan boshlab oliy o'quv yurtini tamomlagandan so'ng ikki bosqichli ta'lim tizimi joriy etildi. Birinchisi – dissertatsiyani himoya qilish va tegishli ilmiy sohada falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini berishni nazarda tutuvchi tayanch doktorantura, ikkinchisi-tegishli ilmiy sohada fan doktori (Doctor of Science) ilmiy darajasini berishni nazarda tutuvchi doktorantura tizimi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 29-oktabrdagi farmoniga asosan 2030-yilgacha ilm-fanni rivojlantirish konsepsiyasi tasdiqlandi. Unda ilm-fanni moliyalashtirish, sohani boshqarish va kadrlar tayyorlash va infratuzilmani rivojlantirish sohasidagi yangiliklar va maqsadli ko'rsatkichlar ko'zda tutilgan. 2030 yilgacha ilm-fanni rivojlantirish konsepsiyasi ilmiy tadqiqotlarga ajratiladigan YAIM ulushini 0,2% dan 10 martaga oshirishni, talabgorlarning o'rta yoshini 39 yilgacha kamaytirishni, 10 dan ortiq venchur fondlarni tashkil etishni nazarda tutadi. 2021 yildan ilm-fan sohasida band bo'lgan yoshlar uchun "akademik mobillik" grant va stajirovkalar dasturi joriy etilmoqda.