O’zbekistоnning eng yangi tаriхi

Internet sаytlаri:
1.www.ziyonet.uz.
2.www.edu.uz.
3.www.google.uz.
4. www.gov.uz.

11-Mavzu. O'ZBEKISTON VA JAHON HAMJAMIYATI


Reja:

1. O'zbekistonning geosiyosiy holati va mustaqil tashqi siyosat asoslarini yaratish.

2. Birlashgan Millatlar tashkiloti doirasida O'zbekistonning tinchlikparvar faoliyati va tinchlikparvar tashqi siyosati.
3. O'zbekistonning mintaqaviy tashkilotlar bilan ko'p tomonlama hamkorligi.
4. O'zbekistonning Shanxay hamkorlik tashkiloti bilan aloqalari.
5. O'zbekistonning Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hamkorligi.
6. O'zbekiston Respublikasining Rossiya, Xitoy va AQSh bilan munosabatlari.


1.O'zbekistonning geosiyosiy holati va mustaqil tashqi siyosat asoslarini yaratish.

O'zbekiston Markaziy Osiyo mintaqasining boshqa davlatlari orasida alohida geografik joylashuvga ega bo'lib, xalqaro aloqalar o'rnatish va uning kelajakdagi rivojlanishi uchun strategik imkoniyatlarga ega. Bunday geosiyosiy joylashuvning afzalligi va kamchiliklari bor, bu respublikaning geostrategik manfaatlari, uning ichki va tashqi siyosati uchun muhimdir. O'zbekistonning qulay geosiyosiy imkoniyatlari quyidagilardan iborat:

* Sharq va G'arb o'rtasidagi savdo, madaniy, ilmiy va diplomatik aloqalar uchun xizmat qilgan buyuk Ipak yo'li O'zbekiston hududidan o'tgan. Hozirgi vaqtda Yevropa va yaqin Sharqdan Osiyo-tinch okeaniga olib boradigan yo'llar uning markazida joylashgan Markaziy Osiyodan o'tadi.
* Markaziy Osiyoning qoq markazida joylashgan O'zbekiston o'zining jo'g'rofiy joylashuvi tufayli kuchlarning nisbatlarini saqlab qolish, iqtisodiy integratsiya jarayonlarini rivojlantirish, mintaqada barqarorlikni ta'minlash va hamkorlikni mustahkamlash imkoniyatlariga ega. Ayni paytda O'zbekiston qo'shni davlatlar – Qozog'iston, Qirg'iziston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg'oniston o'rtasidagi aloqadir.
* O'zbekiston o'z o'rnida Markaziy Osiyo transport, energetika kommunikatsiyalari, suv tizimlari markazida joylashgan • Mamlakatda qulay iqlim sharoitlari, mineral resurslar va strategik materiallarning katta zaxiralari, rivojlangan dehqonchilik madaniyati va oziq-ovqat bilan o'z-o'zini ta'minlash qobiliyati mavjud. O'zbekiston nafaqat neft, gaz, rangli metallarga bo'lgan ehtiyojini ta'minlabgina qolmay, balki ularni eksport qilishi mumkin. O'zbekiston tubida Mendeleyev davriy tizimining barcha elementlari mavjud.
Ammo bunday imkoniyatlar mavjud bo'lgan taqdirda ham O'zbekistonning geosiyosiy joylashuvi ayrim qiyinchiliklarni keltirib chiqaradigan kamchiliklarga ega.
* O'zbekiston fors ko'rfazi, Kaspiy dengizi va Tarim havzasi joylashgan yarim halqa strategik markazida joylashgan bo'lib, neft va gazning boy konlari mavjud. Shuning uchun, bu hududda jahon energiya tanqisligi sharoitida ko'plab mamlakatlar manfaatlariga mos kelmaydigan ziddiyat mavjud. Kuchli davlatlar ushbu mintaqada o'z manfaatlarini ko'zlashga intilmoqda. O'zbekiston Afg'oniston bilan chegaradosh bo'lib, u erda turli tashqi kuchlar etnik murosasizlik, narkobiznesni rag'batlantirmoqda va hali ham ichki mojarolar bilan tugamaydi.
* O'zbekiston dengizga to'g'ridan-to'g'ri kirish imkoniga ega emas va dengiz portlaridan juda uzoq. Qora, Boltiq, Yaponiya, Shimoliy dengizgacha bo'lgan eng qisqa temir yo'l uzunligi qariyb 3 ming kilometrni tashkil etadi.mustaqil O'zbekistonda 150 km va undan ortiq uzunlikdagi 50 dan ortiq Daryo mavjud bo'lsa-da, uning suv resurslari cheklangan va ekologik muammolar mavjud. Orol fojiasi mamlakatimiz uchun ham salbiy omil hisoblanadi.
Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab O'zbekistonning milliy manfaatlariga mos keladigan tashqi siyosat kursini aniqlash, uning jahon hamjamiyatiga kirishi, siyosiy, diplomatik, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy aloqalarni o'rnatish masalalari keskin ko'tarildi. Davlat mustaqilligini mustahkamlash, uning xavfsizligi va barqaror rivojlanishi ko'p jihatdan bu vazifalarni hal etishga bog'liq edi. Qiyinchilik Sovet Ittifoqi davrida tashqi siyosat, tashqi dunyo bilan aloqalar o'rnatish, tashqi savdoni tashkil etish Markaziy hokimiyat tomonidan amalga oshirildi. Respublikalar, shu jumladan, O'zbekiston tashqi dunyodan uzilib qolgan va ular bilan bevosita aloqa o'rnatolmagan. Shuning uchun davlatimiz tashqi siyosat yuritish tajribasiga ega emas edi, jahon diplomatiyasi va tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida kadrlar yo'q edi. Respublikada bunday kadrlarni tayyorlaydigan yagona ta'lim muassasasi yo'q edi. Vaziyat tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy aloqalarni darhol o'rnatishni talab qildi. O'zbekiston rahbariyati ushbu sohada ko'p qirrali ishlarni boshlashi kerak edi.
Islom Karimov "O'zbekiston: yangilanish va taraqqiyot yo'li" kitobida va boshqalar mustaqil tashqi siyosatni amalga oshirish normalarini belgilab berdi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 17-moddasida mamlakatimiz tashqi siyosati qoidalari aniq belgilangan. Respublikaning tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy aloqalarini tartibga soluvchi qonunlar qabul qilindi. Bugungi kunda jahon hamjamiyati mustaqil O'zbekiston diplomatiyasining dastlabki qadamlarini, uning Markaziy Osiyodagi mavqeini va mintaqaviy xavfsizlikni ta'minlashdagi rolini alohida e'tirof etmoqda. O'zbekiston tashqi siyosatining muhim yo'nalishi xalqlarning yagona oilasida insonparvarlik, oshkoralik, sha'ni va qadr-qimmati, o'z imkoniyatlari va rivojlanish yo'lini tashkil etadi. 1991 yil 26 dekabrda Avstraliya davlati bilan birinchi diplomatik munosabatlar o'rnatildi. Mamlakatimiz mustaqillik yillarida 134 davlat bilan rasmiy diplomatik aloqalar o'rnatgan, Toshkentda 45 ta xorijiy mamlakat elchixonasi, 9 ta faxriy konsullik, 11 ta xalqaro tashkilotning vakolatxonalari faoliyat yuritmoqda. Mustaqillik, xavfsizlik, barqarorlik va taraqqiyotni mustahkamlash ko'p jihatdan xorijiy davlatlar bilan mustahkam diplomatik aloqalarga bog'liq. O'zbekistonning Yevropadagi birinchi elchixonasi 1994 yil 1 sentyabrda Bonnda ochilgan-bu Germaniya Federativ Respublikasining poytaxti bo'lgan. Dunyoning 35 davlatida elchixonalar, 20 mamlakatda esa O'zbekiston vakolatxonalari va konsulliklari faoliyat ko'rsatmoqda.
O'zbekiston Respublikasining tashqi siyosat tizimi O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Vazirlar Mahkamasining "O'zbekiston Respublikasi tashqi ishlar vazirligi faoliyatini tashkil etish masalalari to'g'risida" gi (1992 yil may) va "O'zbekiston Respublikasi tashqi ishlar vazirligi faoliyatini takomillashtirish to'g'risida" gi (1994 yil mart) qarorlari asosida shakllantirilgan. 1996 yilda "O'zbekiston Respublikasining tashqi siyosiy faoliyatining asosiy prinsiplari to'g'risida"gi qonun qabul qilindi. 2018-yil yanvar oyida O'zbekiston Prezidenti mamlakat tarixida ilk bor xorijiy davlatlarning O'zbekistondagi elchilari bilan ochiq muloqot tarzida uchrashuv o'tkazdi.
2012 yilning sentyabr oyida respublikaning "tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi" e'lon qilindi. Bu davlat tashqi siyosatining prinsiplari va strategik ustuvor yo'nalishlarini, uning xalqaro maydondagi maqsad va vazifalarini, O'zbekiston milliy manfaatlarini ilgari surishning istiqbolli mexanizmlarini belgilovchi fikrlarning yagona tizimi.
Mazkur Konsepsiyada Markaziy Osiyo mintaqasiga alohida e'tibor qaratildi va rasmiy ravishda "O'zbekistonning hayotiy manfaatlari ushbu mintaqa bilan bog'liq", deb e'tirof etildi. Hujjatda qayd etilishicha, Markaziy Osiyoning muhim geosiyosiy joylashuvi va bu yerda mineral xom ashyo resurslarining ulkan zaxiralari mavjudligi tufayli mintaqa yirik davlatlarning strategik manfaatlari to'qnashuvi va diqqat-e'tiborini jamlash ob'ektiga aylanadi. Shu bilan birga, ushbu mintaqadagi yirik mamlakatlarning o'zaro raqobatini hisobga olgan holda, Konsepsiyada "Markaziy Osiyo muammolari mintaqa davlatlari tomonidan tashqi kuchlar aralashuvisiz hal qilinishi kerak"degan fikr bildirildi. Shuningdek, Konsepsiyada O'zbekiston tinchliksevar siyosat olib borayotgani, harbiy-siyosiy bloklarda ishtirok etmayotgani va har qanday davlatlararo tuzilmani harbiy-siyosiy blokka aylantirgan taqdirda, undan chiqish huquqini o'zida saqlab qolishi qayd etiladi.
O'zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy prinsiplari va ustuvor yo'nalishlari:
- mafkuradan qat'i nazar, hamkorlik uchun ochiqlik, umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik, tinchlik va xavfsizlikni saqlash;
- suverenitetni hurmat qilish va davlat chegaralarining daxlsizligini e'tirof etish;
– boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashmaslik;
- nizolarni tinch yo'l bilan hal qilish;
- quvvat yoki kuch bilan tahdid qilmaslik;
- inson huquq va erkinliklarini hurmat qilish;
- milliy qonunlar va huquqiy me'yorlar bo'yicha umume'tirof etilgan qoidalar va normalarning ustuvorligi;
- davlat, xalq, ularning farovonligi va xavfsizligini ta'minlash maqsadida ittifoq tuzish, Hamdo'stlikka a'zo bo'lish va ulardan chiqish;
- agressiv harbiy bloklar va birlashmalarga aloqasi yo'q;
- davlatlararo munosabatlarga teng huquqlilik va o'zaro manfaatdorlik, davlatning milliy manfaatlari ustuvorligi;
- ikki tomonlama va ko'p tomonlama kelishuvlar asosida tashqi aloqalarni rivojlantirish, bir davlat bilan yaqinlashish hollarida boshqasidan uzoqlashmaslik kerak.
O'zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarning to'laqonli subyektidir. Uning tashqi siyosati davlatlarning suveren tengligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligi, nizolarni tinch yo'l bilan hal etish, ichki ishlarga aralashmaslik va xalqaro huquqning umume'tirof etilgan boshqa prinsiplari va normalaridan kelib chiqadi (O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 17-moddasi).
2016-yilning sentyabr oyidan boshlab tashqi siyosatning keskin faollashuvi kuzatildi. Eng yuqori darajada qayd etilganidek, Markaziy Osiyo mamlakat tashqi siyosatining asosiy ustuvor yo'nalishi hisoblanadi. O'zbekistonning 2017-2021 yillarga mo'ljallangan harakatlar strategiyasi doirasida Toshkent Markaziy Osiyo mintaqasida yaxshi qo'shnichilik va o'zaro manfaatli hamkorlik kamarini yaratishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, ushbu siyosat doirasida mintaqaviy xavfsizlikni ta'minlash masalalari bilan bog'liq geosiyosiy jihatlar ham mavjud iqtisodiy. Masalan, 2019-yil 26-aprel kuni Shavkat Mirziyoyev yer va dengiz yo'llarini rivojlantirish orqali davlatlararo hamkorlik mexanizmlarini mustahkamlashga qaratilgan "bir makon, bir yo'l" loyihasiga qo'shildi.
O'zbekiston Shavkat Mirziyoyevning 2017-yil sentabr oyida BMT Bosh Assambleyasida so'zlagan nutqidan so'ng xorijiy mamlakatlar ko'zida yangi qiyofada paydo bo'ldi. Tribunadan O'zbekiston demokratik huquq va erkinliklarni mustahkamlash, xususan, chiqish vizalarini bekor qilish va inson huquqlari tashkilotlari bilan muloqotni kengaytirish bo'yicha bir necha muhim qadamlar qo'yganligi ma'lum qilindi. Nutq shuningdek, qamoqxonalarda zo'ravonlik, bolalar va majburiy mehnatni bartaraf etish, shuningdek, yoshlar huquqlari bo'yicha noyob konventsiyani qabul qilish masalalariga ham to'xtaldi.