4-lektsiya. Ratsion ha’m aziq normasi haqqinda tu’sinik
1. Aziqlardin` gruppalarg`a bo`liniwi
2. Ko`k aziqlar
3. Dag`al aziqlar
4. Silos, senaj ha`m tamir miyweli aziqlar
Haywanlar talabin qandiratug`in qurami ziyansiz organikaliq ha`m mineral aziqlardan turatug`in o`nimler
aziq delinedi.Aziqlar tiykarinan o`simlikler, haywanat o`nimlerinen yamasa mineral zatlardan
tayarlang`an ta`biyiy o`nimler esaplanadi. Biraq ximiyaliq zatlardi qayta islew, sintezlew joli menen
jasalma tayarlaw mu`mkin. O`simliklerden tayarlangan aziqlar tiykarg`i aziq esaplanadi.
Sharwa mallari jeytug`in barliq aziqlar kelip shig`iwina qaray o`simlikler ha`m haywanat o`nimlerinen
tayarlang`an aziqlarg`a bo`linedi. Bulardan tisqari qosimsha aziq tu`rinde beriletug`in sintetikaliq mineral
ha`m biologiyalik aktiv zatlarda boladi.
Aziqliq zatlar to`mendegi gruppalarg`a bo`linedi:
1. O`simliklerden tayarlanatug`in aziqlar:
a) dag`al aziqlar, b) ko`k aziqlar, v) shireli aziqlar, g) kontsentrat aziqlar
2. Haywanat o`nimlerinen tayarlanatug`in aziqlar:
a) baliq uni, b) go`sh - su`yek uni,
3. Sanaat shig`indilarinan tayarlanatug`in aziqlar:
a) paxta-tazalaw sanaati shig`indilari, b) konserva tayarlaw zavodi shig`indilari, v) digirman (qaraz)
shig`indilari, g) spirt tayarlaw zavodi shig`indilari
4. Mineral aziqlar:
a) as duzi, b) aziqliq fosfat, v) ha`r qiyli mineral zatlar.
5. Sintetikaliq azotli zatlar:
mochevina yamasa karbamid.
6. Biologik aktiv zatlar:
a) vitaminler, b) antibiotikler, v) gormonlar, g) fermentler.
2. Ko`k aziqlar ta`biyiy yamasa suwg`arilatug`in atizlardan, maydanlardan alinadi. Jaz da`wirinde
qaramallar, qoylar, atlar ushin ko`k ot tiykarg`i aziq bolip esaplanadi.
Ko`k aziqlarda 60-80 % suw, 20-25 % protein, 30 % tazalanbag`an tsellyuloza, 4-5 % may, 35-50 %
azotsiz ekstrativ zatlar, 9-11 % ku`l boladi. Ko`k aziqlar karotin deregi bolip esaplanadi. 1 kg ko`k aziq
quraminda 70 mg karotin boladi. Ko`k aziq sipatinda ma`kke, ju`weri, sudan bir jilliq sobiqli o`simlikler
aralaspasi la`blebi japirag`i ha`m jon`ishqanin pu`tin vegetatsiya da`wiri ko`k aziq sipatinda
paydalaniladi. Bir ku`nde siyirlardin` ko`k aziqqa bolg`an talabi 60-70 kg, atlarda 40-50 kg, qoylarda 7-
12 kg di quraydi.
3. Pishen, paqal, topan ha`m saban tiykarg`i dag`al aziqlar esaplanadi. Ayrim sanaat shig`indilari-sheluxa,
ayg`abag`ar tuqimi, qabig`i da dag`al aziqlarg`a kiredi. Dag`al aziqlardin` en` jaqsisi pishen bolip bolip
esaplanadi. O`z waqtinda orip aling`an ha`m jaqsi qurg`atilg`an pishennin` toyimlig`i 0,4-0,5 aziq birligin
quraydi. Pishennin` quraminda karotin ha`m kaltsiy ko`p boladi. Haywanlarg`a toyimli aziq sipatinda
sobiqli ha`m da`nli o`simlikler pisheni bahali esaplanadi. Ha`zirgi ku`nde jon`ishqa unin tayarlaw
ken`nen qollanilmaqta, bunda AVM-0,4A, AVM- 0,65 agregatlarda quritilip un qilip tayarlanadi.
Saban-arpa, biyday, suli da`ni piskennen son` payda boladi. Saban quraminda tsellyuloza ko`p ha`m
toyimli zatlar salistirma az boladi. Sabanda 0,2-0,3 azik birligi bar.
Paqal. Sali paqalinin` toyimlilig`ionin` qay da`rejede jetilgenine, topiraq-klimat sharayatina, saqlaw ha`m
tayarlaw usilina baylanisli. Paqal quraminda 36-42% tsellyuloza, 3-4% protein, 1-2% may boladi. Paqaldi
mallarg`a beriwde maydalaw, ig`allaw ha`m parlaw usillarinan ken` paydalaniladi. Dag`al aziqlardi
mallarg`a beriwge tayarlawda DKU-1,2 maydalaw agregatinan paydalaniladi. Sonday-aq, tog`ay
zonalarinda terek yamasa putalardin` japiraqli jas shaqalarin qurg`atip dag`al aziq sipatinda paydalaniladi.
4. Silos, senaj ha`m tamir miyweli aziqlar shireli aziqlar toparina kiredi. Bul aziqlardin` quraminda suw
ko`p boladi, yag`niy 70-95 % ti kuraydi. Uliwma toyimlilig`i joqari emes. Ko`pshilik shireli aziqlar
quraminda protein ha`m mineral zatlar az boladi. Shireli aziqlar sawin siyirlar ushin paydali, sebebi olar
su`tti ko`beytedi. Sonday-aq shireli aziqlarga tamir miyweliler, paliz eginleri miywesi ha`m ayirim
texnikaliq shig`indilar (biyday, la`blebi, tu`rpi, kartoshka qabig`i) kiredi.
Silos konservalang`an ko`k aziq. Silos tayarlaw protsesinin` a`hmiyeti, bunda o`simlik quramindag`i qant
su`t kislota bakteriyalari ta`sirinde su`t kislotag`a aylanadi. Su`t kislota belgili kontsentratsiyada (rN=4,2)
Dostları ilə paylaş: