O’zbekiton respublikasi oliy va o’rta talim vaziRLİGİ berdaq nomidagi qaraqolpoq davlat universiteti

Marketing elementlari tarkibi va marketing–miks tushunchasi 
Marketing tizimida kuyilgan maksadga erishish uchun xaridorlar va boshka subektlarga tasir 
etish uchun marketing vositalari, yani marketing usullari yigindisi, uslublari zarurdir. Shunday 
vositalardan marketing-miks, marketing kompleksi bulib xisoblanadi. Bularni marketing 
nazariyasiga 1964 yilda birinchi bulib Garvard biznes maktabi professori Borden kiritgan. 
Marketologlar tayyorlash tizimida marketing kompleksi 4 «R» deb nomlanib, Makkarti tomonidan 
1960 yilda bu model taklif etilgan. Ushbu modelda marketingning turtta asosiy elementlari ajratib 
kursatilgan: tovar (product), narx (price), sotish (place), reklama-ragbatlantirish (promotion). 
Marketing faoliyatida extiyoj va muxtojlikni ayirboshlash orkali kondirish jarayonida albatta 
inson ishtirok etadi. Shuning uchun yukorida kursatib utilgan marketing elementlari tarkibiga 5 «R» 
xam kiritilib, u kishilar (people) ekanligi aloxida takidlab utilgandir. Marketing-miks elementlari 
kuyidagi chizmada kursatilgan. 
 
Marketing tizimidagi besh asosiy narsa. 
Marketing tizimi 5 «R» 
İnsonlar 
(kishilar) 
Tovarlar, 
maxsulotlar 
narx 
Tovarni bozorda 
joylashishi 
Silji-tish 

---

1968 yilda F.Kotler marketing-miks elementlari tarkibiga pablik-rileyshnz (public relations) 
va siyosatni (politics) kushib, oldingi 4 «R» ni 6«R» ga kengaytirib kursatdi. 
4«R» modelini kullanishini cheklanganligiga karamasdan, marketing nazariyasini 
shakllanishi va amaliyotini rivojlanishida ilgor rol uynaydi. 
Marketing-miks keng kullanadigan shaklda 4 ta marketing submiksini uz ichiga oladi. Bular
kuyidagilar: tovar miksi, shartnoma miksi, kommunikativ miks, taksimot miksi. Tovar miksi tovar 
siyosatini shakllantiradi, tovar bilan boglik bulgan chora-tadbirlarni uz ichiga oladi. Bu chora-
tadbirlar: dizayn, uni bezatilishi, maxsulot sifati, urovi, xaridorlrga xizmat kursatish, kafolat xizmati 
siyosati, tovar diversifikatsiyasi, assortiment siyosati va xokazo. 
Shartnoma siyosati tovarni oldi-sotdi akti shartlari kelishuvini va bitim kurinishida ularni 
rasmylashtirishni amalga oshiradi. Bunday chora-tadbirlariga: narx siyosati, ustama va chegirtma 
tizimi, tovar etkazib berish va uni tulov shartlari, shuningdek kredit siyosati kiradi. 
Taksimot siyosati tovarni tayyorlanish joyidan oluvchiga etkazib berishni amalga oshiradi. 
Bu siyosat sotish kanalini asoslash va taxlil kilish, marketing-logistika, savdo siyosati, sotish 
vositalari siyosati, ishlab chikarish kuchlarini joylashtirish siyosati. İstemolchilar va bozorlarni 
joylashuvi siyosati, etkazib berish siyosati, tayyor maxsulotlarni omborlarga joylashtirish siyosati 
va boshkalarni uz ichiga oladi. 
Kommunikativ siyosatni vazifasi xaridor extiyojini kondirish va foyda olish maksadida 
talabni shakllantirish va tovar va xizmatni siljitish buyicha mukobil va samarali faoliyatni taminlash
uchun marketing tizimini barcha obektlarini korxona – maxulot tayyorlovchilar bilan uzaro 
xarakatini tashkil etishdan iboratdir.