fermentler), azotsiz zatlar (maylar, uglevodlar), solardan uglevodlar quramina tsellyuloza ha`m azotsiz
ekstraktiv zatlar (AEZ) kiredi. Neorganikaliq zatlar quramina makro ha`m mikro elementler kiredi.
Beloklar tiri organizm ushin za`ru`r. Barliq tirishilik protsessler beloklar almasiwi menen baylanisli.
Beloklar qurami – aminokislotalardan (lizin, metionin, triptofon h.b.) ibarat. Maylar - awil xojaliq
haywanlari ushin kontsentrlengen energiya deregi bolip esaplanadi. Olar kletkalardag`i zat almasiwinda
a`hmiyetli rol atqaradi. O`simlik maylari tiykarinan may kislotalari nin` triglitseridlerinen turadi.
Uglevodlar - kletka qabig`i, kletka shiresi, plastidalar ha`m protoplazmanin` nukleoproteidleri
ha`m kletka yadrosi quramina kiredi. Biologiyaliq aktiv zatlar organizmdegi tirishilik protsessinde
katalizator ha`m regulyator esaplanatug`in zatlar fermentler, garmonlar, vitaminlerden ibarat.
2. Aziqlardin` toyimlig`i haqqindag`i ta`liymat sharwa mallarin aziqlandiriw haqqindag`i pa`nnin`
a`hmiyetli bo`limi ha`m sharwa mallarin bag`iwdi sho`lkemlestiriwde praktikaliq jaqtan u`lken
a`hmiyetke iye. Aziqlardin` toyimlilig`in aniqlawda pa`nge belgili to`mendegi bir neshe usillardan
paydalaniladi.
1) Pishen ekvivalenti
2) Aziqlardin` ximiyaliq quramina qarap bahalaw.
3) Aziqlardin` quramindag`i sin`iriletug`in mug`darina qarap bahalaw.
4) Kraxmal Ekvivalenti
5) Suli aziq birligi.
6) Aziqlardin` energetikaliq toyimlig`i
Aziqlardin` toyimlilig`i 1kg standart sulig`a ten` keletug`in aziq birligi qabil etilgen.
3. Aziqlardan ratsional paydalaniw olardin` proteinli toyimlilig`ina baylanisli. Sharwa mallari
mol, biraq protein boyinsha balanslanbag`an aziq penen bag`ilg`anda, olardin` o`nimdarlig`i pa`seyip
ketiwi, aling`an o`nimge salistirma sariplang`an qarjilar biraz artip ketiwi mu`mkin. Ratsionda ha`r bir
protsent protein jetispewshiligi o`nim jetistiriwdegi ot-jem sariplaniwin 2% ke asiriliwi praktikada
da`lillengen. O`nim jetistiriwde barliq karjilardin` yariminan ko`bi ot-jemge tuwri keliwin esapqa alip,
ratsionda protein jetispegen jag`dayda onin` o`zine tu`ser bahasi biraz asip ketedi.
Haywanat o`nimleri (mayi aling`an sut, baliq, go`sh ha`m go`sh-su`yek uni), o`simliklerden
tayarlang`an aziqlardan sobiqli o`simlikler (jon`ishqa, espartset h.b.) sobiqli da`n o`simlikleri (soya,
gorox, burshaq h.b.) proteinge og`ada bay boladi.
4. Mineral zatlar organizmde xa`r qiyli funktsiyalardi atqaradi, olar plastik material esaplanadi.
Olar su`yek ha`m tis toqimalarinda ko`p boladi, mineral zat fermentler, gemoglobin, fosforidler,
nukloprotoid ha`m basqada ko`plegen organikaliq zatlar kuramina kiredi.
Aziqlardin` sin`iriliwi, zatlar ha`m energiya almasiw protsessleri, osmotikaliq basim regulyatsiyasi ha`m
organizmde kislota-qant ten`salmaqlig`inin` saqlaniwi mineral zatlar qatnasiwi menen baylanisli.
Organzmde mineral zatlar jetispese yamasa normadan ko`beyip ketse patologiyaliq o`zgerisler payda
boladi, bular birinshiden mallar o`nimdarlig`inin` pa`seyip ketiwine, keyinirek olardin` keselleniwine,
ha`tteki nabit boliwina alip keledi.Haywanlar mineral zatlardi tiykarinan aziq penen belgili bo`limin
ishimlik suwdan aladi. Aziqlardag`i mineral zatlardin` qurami birdey emes, sonliqtan olardin mineral
toyimlilig`ida ha`r qiyli boladi. Sharwa mallarinin` denesinde 60 g`a jaqin mineral elementler bar ekenligi
aniqlangan. Mineral elementler organizmde ha`r qiyli mug`darda bolg`anlig`i sebepli makro (0,01 % ten
ko`birek) ha`m mikro (0,001 % ten kem) bo`linedi. Makroelementlerden kaltsiy, fosfor, kaliy, natriy
xlor, magniy, ku`kirt en` a`hmiyetli esaplanadi. Mikroelemetlerden mis, temir, kobalt, yod, marganets,
molibden, ftor h.b. a`hmiyetli rol oynaydi. Ha`r bir mikroelement haywanlar organizmine o`zine ta`n
ta`sir ko`rsetedi. Mikroelementlerdin` normadan kem boliwi da, artiq boliyai da organizmdegi zat
almasiw protsesslerine, jas mallardin` o`siw ha`m rawajlaniwina, u`lken jastag`i haywanlardin`
o`nimdarlig`ina unamsiz ta`sir ko`rsetedi.
5. Vitaminler tiri kletkalardag`i plastikaliq yamasa energetikaliq material esaplanbaydi. Olar katalizatorliq
funktsiyani atqaradi, yag`niy organizmdegi oksidleniw - qaytariliw protsessleri menen baylanisli bolg`an
ha`r qiyli fermentativ sistemalarda qatnasadi. Vitaminler organizmdegi zat almasiwda regulyator
sipatinda u`lken a`hmiyetke iye. Vitaminler jetispegende organizmde zat almasiw buziladi, bunin`
aqibetinde haywanlar avitaminoz keselligeine shalinadi. Bir neshe tu`r vitaminler jetispewshiliginen kelip
shig`atug`in kesellikler poliavitaminozlar delinedi. Aziq quramindag`i vitaminler mug`dari ha`m
haywanlardin` olarg`a bolgan talabi milligrammda yamasa internatsional birlikte (IB) o`lshenedi.
Vitaminler eritiwshilerge qatnasina ha`m fiziologiyalik ta`sirine qaray klassifikatsiyalanadi.
Eriwshen`ligine qarap mayda eriytug`in vitaminler gruppasi- A,D,E,K ha`m suwda eriytug`in vitaminler
gruppasi- V vitaminler kompleksi, S vitamini h.b. bo`linedi.
Dostları ilə paylaş: